صدانت

مدرسه‌ی تابستانی «نسبی‌انگاری و منتقدانش؛ علم، فلسفه و اخلاق» دومین مدرسه‌ی تابستانی‌ای بود که به توسط گروه مطالعات علم مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد. این مدرسه که در شهریور ۱۳۹۸ برگزار شد شامل پانزده سخنرانی بود که پانزده استاد متفاوت، چهارده استاد داخلی و یک استاد خارجی، آن‌ها را ایراد کردند.

سخنرانی اول با عنوان «نسبی‌انگاری: تاریخچه، تعاریف و انواع» را امیر‌احسان کرباسی‌زاده ایراد کرد. علی حسین‌خانی در سخنرانی دوم به «نسبی‌انگاری مفهومی» پرداخت و میثم محمدامینی و حامد بیکران‌بهشت در سخنرانی‌های سوم و چهارم، به ترتیب، از «نسبی‌انگاری صدق» سخن گفتند. سعید زیباکلام «نسبی‌انگاری» را در «در مقابل مطلق‌انگاری» قرار داد و ابوتراب یغمایی از رابطه‌ی «نسبی‌انگاری» و «مدل‌سازی در علم» سخن به میان آورد. مهدی هاتف و حسن امیری‌آرا در سخنرانی‌های هفتم و هشتم «نسبی‌انگاری و روش علمی» را مورد مداقه قرار دادند و محمدرضا اسمخانی از نسبت «نسبی‌انگاری» با «عقلانیت» صحبت کرد. در سخنرانی دهم، شهرام شهریاری به «نسبی‌انگاری و برنامه‌ی قوی» پرداخت و پس از ایشان، غلامرضا زکیانی سخن از «منطق و نسبیت» را به میان کشید. امیرحسین خداپرست در سخنرانی دوازدهم از «نسبی‌انگاری اخلاقی» گفت و امیر مازیار و حسین شیخ‌رضایی در دو سخنرانی بعدی، به ترتیب، به «نسبی‌انگاری زیبایی» و «نسبی‌انگاری و زندگی روزمره» پرداختند. در پایان نوبت به پروفسور ماریا باقرامیان (Maria Baghramian) رسید تا سخنرانی خود با موضوع «ارزشِ نسبی‌انگاری» را ایراد کند. در فایل پی‌دی‌اف (پایین این مطلب) که گروه مطالعات علم مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران آن را تهیه کرده است می‌توانید چکیده‌ای که هر یک از سخنرانان در باب سخنرانی خود نوشته‌اند، منابع هر یک از سخنرانی‌ها (به جز سه سخنرانی)، و فهرستی از منابع انگلیسی و فارسی در باب نسبی‌انگاری را ملاحظه کنید. ادامه مطلب “دومین مدرسه‌ی تابستانی گروه مطالعات علم مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با عنوان «نسبی‌انگاری و منتقدانش؛ علم، فلسفه و اخلاق»”

به‌نظر می‌رسد، ساختار وجودی‌ ما آدم‌ها به‌گونه‌ای است که به معنویت نیاز داریم و تمام سنت‌های معنوی، بر این وجودِ نیازمند انگشت گذاشته‌اند و بر پایه آن با ما سخن گفته و کارشان را پیش برده‌اند. این نوشته، صرف‌نظر از صدق و کذب یا میزان معقولیت معنویت، کوششی است تا نیاز ما به معنویت را نشان داده و اجمالا آن را تشریح کند (در پایان، تلقی‌ای از معنویت آمده است). این نیازشناسی، دستکم با رجوع به شش واقعیت وجودی آدمی صورت گرفته است، به این معنا که این‌ها واقعیت‌هایی هستند که در همه ما قابل پیگیری و ردیابی‌اند و هیچ‌کس نیست که فاقد آنها باشد. ازاین‌رو، عنوان نوشته، “تا دروازه معنویت” است؛ توجه به این شش واقعیت وجودی، توجه‌مان را به معنویت جلب می‌کند و شعله نیازی را در جان‌مان روشن می‌سازد که ما را تا دروازه معنویت می‌برد. البته گذشتن یا نگذشتن از دروازه، و ورود یا عدم ورود به سرزمین معنویت، بحث دیگری است و در مطلب پیش‌رو به آن پرداخته نشده است.

این شش واقعیت وجودی، به‌ظاهر بی‌ربط به‌هم‌اند اما با کمی دقت، می‌بینیم که از یک طرف، همه‌شان درباره زندگی من و شما هستند و کم‌وبیش درکی از آنها داریم، و از طرف دیگر، درنظر گرفتن مجموع آنها، موجب می‌شود روی‌مان را به سوی معنویت کنیم. ادامه مطلب “مقاله «تا دروازه معنویت» از مهدی غفوریان”

به همان اندازه که پیشرفت و توسعه جوامع بشری بدون تقسیم کار تخصصی ممکن نیست، نبود آن نیز بر بساطت و بدویّت یک جامعه دلالت دارد. نهادهای اجتماعیِ دارای کارکردهای چندگانه و فراگیر، عموما در جوامع کمتر توسعه یافته مشاهده می شوند. یک مثال ملموس در این باره نهاد روحانیت در ایران قاجاری است. روحانیت در این بازه زمانی، کارکردهای مختلف و گسترده ای همچون آموزش کودکان، رفع اختلافات حقوقی و قضایی، رسیدگی به اقشار مستضعف، گرداندن نهادهای دینی همچون موقوفات و مساجد، درمان های جادویی مانند دعانویسی و طلسم شکنی، نمایندگی مردم در مطالبات شان نزد حاکمان و جز این ها را بر عهده داشت. مدرنیزاسیون عصر پهلوی بسیاری از کارکردهای روحانیت را از ایشان سلب کرد و به نهادهای تخصصی و نوپدیدی مانند آموزش و پرورش، دادگستری، وزارت اوقاف و… سپرد و همین از مهم ترین اسباب دشمنی میان روحانیت و پهلوی بود. ادامه مطلب “نوشتار جواد شریفی با عنوان «فقه اسلامی؛ یادگاری از جهان پیشامدرن»”

فلسفهٔ علم یا فلسفهٔ علوم شاخه‌ای‌است از فلسفه که به مطالعهٔ تاریخ، ماهیّت، اصول و مبانی، شیوه‌ها، ابزارها، و طبیعتِ نتایجِ به دست آمده در علومِ گوناگون همّت می‌گمارد. فلسفهٔ علم، از لحاظِ علمِ موردِ بررسی، خود، به زیرشاخه‌هایِ متعدّدی تقسیم می‌گردد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان فلسفهٔ فیزیک، فلسفهٔ شیمی، فلسفهٔ ریاضیّات، فلسفهٔ زیست‌شناسی، فلسفهٔ علومِ اجتماعی، فلسفهٔ مکانیکِ کوانتومی و فلسفهٔ نسبیّت را ذکر نمود. ادامه مطلب “درس‌گفتار فلسفه علم از حسین شیخ رضایى”

“‏و َیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ

‏و می‌گفتند آیا ما خدایان‌مان را …

(سنت‌های فکری‌مان را …

آراء علما و مراجع‌مان را …

حاکمان و زعمای‌مان را …

سال‌ها فرضیات و نظریات متکلمان‌مان را …

نظم و امنیت و امکانات‌مان را …

سازه‌های زندگی و اندوخته‌های‌مان را… )

در مقابل ادعای شاعری مجنون رها کنیم؟”

‏یکی از آفات موجود در ادیان و مذاهب (بالاخص ادیان ابراهیمی) که توانسته مومنان بسیاری را به دام خطا گرفتار کند، ثبت یک‌طرفه‌ی عموم روایت‌های تاریخی آن‌هاست. شاید به هزار جهد و تفحص نتوان شخصی را یافت که از ذهن ولید بن مغیره احوال صدر اسلام را روایت کند و آن‌چه که بر نفس و جان او گذشت و مانع پذیرش ادعای محمد (ص) شد را به قلم آورد. ادامه مطلب “نوشتار «زین رسن قومی درون چه شدند …» از صدرا معصوم‌زاده”

توفیق الحکیم، نویسنده و ادیب مصری، در کتاب ارنی الله داستان تخیلی ای را با عنوان «اختراع عجیب» نقل می کند که می توان از آن به عنوان یک استدلال فلسفی استفاده کرد.[۱] داستان بدین قرار است که شرکتی قصد می کند ماشین زمانی اختراع کند که از آینده خبر می دهد. اما به طرز عجیبی مهندسانی که درگیر تولید ماشین می شوند یکی پس از دیگری خودکشی می کنند. تا اینکه یک نفر از مهندسان در خودکشی ناکام و زنده می ماند. بازپرسان و مفتشان در پی تحقیق از او می روند و جویای ماجرا می شوند. وقتی از او سوال می کنند چه دیدی که در فکر خودکشی افتادی؟ مهندس نجات یافته چنین پاسخ می دهد: وقتی خودم را در آینده دیدم به یکباره احساس کردم بسان اسیری هستم که دیگر نمی توانم چیزی را تغییر دهم. زندگی برایم ملال آور شد. جستجوی امر «جدید» برایم بی معنا شد. «شگفتی» از زندگی ام رخت بربست. امیدم به «غیب» و تغییر چیزی در آینده از دست رفت. به یکباره مایوس شدم و… ادامه مطلب “مقاله حسین دباغ با عنوان «ترس و جهل؛ راهی به امید»”

نهضت امید، امیر تاکی: موضوع این شماره از ویژه نامه در حوزه امید است: امید نه از منظر یک شعار سیاسی یا انتخاباتی؛ که منظور از آن، یک پارامتر مهم در زیست انسانی آرمان خواهانه است. امید نه این است که شعار ما باشد؛ امید همان نوع نگاه ما به زندگی و تشکیل دهنده بینش و هویت جمعی و فردی ماست. مگر می شود از انسان و انسانیت صحبت کرد، ولی مفهوم امید را نادیده انگاشت؟ شماره قبلی این ویژه نامه در رابطه با زیست معناگرایانه انسان بود که آن را در ابعاد مختلف، بررسی کردیم و مطرح کردیم انسانی که زندگی را ورای مادیات و ظواهر پیچیده این دنیا می بیند، به دنبال معنایی برای مفهوم بخشیدن به حرکتش در زندگی است. او هدف و آرمانی را می یابد و برای آن مسیری را ترسیم می کند. حال عنصر مهم در نیل به اهداف این مسیر «امید» است. این امید همانی است که ما را بر هویتی که داریم استوار می سازد و مسئولیت های تاریخی و انسانی را قدرت ایفا می بخشد. ادامه مطلب “ویژه‌نامه پرسش روزنامه اصفهان زیبا؛ پرونده‌ای برای زیست امیدوارانه”

امام حسین بن علی (علیهما السلام) حقیقتا سرور آزادگان جهان است. ایام شهادت او و اهل بیت و اصحاب باوفایش در عاشورای سال ۶۱ در کربلا زمانی برای مرور درس آزادگی و فضایل اعلای انسانی در مکتب اسلام است. به دنبال پاسخ به سه پرسش کلیدی هستم: امام حسین در میان ائمه اهل بیت قاعده بود یا استثنا؟ آیا عالمان شیعه در سبک زندگی و جهت گیری‌های علمی مشی حسینی را دنبال و توصیه کرده اند؟ مجالس حسینی چه تاثیر علمی و عملی بر شیعیان داشته است؟ برای پاسخ به این سه پرسش سه سنخ رویکرد را در تفسیر کار سترگ امام حسین از هم تفکیک کرده ام. به شاخصهای این سه رویکرد به اختصار اشاره می کنم. این بحث استعداد گسترش فراوان دارد. در این مجال به سرخطها و رئوس مطالب اکتفا می کنم. ادامه مطلب “نوشتار محسن کدیور با عنوان «امام حسین از منظری دیگر؛ قاعده یا استثنا؟»”

شامگاه دوشنبه، ۱۸ شهریورماه، در پنجمین شب از سلسله‌نشست‌های «عاشورا و امروز ما» که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، محمد سروش محلاتی و رسول رسولی‌پور به سخنرانی پرداختند. ادامه مطلب “سخنرانی محمد سروش محلاتی و رسول رسولی‌پور در پنجمین شب از سلسله‌نشست‌های «عاشورا و امروز ما»”

حسین سوزنچی: محرم امسال (۹۸) در هیات انتظار بندرعباس بحثی با عنوان «خانواده عاشورایی» داشتم که موضوع آن چگونگی بهره گرفتن از واقعه عاشورا برای تقویت نهاد خانواده بود. ادامه مطلب “مجموعه سخنرانی‌های حسین سوزنچی با عنوان «خانواده عاشورایی»”