صدانت

در کتاب «لیبرالیسم سیاسی»، جان رالز از یک نکته کمتر مورد اختلاف در باره زندگی اجتماعی مدرن آغاز می کند: «جوامع جدید آمیخته است از کثرت سنتهای اخلاقی و دینی معقول و در عین حال متعارض با یکدیگر». این امر، موسوم به «واقعیت تکثر معقول» (the fact of reasonable pluralism، توصیفی است از وضعیت زندگی در جوامع مدرن که حتی افراد عاقل و سلیم النفس درباره بنیادی ترین مسایل در زندگی یعنی در باب خدا، معنی زندگی، مرگ، شادکامی و… با یکدیگر اختلاف نظر جدی دارند. این واقعیت از نتایج طبیعی فعالیت آزاد عقلانی در ذیل رژیم های لیبرال دموکراسی است. کثرت آموزه‌های جامع اخلاقی، دینی، فلسفی معقول در جوامع دموکراتیک مدرن، صرفاً یک وضعیت تاریخی نیست که به زودی سپری شود، بلکه ویژگی دائمی فرهنگ عمومی دموکراسی است. در جوامع دموکراتیک امروزی، نه یک دستگاه فکری سکولار و نه یک دین نمی تواند مورد قبول عموم شهروندان قرار بگیرد و مبنای همبستگی اجتماعی و بنیاد نظام سیاسی باشد. از اینرو، رالز می پرسد که آیا ثبات یک نظام عادلانه دموکراتیک در جوامع کثرتگرای جدید امکان پذیر است؟ اگر هست، چگونه؟ این مهمترین پرسش در فلسفه سیاسی مدرن و معاصر است.

پلورالیسم، یا کثرت سنت های دینی و فلسفی قدمت طولانی در تاریخ بشر دارد. یونان، روم و ایران باستان با این پدیده کاملا آشنا بودند. سنت های فلسفی و ادیان متفاوت در آن جوامع وجود داشت اما از منزلت و موقعیت برابر برخوردار نبودند. قدرت سیاسی، تنها از دکترین دینی یا فلسفی خاصی الهام می گرفت و پیروان سنت های دیگر به منزله اقلیت ها غالباً تحت ستم بودند یا به ندرت با آنها مدارا می شد. در سراسر تاریخ مسیحیت و اسلام قصه از همین قرار است، اگرچه تاریخ اسلام از کارنامه بهتری در مداراورزی نسبت به ادیان متفاوت برخوردار است. ادامه مطلب “حسین هوشمند در گفتگو با صدانت؛ «فراسوی لائیسیته و دین سیاسی: نگاهی به لیبرالیسم سیاسی جان رالز»”

از جمله رسالت‌هایی که روشنفکران ایرانی برای خود تعریف کرده‌اند کمک به مردمان جاهلی است که باورهای غلط و خرافی دارند. ازاین‌رو، روشنفکران ایرانی اغلب در نقش منجی ظاهر شده و سعی کرده‌اند برای اکثریت نادان جامعه همچون چوپان باشند. در سال‌های اخیر، نقدهای بسیاری به روشنفکران ایرانی وارد شده است. عمده‌ترین نقدها متوجه روشنفکران مارکسیست بوده است. این نقدها بیشتر سویه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارند. این روشنفکران متهم هستند که نه مارکسیسم را درست فهمیده‌اند، نه جامعهٔ ایرانی و مختصات آن را درست می‌شناخته‌اند و نه از شرافت انسانی بهره‌ای برده بودند و از خیانت به کشور خود، ترور، بمب‌گذاری، ترور شخصیتی و غیره نیز فروگذار نکرده­اند. اگر به‌واقع آنچه منتقدان این دسته از روشنفکران می‌گویند درست باشد، ما با اقلیتی رذل و با جهل مضاعف مواجه هستیم که بیش از هر گروه دیگری نیاز به منجی دارند.

در مقابل نیز گروهی به دفاع از عملکرد این دسته از روشنفکران پرداخته‌اند. سرنوشت داوری بر سر این دسته از روشنفکران هر چه باشد، مسئلۀ ما در این نوشتار چیز دیگری است. هرچند روشنفکران مارکسیست ایرانی به شکل‌های مختلف منتقد دین بوده‌اند، هیچ اثر درخوری در این زمینه به جا نگذاشته‌اند و ازاین‌روست که آنها مسئلۀ ما در این کتاب نخواهند بود. وانگهی چنان‌که از سوابق بحث‌های مارکسیستی در مورد دین برمی‌آید، در صورتی که این گروه بخواهند به دین نقدی وارد کنند، به استدلال‌های فلسفی التفاتی ندارند و با پیش‌فرض گرفتن درستی طبیعت‌گرایی، سعی دارند با بهره گرفتن از اقتصاد سیاسی و نیروها و عوامل دخیل در جامعه، پیدایش باورهای دینی را تبیین کنند و با این روش باور دینی را زیر سؤال ببرند. در طبیعت‌گرایی، نادرستی ادیانی که به چیزی بیش از طبیعت قائل هستند پیش‌فرض گرفته می‌شود. ادامه مطلب “زهیر باقری نوع‌پرست: مواجه‌ی روشنفکران ایرانی با دین و تصوف در بوته‌ی نقد”

مدخل دین و حیوانات دانشنامه‌ی حقوق و رفاه حیوانات

مترجمان:

زینب بنی‌اسد (دکتری ادیان و عرفان، [email protected])

علی بنی‌اسد (پژوهشگر مستقل)

این مطلب ترجمه‌‌‌ی مدخل دین و حیوانات به قلم اندرو لینزی است که در دانشنامه‌ی حقوق و رفاه حیوانات به چاپ رسیده است. اندرو لینزی، رئیس مرکز اخلاقیات حیوان‌نگرِ آکسفورد، همکار افتخاری پژوهشی در مرکز سنت‌استفانِ دانشگاه آکسفورد، و عضو دانشکده‌ی الاهیات این دانشگاه است. او استاد مدعو الهیات حیوان‌نگرِ دانشگاه وینچستر، و استاد اخلاقیات حیوان‌نگرِ در بنیاد فارغ‌التحصیلان الهیات در  هند هم هست. وی نویسنده یا سرویراستار بیش از بیست کتاب در حوزه‌ی حیوانات است که شامل الهیات حیوان‌نگر (1994)، چرا رنج حیوانات مهم است؟ (2009)، راهنمای جهانی برای حفاظت از حیوانات (2013) می‌شود. وی در سال 2001 از اسقف اعظم کانتربری جایزه‌ی Divinity Degree را در قدردانی از آثار پیشگامانه‌ی سترگ و بی‌همتای محققانه‌اش در حوزه‌ی الهیاتِ خلقت با نظری ویژه بر حقوق و رفاه مخلوقات حسمندِ خداوند دریافت کرد. این عالی‌ترین نشانی‌ست که اسقف اعظم می‌تواند به یک الهی‌دان اعطا کند.

دین به سه طریقِ بنیادین بر فهم ما از روابط انسان و حیوان اثر می‌گذار­­د. نخست، سهمی است که دین در ادراکِ ما دارد. مردم گاهی به بصیرت دینی اشاره می‌کنند و منظورشان نگرش‌هایی است که عمیقاً ریشه در سنت‌های دینی‌مان دارد و می‌تواند چشم‌اندازمان را غنی‌تر کند. چگونگی نگرش ما به دنیا مرهون گستره‌ای از عوامل است، و دین یکی از آن‌هاست.

این ادراک‌های دینی کدام‌اند؟ وقتی رابطه‌ی حیوان و انسان مطرح می‌شود، این ادراکات هم مثبت‌اند و هم منفی. بخشِ منفی‌اش برمی‌گردد به اینکه برخی ادیان گرایش دارند قدرتِ انسان بر حیوانات را بزرگ بشمارند و برقراری ارتباطی دوستانه با آنان را نادیده بگیرند. شاید شدیدترینِ این دست گرایش‌ها را بتوان در نوشته‌های توماس آکویناس یافت، که دوستی با حیوانات را ناممکن می‌دید چون موجوداتی عقلانی نیستد. آکویناس از آنجایی که برقراری دوستی را منحصر به موجوات عقلانی می‌پنداشت، حیوانات را از «دوستی با بشر در حیات عقلانی» ناتوان می‌شمرد (Summa theologiae, Part 1, Question 65.3). این پافشاریِ مُصرانه بر عقلانیت—که، در سنت‌های دینیِ غربی، حیوانات سهمی از آن ندارند—به طرق گوناگون غالباً منجر به چنین ادراکی از آن‌ها می‌شد: عاری از ذهن یا روح جاودانه و ناتوان از برقراری ارتباط با خدا. ادامه مطلب “مدخل دین و حیوانات دانشنامه‌ی حقوق و رفاه حیوانات”

در حوزهٔ اخلاق به زبان انگلیسی، دریای بی‌انتهایی از کتب ارزشمند یافت می‌شود که آشنایی با این کتاب‌ها به پژوهشگران حوزهٔ اخلاق فارسی کمک می‌کند تا با توجه به منابع غنی اسلامی، به بومی‌سازی مباحث اخلاق بپردازند. اثيكا عنوان فصلنامهٔ کتاب‌شناخت ما در مجموعهٔ خانهٔ اخلاق‌پژوهان جوان است که در آن فهرست کتب تازه‌نشر به زبان انگلیسی در حوزۀ اخلاق و فلسفۀ اخلاق را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهیم. ارائهٔ فهرست کتاب‌های تازه‌نشر علاوه بر آن‌که نشان‌دهندهٔ ذائقهٔ مطالعاتی فلسفهٔ اخلاق در خارج از زبان فارسی است، می‌تواند راهنمای خوبی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به رشته‌های فلسفه، فلسفهٔ اخلاق و سایر حوزه‌های مطالعاتی مربوط، برای پژوهش در موضوعات مختلف باشد. ادامه مطلب “هشتمین شماره از فصلنامه‌ی اثيكا به همت خانه اخلاق‌پژوهان جوان”

چه راه‌هایی برای بهتر شدن پیش روی نقد موسیقی ما است؟ پاسخ به این سوال به ظاهر ساده نیازمند بررسی دقیق وضعیت معاصر نقد موسیقی و نیز شناخت بعضی از گره‌ها و دشواری‌های پیشِ روی نقد موسیقی در ایران است. از همین رو در سال 1394 در یک رساله با عنوان «جستار خُرد در بِه‌كَرد نقد موسیقیِ ما» (در چهار گفتار) به این موضوع پرداخته و پیشنهادهایی مطرح شده است که برخی از آنها در همین بازه‌ی پنج ساله‌ی پس از چاپ رساله محقق شده و برخی دیگر نیز همچنان منتظر تحقق مانده‌اند. مطالعه‌ی این جستار که از طریق پیوند‌های زیر در دسترس است ما را به دنیای تحلیلی از وضعیت موجود می‌برد و در نهایت شمایی از سرزمین هنوز نیامده‌ی نوعی نقد موسیقی ترسیم می‌کند که «بهتر» خوانده شده است. ادامه مطلب “مقالات آروین صداقت کیش با عنوان «جستار خُرد در بِه‌كَرد نقد موسیقیِ ما»”

سید محمدجواد علوی بروجردی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگویی مطالبی پیرامون اقتصاد اسلامی مطرح کرده بود که واکنش‌هایی در حوزه علمیه داشت که از جمله‌ی آن عبدالحسین خسروپناه از اساتید حوزه علمیه قم بود که سخنان ایشان را رد و از وی درخواست گفتگو و مناظره علمی نموده بود که در چند روز اخیر این گفتگوی علمی بین این دو استاد حوزه برگزار گردید.

ادامه مطلب “اقتصاد اسلامی در گفتگوی سید محمدجواد علوی بروجردی و عبدالحسین خسروپناه”

سیره زریاب و تاریخ شهیدی

امیر مازیار

 از بحثهای نیکویی که طرح مساله‌ی «دین و قدرت» برانگیخته است توجه به سیره‌نگاری پیامبر و تاریخ صدر اسلام است. متاسفانه اسلام‌پژوهی ما، هم در شکل سنتی آن و هم در جریان‌های نواندیشانه، توجهی جدی به تاریخ صدر اسلام نداشته‌ است با اینکه این مسأله برای هر نوع تفکرِ معاصر در باب اسلام یا بازاندیشی در آن اهمیتی کانونی دارد. از جمله نشانه‌های گویای این عدم توجه جدی به تاریخ‌نگاری، طرحِ گاه‌به‌گاهِ نام دو کتاب «سیره‌ی رسول‌الله» نوشته‌ی عباس زریاب خویی و کتاب «تاریخ تحلیلی اسلام» نوشته‌ی سید جعفر شهیدی در این مباحث در مقام پژوهش‌های معتبر (و مدرن!) تاریخی‌ است. [1]

زریاب و شهیدی قطعاً از مفاخر فرهنگی قرن اخیر جامعه‌ی ما بوده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد در جامعه ما «تجلیل» و «نقد» در تقابل با هم قرار گرفته‌اند. با آنکه تجلیل واقعی اهل فکر و آثارشان باید در ارزیابی و مواجهه جدی و البته عالمانه و منصفانه با تک‌تک آثار آن‌ها صورت بگیرد، اما عدم توجه نقادانه به یک اندیشه به این معناست که یا در آن اندیشه طرح قابل تأملی مندرج نیست، یا آنکه جامعه‌ی علمی توان نقد و ارزیابی آن را ندارد. حاصل تجلیل‌های غیرنقادانه هم بت‌سازی از افراد و آثار است که مانع تفکر و پژوهش جدی است. [2] ادامه مطلب “نوشتار امیر مازیار با عنوان «سیره زریاب و تاریخ شهیدی»”

برنامه زنده طبیعت ۳۶۰ درجه با دعوت از کارشناسان و مسئولان می‌کوشد، مسائل مبتلا به محیط زیست ایران را با نگاهی موشکافانه و دقیق بررسی کند. در برنامه طبیعت 360 درجه پرونده‌های مختلف در حوزه محیط زیست انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در برنامه طبیعت 360 درجه نشان می‌دهد که هر کسی که به هر دلیلی در تخریب یا ایجاد مشکل در طبیعت است باید پاسخگوی عملکرد خود نیز باشد، همچنین افرادی که در تلاش برای حفاظت از محیط زیست هم هستند در این شبکه به تصویر کشیده می‌شوند. برنامه طبیعت 360 درجه در بخش: با محیط‌بانان با حامیان محیط‌ زیست همراه می‌شود و هر بار زندگی شخصی و حرفه‌ای یک محیط‌ بان را به تصویر می‌کشد. طبیعت 360 درجه از تازه‌ترین رخدادهای محیط‌ زیست هم می‌گوید. اجرای برنامه طبیعت 360 درجه را پرهام دیباج به‌ عهده دارد که تهیه‌کننده برنامه هم است، او از مستندسازان شناخته شده در حوزه محیط‌ زیست است و ساخت مستندهای متنوعی با موضوع محیط‌ زیست را در کارنامه دارد؛ همین تجربه چندساله او در این حوزه باعث شده تا برنامه طبیعت 360 درجه شامل بخش‌های متنوعی برای بینندگان باشد. برنامه طبیعت ۳۶۰ درجه روزهای دوشنبه ساعت ۲۳:۳۰ از شبکه دو پخش می‌شود.
ادامه مطلب “برنامه تلویزیونی طبیعت ۳۶۰ درجه”

امید قائم‌پناه: حسین دباغ دانش‌آموخته فلسفه اخلاق از دانشگاه ردینگ و آکسفورد است؛ او معتقد است لیبرالیسم کلاسیک با تئوری اخلاقی فایده‌گرایی پیوند خورده است بالاخص آنجا که پای آزادی‌های اقتصادی به میان می آید؛ تئوری‌ فایده گرایی به نظر او ایراداتی دارد و جای آن دارد که مفاهیمی مثل حقوق یا عدالت به آن تزریق شود. این ایرادات از قضا بر گونه‌هایی از لیبرالیسم هم وارد می آید. در ادامه نشان می‌دهد که در طول تاریخ افرادی بوده‌اند به طور تاریخی یا ساختاری علیه‌شان ظلم شده مثل سیاه‌پوستان یا زنان یا سایر اقلیت‌ها. و همچنین از سوی دیگر افرادی هم هستند که با محرومیت‌های اجتماعی (مثل فقر و محیط اجتماعی خاص) و طبیعی (مثل معلولیت، ضریب‌هوشی و…) مواجه بوده‌اند؛ این‌ها را هم نمی‌توان مثل سایرین دید و باید اولویت‌هایی برای آن‌ها قائل شد. اگر بخواهیم در قالب یک تمثیل بگوییم، مثل آن است که عده‌ای وارد یک مسابقه دو شده‌اند اما خط شروع آن‌ها برای رقابت مساوی نیست، در این رقابت برخی چندین متر جلوتر هستند و برخی بسیار عقب‌تر. این رقابت زمانی عادلانه خواهد بود که همگی از یک نقطه آغاز کنند.

اگر این دو نظریه (ناعدالتی‌ها و ظلم‌های تاریخی و محرومیت‌های اجتماعی و طبیعی افراد) را بپذیریم به نظر می‌رسد که دولت هم وظیفه پیدا می‌کند که توجه ویژه‌ای به این‌ها داشته باشد و با مداخله خود کمی این شرایط را متعادل‌تر کند. ادامه مطلب “لیبرالیسم اخلاقی در گفتگوی صدانت با حسین دباغ”