صدانت

کاریفیلوسوفیکاتور[1]: کمدی-تراژدی فلسفه‌ناخواندۀ فلسفه‌ستیزی که در فلسفه مقام استادی یافت

گفت‌وگو با استاد دکتر موسی اکرمی

مجلۀ قلمیاران، شمارۀ 14، آذر 1397، صص. 50-61

 

موسی اکرمی، استاد تمام و نویسنده و مترجم و ویراستار در گروه فلسفۀ علم واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی است. این استاد دانشگاه، علاوه بر دارا بودن تخصص در رشتۀ فیزیک و فلسفه و نگارش ترجمۀ آثاری در فلسفۀ علم و فلسفۀ سیاسی، در در عین حال به انحاء گوناگون در زمینۀ جریان‌های مختلف فکری که پیش از انقلاب به وجود آمده اند مطالعات جدی دارد. ضرورت بحث در بارۀ احمد فردید ما را بر آن داشت تا یک بار دیگر با این ایتاد دانشگاه به گفت‌و کو بنشینیم.

  ادامه مطلب “گفت‌وگو ماهنامه قلم‌یاران با موسی اکرمی درباره سید احمد فردید”

کسرا حاتم‌پوری: فیلیپا فوت (2010-1920) از فیلسوفان اخلاق سرشناس معاصر است که در زمرۀ مدافعان اخلاق فضیلت‌گرا قرار دارد. او صاحب آثار متعددی در این حوزه است که فضایل و رذایل، معماهای اخلاقی و خیرطبیعی از آن جمله‌اند و کتاب خیر طبیعی، محور گفتگوی کنونی است. می‌توان خلاصۀ کلام او را، در این نظریۀ اخلاقی، چنین بیان کرد: خیر و شرّ اخلاقی ذیل مقولۀ خیر و شرّ طبیعی قرار دارد و چیزی مجزا نیست که بنیادی مجزا یا زبانی مستقل بطلبد. وقتی ما به موجودات زندۀ غیرانسانی، یعنی به گیاهان و حیوان‌ها می‌نگریم، می‌بینیم که برخی از ویژگی‌های نوعی آن‌ها ضروری است و اگر گیاه یا حیوانی فاقد آن باشد، ناقص و معیوب به‌حساب می‌آید. برای مثال، درخت بلندقامتی چون چنار به ریشه‌هایی عمیق نیاز دارد. همچنین، ضروری است که رنگ‌هایی خاص و جذاب دُم طاووس نر را مزین کرده باشد؛ درغیراین‌صورت، نمی‌تواند برای خود جُفت بیابد. اگر چنار ریشۀ عمیق نداشته باشد یا طاووس دُم رنگی نداشته باشد، ناقص است و این فقدان برای او بد و شرّ محسوب می‌شود. در خصوص انسان هم حکایت همین است، منتها انسان به‌دلیل استعدادها، توانایی و امکانات بیشتری که دارد (مثل زبان، خیال، اراده)، ویژگی‌های ضروری پیچیده‌تری دارد که اگر فردی فاقد آن‌ها باشد، ناقص شمرده می‌شود. در نگاه فوت، فضایل اخلاقی در راستای همین ویژگی‌های خاص انسانی است. خصوصیاتی ضروری که بودشان فضیلت و نبودشان رذیلت به‌شمار می‌آید. بنابراین، فضایل و رذایل اخلاقی هم اموری طبیعی‌اند و نباید برای آن‌ها به‌دنبال مبنا و اساسی دیگر گشت.

در این گفتگو، فوت ضمن بیان سرگذشت جالب و شنیدنی خود درباب ماجرای علاقه‌مندی‌اش به فلسفه و فلسفۀ اخلاق و بحث‌های مفصلش با الیزابت اَنسکم، ایدۀ خیرطبیعی در اخلاق را به‌زبانی ساده و جذاب توضیح می‌دهد و دستور زبان خیر را تقریر می‌کند.

ادامه مطلب “دستور زبان خیر، گفتگویی با فیلیپا فوت”

مجموعه مقالات چهارگانه ضرورت تجدید حیات توحید اجتماعی-سیاسی که پیشتر در وبسایت فرهنگی صدانت انتشار یافته‌اند و مجموعه مقالات چهارگانه جدید که به صورت اسپین‌آف (Spin-Off) و مقالات فرعی مجموعه مقالات پیشین تحت عنوان عرفان اجتماعی در بستر توحید اجتماعی-سیاسی به تدریج در همین وبسایت انتشار خواهند یافت، مقدماتی در راستای تبیین یک نظریه الاهیاتی مبتنی بر آثار، بینش، منش و روش بزرگان مکتب نواندیشی دینی تحت عنوان “الهیات رهایی‌بخش تعاونی” خواهند بود که پس از پایان این مجموعه مقالات به آن پرداخته خواهد شد.   ادامه مطلب “عرفان اجتماعی بر بستر توحید اجتماعی-سیاسی”

الف. ما و نگرانی های‌مان

شاید شما هم طرفدار این دیدگاه باشید که اضطراب و نگرانی، آن‌قدرها هم چیز بدی نیست، بلکه بر عکس، اندکی نگرانی می‌تواند انگیزه و انرژی بیشتری برای انجام کارها و وظایف‌مان در ما ایجاد کند. اما واقعیت آن است که اگر بیش از اندازه ذهن خود را به “چه خواهد شد”ها و “چه کنم اگر” ها بسپاریم، اضطراب و نگرانی می‌تواند در ما تبدیل به یک معضل بشود. اگر خود را در دامان افکار نگران‌کننده رها کنیم، بسا که ترس‌ها و تردیدهای بی امان فکر و ذهن ما را فلج کنند و انرژی‌مان را هرز ببرند. اما خبر خوب این است که نگرانی، پدیده ای‌ است که عمدتا ریشه در نگرش و عادات خود ما دارد و با تغییر این دو، می‌توان بر آن غلبه کرد. به عبارت دیگر ما می‌توانیم ذهن خود را آموزش بدهیم تا در هنگام سختی و بحران، آرامش خود را حفظ کند و در دام افکار رنج‌آور نیفتد. و این کار مستلزم تغییر دیدگاه و تمرین کافی است.

ادامه مطلب “غلبه بر اضطراب”

درمان ناکارآمدی در ایران 1

به گمراه گفتن: «نکو می‌روی» / جفایی تمام است و جوری قوی
چه خوش گفت آن مرد داروفروش: / «شفا بایدت، داروی تلخ نوش»
(سعدی علیه الرّحمه)

بسیاری از صاحب‌نظران و اندیشمندان، به وجود «معضل ناکارآمدی در ایران» اشاره و بر اهمیّت آن تأکید کرده‌اند. به عنوان نمونه، رنانی (1385) بیان می‌دارد:

«با وجود این که در طول دوران پس از انقلاب، نزدیک به 600 میلیارد دلار درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت به اقتصاد ایران تزریق شده‌است، امّا هنوز شواهدی که نشان دهد اقتصاد و جامعه ایران به طور جدّی وارد فرآیند توسعه شده‌است، وجود ندارد. نه تنها شاخص‌های توسعه که سالیانه توسّط سازمان ملل در مورد کشورهای جهان منتشر می‌شود چنین استنباطی را تأیید می‌کند، بلکه شکست‌های مکرر در سیاست‌های اقتصادی همراه با تداوم مشکلات مزمن (مانند بیکاری، تورّم، کاهش مداوم ارزش پول ملّی، کاهش بهره‌وری ملّی، گسترش ناکارایی‌های اداری و …) نیز مویّد آن است».

فاضلی (1396) یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری اعتراض‌های خیابانی در سال‌های اخیر را «انباشت ناکارآمدی» دانسته و توضیح می‌دهد:

«همۀ شاخص‌ها نشان می‌دهد که ما بسیار ناکارآمد بوده‌ایم، از آب و محیط زیست و ریزگرد [گرفته]، تا وضعیّت حمل و نقل و اقتصاد و …».

سریع القلم (1393) نیز مهم‌ترین و «کانون ماهوی» مجموعۀ مسائل و مشکلات کشور را «ناکارآمدی» معرّفی می­کند 2 .

ادامه مطلب “درمان ناکارآمدی در ایران”

هر یک از ما بطور دائم تجربه‌هایی را از سر می‌گذرانیم؛ غم، شادی، امید، ناامیدی، موفقیت، شکست، عشق، نفرت، آرامش، اضطراب، پشیمانی، حسرت، حسادت، دانایی، نادانی، کوشش و تقلا، سکون و استراحت، رابطه، خواندن، خوردن، بیماری، مرگ‌آگاهی و مرگ‌اندیشی، مرگ عزیزان، تفریح، فکر کردن و مانند این‌ها. زندگی می­کنیم و به تعبیری، بازیگر زندگی خود هستیم و به اقتضای زیستن، طعم خوش یا ناخوش چنین تجربه‌هایی را بطور مکرر می­چشیم. در این میان، این قابلیت را داریم که نه فقط عامل و بازیگر زندگی خود،( که البته تا وقتی زیستن را بر نزیستن ترجیح می‌دهیم و زندگی می­کنیم این عاملیت و بازیگری برای‌مان ناگزیر است)، بلکه ناظر و تماشاگر آن نیز باشیم، یعنی دستکم گاهی از بالا به خودمان و تجربه­‌هایی که از سرمان می­گذرد نگاه کنیم. پس ما نه فقط زندگی­مان را بازی می­کنیم بلکه می­توانیم همین زندگی را نیز تماشا کنیم. از همین جاست که می­توان دو نوع نگاه را از یکدیگر تفکیک کرد؛ نگاه از درون و نگاه از بیرون. نگاه از درون، بازیگرانه و نگاه از بیرون، تماشاگرانه است. ادامه مطلب “فلسفه؛ از این طرف!”

آلفی کوهن، اجوتوپیا — شاید شما هم شگفت‌زده شوید، درست همانطور که خود من شگفت‌زده شدم وقتی فهمیدم هیچ پژوهشی تا به امروز نشان نداده‌ است که کوچکترین ارتباطی بین موفقیت‌های دانشگاهی و تکلیف منزل در سال‌های قبل از دبیرستان وجود دارد. در واقع، حتی در سال‌های دبیرستان هم، ربط میان تکلیف منزل و موفقیت اندک است، و هیچ داده‌ای نشان نمی‌دهد که انجام تکلیف منزل دلیلِ موفقیت‌های بعدی باشد (همبستگی به معنای رابطۀ علت و معلولی نیست).

و در نهایت، شواهد حتی ذره‌ای از باورهای عقل سلیمی ما مبنی بر اینکه تکلیف منزل فوایدی غیرآموزشی دارد را نیز تأیید نمی‌کند، در هیچ سنی. برای مثال، این باور که مشق شب شخصیت بچه‌ها را می‌سازد، برایشان نظم شخصی ایجاد می‌کند، یا عادت‌های کاری خوب یادشان می‌دهد. اما همۀ ما با آن نیمۀ تاریک مشق شب آشناییم: سرخوردگی و فرسودگی، تنش‌های خانوادگی، وقت‌نداشتن برای انجام فعالیت‌های دیگر، و افت محتمل علاقۀ بچه به آموزش. اعتقاد قرص‌و‌محکم به اینکه همۀ این مشکلات می‌ارزد و در نهایت، سود مشق شب بیشتر از ضررش است، بیش از آنکه بر شواهد تکیه داشته باشد، به باورهای ما برمی‌گردد. ادامه مطلب “چرا با وجود آنکه می‌دانیم مشق شب بیهوده است نمی‌توانیم از آن دست بکشیم؟”

محسن آزموده: در میان فیلسوفان سده بیستم، به ویژه در جبهه راست‌گرایان و متفكران موسوم به لیبرال، جان رالز (2002-1921م.) بدون تردید، محبوب‌ترین و جذاب‌ترین چهره است. فیلسوف سیاست و اخلاق امریكایی كه خوشبختانه نه فقط مهم‌ترین آثارش چون «نظریه‌ای درباب عدالت» (ترجمه مرتضی نوری)، «لیبرالیسم سیاسی» (ترجمه موسی اكرمی)، «قانون ملل» (ترجمه محمد فوجیان و مرتضی بحرانی) و «عدالت به مثابه انصاف» (ترجمه عرفان ثابتی) به فارسی ترجمه شده است و آثار فراوانی درباره دیدگاه‌هایش نوشته شده، بلكه آثار و اندیشه‌های برخی از برجسته‌ترین شاگردانش مثل تامس نیگل و جاشوا كوئن نیز به فارسی ترجمه شده و برای مخاطبان ایرانی شناخته شده است. حالا هم با گذشت بیش از 15 سال از مرگ او، رالز و اندیشه‌هایش به همت انجمن علوم سیاسی ایران مهمان تهران است. روز پنجشنبه 22 آذر، این انجمن همایش بین‌المللی یك‌روزه‌ای برگزار كرد با عنوان «جان رالز: با نگاهی به عدالت، توسعه، صلح و دموكراسی». در این همایش كه استادان جواد حیدری، قدیر نصری و حسین هوشمند كمیته علمی آن بودند و علی اسماعیلی اردكانی، دبیر اجرایی آن بود، شمار قابل توجهی از اساتید و پژوهشگران علوم سیاسی در ایران مقاله ارایه دادند و برخی جستارهای‌شان را در قالب سخنرانی بیان كردند، از آن میان می‌توان به سید علیرضا بهشتی، قاسم فنایی و حسین واله اشاره كرد. همچنین در این همایش مقالاتی از تامس نیگل (با ترجمه جواد حیدری)، پل ویتمن (با ترجمه امیرحسین خداپرست) و جاشوا كوئن، در زمینه نقد و بررسی و معرفی اندیشه‌های رالز ارایه شد. در صفحه اندیشه امروز، ضمن ارایه مقاله سعید حجاریان در این نشست، خلاصه‌ای از برخی سخنرانی‌ها را خواهیم خواند.

ادامه مطلب “گزارش محسن آزموده در روزنامه اعتماد از همایش بین المللی جان رالز”

پنج‌شنبه 22 آذر 1397 «همایش بین‌المللی جان رالز ؛ با نگاهی به عدالت، صلح، توسعه و دموکراسی» به همت انجمن علوم سیاسی ایران در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. در این همایش که از ساعت 8 تا 18 این روز ادامه داشت، علاوه بر سخنرانانی نظیر سعید حجاریان، ابوالقاسم فنایی و محمدرضا بهشتی، چند تن از اساتید شناخته شده بین‌المللی در زمینه رالز پژوهی نیز از طریق ارائه مقاله اختصاصی و یا ویدئو کنفرانس با برگزارکنندگان همراهی کردند. از جمله این سخنرانان تی.ام. اسکنن استاد فلسفه دانشگاه هاروارد بود که مقاله اختصاصی او برای این همایش در پنل اول نشست با ترجمه نرگس سلحشور ارائه شد. ادامه مطلب “همایش بین المللی جان رالز ؛ با نگاهی به عدالت، توسعه، صلح و دموکراسی”

به سال ۱۹۷۵ محققین دانشگاه استنفورد، از گروهی از دانشجویان مقطع لیسانس در خواست کردند در یک آزمایش در باب خودکشی شرکت کنند. به هر کدام از شرکت‌کنندگان دو یادداشت خودکشی داده می‌شد. یکی به صورت رندوم نوشته شده بود و دیگری واقعی بود و نویسنده‌اش متعاقب نوشتن یادداشت، اقدام به خودکشی کرده بود. در ادامه از دانشجوها درخواست شد که یادداشت اصل را از یادداشت مجعول تشخیص دهند.

مشخص شد یک عده‌ای از دانشجوها در این کار استعداد خارق‌العاده‌ای دارند و مثلاً از بین ۲۵ یادداشت می‌توانند ۲۴ تا را به درستی تشخیص دهند. از آن طرف مشخص شد یک عده‌ای از دانشجوها هم در این کار موفقیت چندانی ندارند و مثلاً می‌توانند ۱۰ تا از ۲۵ تا را به درستی تشخیص دهند. منتها مثل بیشتر تحقیقات روان‌شناختی، واقعیت جز این بود.

البته که واقعاً نیمی از یادداشت‌ها واقعی بودند و از دفتر پزشکی‌قانونی شهر لس‌آنجلس تهیه شده‌بودند. ولی امتیاز‌هایی که به هریک از دانشجوها اعلام شده بود دروغ بود. هیچ کدام از دانشجوهایی که بهشان گفته شده بود همه را درست گفته‌اند لزوماً امتیاز بهتری کسب نکرده بودند. آن‌هایی هم که امتیاز کمتری کسب کرده بودند به همین منوال امتیازهایشان واقعی نبود. ادامه مطلب “چرا حقیقت نظر ما را تغییر نمی‌دهد؟”