صدانت

ضرورت مطالعات بین‌ رشته‌ای

اشاره: انتخاب و بررسی کتاب مقدمه‌ای فلسفی بر علوم ‌شناختی (فرهنگ نشرنو، با همکاری نشر آسیم‌‌ ۱۳۹۶) بهانه‌ای‌ برای تأکید دوباره بر اهمیت و ضرورت مطالعات بین‌رشته‌ای است [۱]. در این اثر رُم هَره عمدتا به درهم‌تنیدگی چهار رشته می‌پردازد: فلسفۀ علم، روان‌شناسیِ‌گفتمانی یا طبیعی‌انگار، روان‌شناسیِ‌شناختی و مدل کردن فکر با استفاده از روش‌های متخذ از هوش مصنوعی. جالب این‌جاست که او برای پیشبرد برنامه‌اش به برخی از دستاوردهای شیمی بنیادین مغز، کالبد‌شناسی و فیزیولوژی هم سر می‌زند. در این نوشتار پس از مقدمه‌ای کوتاه دربارۀ ضرورت آشنایی با مسائل رشته‌های نزدیک به هم و ارتباط فلسفه، روان‌شناسی و علومِ شناختی، به بررسی مسئله، موضع، اهداف و برنامۀ رم هره در کتاب مقدمه‌ای فلسفی بر علوم شناختی می‌‌پردازم و ارتباط چند رشتۀ مهم مذکور را با کتاب هره به اختصار از نظر می‌‌گذرانم. پایان‌بخش این نوشتار نگاهی اجمالی به بخش‌های کتاب است و این‌که اثر برای چه مخاطبانی سودمندتر است.

منیره پنج‌تنی ادامه مطلب “مقدمه‌ای فلسفی بر علوم انسانی در گفت‌وگو با حسین شیخ‌رضایی”

در مقاله‌ی «ضرورت تجدید حیات مبحث “توحید اجتماعی-سیاسی” در گفتمان نواندیشی دینی» گفته شد که نحله نواندیشی دینی نیاز به تجدید حیات مبحث “توحید اجتماعی-سیاسی” و بازخوانی آثار نسل اول در این زمینه دارد تا تمام دین را به معنویت شخصی استحاله ننموده و با تاکید بر جنبه‌های رهایی‌بخش دین در سیاست و اجتماع، زمینه‌هایی را برای پیدایش دوباره “موحدین چندساحتی” (نظیر چمران‌ها، حنیف نژادها و هدی صابرها) از میان علاقه‌مندان به این نحله فراهم آورد.

در ادامه مباحث مقاله پیشین، طی سلسله مقالاتی به دیدگاه نسل اول نواندیشان دینی (مهندس بازرگان، آیت الله طالقانی و دکتر شریعتی) درباره‌ی توحید اجتماعی-سیاسی خواهیم پرداخت. در این مقاله به توحید اجتماعی-سیاسی در دیدگاه مهندس بازرگان پرداخته خواهد شد. ادامه مطلب “توحید اجتماعی-سیاسی در دیدگاه مهندس بازرگان: نقش استبداد و نفی سلطه‌پذیری”

محمد فاضلی را چند سال بیشتر نیست که می شناسم. جمعا هم سه چهار بار حضوری او را دیده‌ام، اما از احوالش مطلعم. جامعه شناسی است که درسش را خوب خوانده و ایده پرداز است. من البته فقط به خاطر یک خصلتش او را دوست دارم. این خصلت را خودم هم دارم: نزدیکی به قدرت اصلا موجب نمی‌شود که دیگر خودش نباشد، ملاحظه‌کاری کند و لکنت زبان بگیرد. او تا جایی به قدرت نزدیک می شود که فکر می کند می‌شود برای کشور کاری کرد یا می‌شود چیزی را اصلاح کرد؛ به محض آن که متوجه می‌شود که نمی شود کاری کرد، فاصله می‌گیرد یا از قدرت می‌زند بیرون.

من هم در سال ۷۹ با پذیرش معاونت پژوهشی مرکز پژوهشهای مجلس به قدرت نزدیک شدم و بعد از دو سال وقتی فهمیدم از درون ساختار قدرت نمی‌توان چیزی را اصلاح کرد، استعفا دادم و دیگر هم هیچ مسئولیتی را نپذیرفتم. اما خطایم این بود که فکر کردم می‌شود بیرون ساختار قدرت ایستاد و قدرت را اصلاح کرد. حدود ۱۵ سال بیرون قدرت ایستادم و آن را نقد کردم. اما اکنون دو سال است به این نتیجه رسیده‌ام که تا جامعه مدنی قدرت‌مند نشود مخاطبه با اصحاب قدرت چه از درون ساختار چه از بیرون ساختار اثری ندارد. ادامه مطلب “میم مثل «موفقیت‌های کوچک»”

جمعِ نگارشی ساده و زیبا با مفاهیمِ عمیق و کاربردی، هنرمندی یی می خواهد، که به نظرم استاد رضا بابایی در زبانِ مقاله های خود به آن رسیده است. آنان که با قلم بابایی آشنا هستند می دانند که در کنار این دو خصیصه، روحِ حاکم بر نوشته های او متاثر از  “دردمندی”است، انفسی و آفاقی، که در جای جای مقالاتش به وضوح دیده واحساس می شود. بابایی دردمندی دیندار است که در این حال، تپش های ناجورِ معضلات اجتماعی نیز وجودش را به لرزه می اندازد. از این رو همه ی همِّ و مسوولیت خویش را در شناساندن بیماری ها و آسیب هایی این چنینی می بیند و از آن جا که تخصصش در حوزه ی دین است و عمده معضلات نیز در جامعه ی ما بی ارتباط با دین و دین ورزی ما نیست، پیکانِ نقد و جرح و اصلاح او به نوع نگاه دین و دین داران گرفته شده است. ادامه مطلب “دمی با کتاب «دیانت و عقلانیت» اثر رضا بابایی”

متن سخنرانی «مولوی و تجربه درآستانگی» برای نخستین بار در همایش بزرگ‌داشت زادروز مولانا جلال الدین (دانشگاه جان هاپکینز، ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸) ارائه شده است. ادامه مطلب “سخنرانی آرش نراقی با عنوان «مولوی و تجربه درآستانگی»”

ملال چیست ؟ چه زمانی ایجاد می‌شود ؟ چرا اینچنین است ؟ چرا بدان گرفتار می‌شویم ؟ چگونه بر ما مستولی می‌شود ؟ چرا نمی‌توان با نیروی اراده بر آن غالب شد ؟ تفاوت ملال و افسردگی چیست ؟ تفاوت ملال و بی‌علاقگی چیست؟

ملال پدیده‌ای متعلق به دوران مدرنیته است، ملال امتیاز انسان مدرن است، وقتی ساختارهای سنتی معنا را درهم شکستیم ملال را ساختیم. بعید نیست بی‌اینکه بدانیم گرفتار ملال باشیم و گاهی بی‌اینکه دلیلش را بدانیم این حال بر ما چیره شود. ملال «فرسایش ناب» است که تاثیری نامحسوس دارد و به تدریج فرد را به ویرانه‌ای تبدیل می‌کند که دیگران نمی‌فهمند و در واقع خود آن فرد هم نمی‌فهمد. ملال غیرانسانی نیز هست؛ چون معنا را از زندگی انسان می‌رباید، یا اینکه جلوه‌ای از این واقعیت است که چنین معنایی حضور ندارد.

ملال را با مصرف موادمخدر، الکل، سیگار، اختلالات تغذیه، بی‌بندوباری جنسی، ویرانگری، افسردگی، ستیزه‌جویی، خشونت، دشمنی، خودکشی، رفتارهای پرخطر و مواردی اینچنینی مرتبط می‌دانند و آمارها نیز موید این ارتباط است. ادامه مطلب “چکیده کتاب فلسفه‌ ملال”

امروز سالگرد تولد هانا آرنت ، فیلسوف سیاسی یهودی تبار آلمانه. خب میشه الان کلی لفاظی کرد و قلمبه سلمبه گفت اما میشه فلسفه رو خیلی ساده و لذتبخش هم فهمید بنابراین تصمیم گرفتم به اختصار بهتون بگم هاناآرنت درباره خشونتی که این روزها جهان و ذهنمون رو اشغال کرده چه حرفای جالبی داره:

یکی از دغدغه های هانا آرنت موضوع خشونت و اطاعت پذیریه. بعد از جنگ دوم جهانی،وقتی آیشمن، مجری اصلی جنایت هولوکاست، گرفتار شد. هانا آرنت رفتار این آدم معمولی و خیلی مظلوم رو بررسی کرد تا بفهمه چطور از یه آدم به این سادگی خشونت هایی به اون وسعت سرزده. آرنت در جریان این تحقیقات به یک مفهوم جالب رسید:”پیش پا افتادگی جنایت”. به این معنا که اگر آدم ها یه پروسه ی مشخصی رو طی کنن، خیلی راحت تبدیل به آیشمن میشن و جنایت تبدیل میشه به یه مساله پیش پا افتاده و اونوقت یه استاد دانشگاه، یه بچه مهربون، یک زن آروم یه مرد رمانتیک یا یه پیرمرد خواستنی به راحتی میشه یه جانی تمام عیار!، نمونه عینی این ماجرا رو شما تو گوشه گوشه جهان دیروز و امروز می بینید و شاهد بوده یا هستید که چطور آدم های موجه در مصدر ناموجه ترین کارها قرار میگیرن و در کمال تعجب اون رو مرتکب می شن اما این اتفاق و مراحل اون چطور پیش میرن؟ ادامه مطلب “هانا آرنت ، به زبان ساده”

معنویت مفهومی است که رابطه میان انسان و امر الوهی را تشکیل می دهد و تلاش ها برای تعریف آن همچنان ادامه دارد. بسیاری از مطالعات روابط میان معنویت، دین و سلامتی را برجسته کرده اند. انبوهی ازمنابع به تقریباً یکصد مربی در چهار نوع مدرسه پرداخته اند که نتیجه تلاش آنها ارائه الگویی بوده که در آن سلامت معنوی را می توان اگر نه جنبه بنیادین سلامت، بلکه دست کم بخش مکمل دیگر ابعاد سلامت(از جمله سلامت جسمی، روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی) دانست. کیفیت روابطی که میان هر شخص با خود، دیگران، محیط زیست و خدا تجربه می شود، نشانگر وضعیت سلامت معنوی در هر یک از این چهار ساحت است. این الگو مبنایی برای ارزیابی های سلامت/بهزیستی معنوی در مدارس و دانشگاه هاست. مقاله حاضر ضمن پرداختن به ماهیت معنویت و ابعاد آن، به ارائه الگویی برای سلامت معنوی می پردازد و در نهایت، چالش های موجود بر سر راه سلامت معنوی را بازخوانی می کند. ادامه مطلب “ماهیت و ارزیابی سلامت معنوی”

آیا فلسفه پیشرفت می کند؟ اگر در فلسفه پیشرفت می بینیم چرا پرسش های بنیادی فلسفی همان است که از ابتدا بوده و اگر فلسفه پیشرفت نمی کند فیلسوفان امروزی چکار می کنند؟ اگر سقراط را در کلاس فیزیک در دانشگاهی امروزی بگذارید احتمالا بر اثر میزان نادانسته ها خود را می بازد. ولی اگر او را در کلاس فلسفه بگذارید شاید بهتر از دیگر شاگردان وارد بحث با استاد شود. این مقایسه به ما چه می گوید؟ آیا نمی توان گفت فلسفه پیشرفت نمی کند؟ اگر در فلسفه پیشرفت نمی بینیم پس این همه استاد و دپارتمان و نشریات فلسفی مشغول به چه کارند؟ آیا صرفا اندیشه های آبای فلسفه را به اشکال نو یا نسبتا نو بیان و تدریس می کنند؟ ناگفته پیداست که بسیاری از اهالی فلسفه با رای موسوم به عدم پیشرفت فلسفه مخالفند. بعضی از آنان لفظ پیشرفت را نارسا می دانند و برخی معتقدند به واقع شاهد پیشرفت در فلسفه هستیم. از نظر آنان اگر پرسش های اساسی فلسفی مثل معنای زندگی، وجود یا عدم وجود خدا و کم و کیف اراده و اختیار انسانی، بی پاسخ قطعی مانده این ناشی از سرشت فکر فلسفی ست. ولی اگر این پرسش ها نه مایه ی اجماع بلکه زمینه ی اختلاف بیشتر بین فلاسفه شده یک فرد عامی حق ندارد بگوید ما را با اندیشه های اولیه ی فلسفی بگذارید و به حرفه ای دیگر بچسبید؟ مهمان های برنامه: اسفندیار طبری؛ استاد فلسفه و یاسر میردامادی؛ پژوهشگر فلسفه و دین. ادامه مطلب “مناظره یاسر میردامادی و اسفندیار طبری در برنامه پرگار: آیا فلسفه پیشرفت می کند؟”

بعد از آن گردهمایی غافلگیرانه کنار مزار کوروش کبیر، برخی مراکز ذیربط سفارش تحقیق می‌دادند که بررسی شود این رستاخیز عطف نظر به سلطنت از چه رو است. نیز اخیراً بعد از شعارهایی که در ناآرامی‌های سال قبل شنیده شد، و نیز پژواک پهن‌تر آن در مجازستان، مبنی بر به قول پادشاه فقید “مرگ بر ما که گفتیم مرگ بر شاه” برخی روشنفکران (یوسف اباذری، کلیپ مربوطه) به تکاپو افتاده‌اند که نخیر، ابداً چنین نیست، و این حرف‌ها از آن روست که‌ جوانان آن روزها نبوده و ندیده‌اند، که اگر شاهد آن همه بدی بودند بازگشت آن را آرزو نمی‌کردند و نه نیز در پی تحقق دوباره آن قدمی برمی‌داشتند. ادامه مطلب “رضاشاه روحت شاد؟”