دانلود مقالات ابوالقاسم فنائی

در این پست قصد داریم به تدریج تمامی مقالات دکتر ابوالقاسم فنائی را قرار دهیم.

.

---

.

سیاست و اخلاق

چه اخلاقی به چه سیاستی مربوط است؟

چکیده: در ماه‌های اخیر شماری از اندیشمندان، روشنفکران و روزنامه‌نگاران ایرانی آراء خود در باب نسبت اخلاق و سیاست را با انتشار یادداشت‌ها و مقالاتی در عرصه‌ی عمومی در معرض نقد و بررسی قرار داده‌اند. این مقاله می‌کوشد نشان دهد، بر خلاف اکثر این موضع‌گیری‌ها، نمی‌توان حکمی کلی درباره‌ی نسبت اخلاق و سیاست صادر کرد. انواعی از اخلاق به سیاست به معنای خاصی از کلمه مربوطند و باید مبنای تصمیم‌گیری و کنش سیاسی قرار گیرند و انواع دیگری از اخلاق نباید در قلمرو سیاست نقش بازی کنند.

سیاست و اخلاق1

سیاست و اخلاق2

.

---

.

معنویت قدسی

تعریف معنویت مشکل است و هیچ اتفاق نظری در مورد معنای دقیق این واژه وجود ندارد. بخشی از اختلاف‌نظر در مورد معنای دقیق این واژه از اختلاف‌نظر در باب نسبت «معنویت» با «دین» یا «دیانت» سرچشمه می‌‌‌گیرد. گروهی از معنویت‌گرایان، معنویت را بدیل/ جایگزینی برای دین می‌‌‌بینند، در حالی که گروهی دیگر آن را «لُبِّ لُبابِ دین» یا «گوهر ادیان» قلمداد می‌‌‌کنند. تفسیری از معنویت که در این سلسله از یاداشت‌ها شرح و بسط خواهد یافت سه ویژگی مشخص دارد: یکی اینکه «دینی» است. دوم اینکه «خدامحور» است و سوم اینکه چارچوبی «عقلانی» دارد. مراد ما از معنویت قدسی معنویتی دینی است در چارچوب عقلانیت.

معنویت قدسی1

معنویت قدسی2

معنویت قدسی3

معنویت قدسی4

معنویت قدسی5

معنویت قدسی6

معنویت قدسی7

معنویت قدسی8

معنویت قدسی9

معنویت قدسی10

.

---

.

در باب خلط انگيزه و انگيخته

چکیده: «آیا در مقام نقد و رد یا پذیرش یک مدعا می‌توان/باید شخصیت/انگیزه‌ی مدعی در طرح آن مدعا را در نظر گرفت یا نه؟». در پاسخ به این پرسش سه نظریه وجود دارد. (1) نظریه‌ی اول می‌گوید: «چنین کاری همواره مغالطه است»، (2) نظریه‌ی دوم می‌گوید: «چنین کاری هرگز مغالطه نیست»، و (3) نظریه‌ی سوم می‌گوید: «چنین کاری در مقام تحقیق/کسب دانش از راه دلیل مغالطه است،اما در مقام تقلید/کسب دانش از راه گواهی مغالطه نیست». اگر در نظر گرفتن شخصیت/انگیزه‌ی مدعی مغالطه باشد، طبیعتاً پرهیز از چنین کاری به حکم عقل/اخلاق واجب خواهد بود. اما اگر این کار مغالطه نباشد، به حکم عقل/اخلاق جایز و/یا واجب خواهد بود.  این مقاله به قلم دكتر ابوالقاسم فنايي دو نظریه‌ی نخست را نقد و از نظریه‌ی سوم دفاع می‌کند.

در باب خلط انگيزه و انگيخته

.

---

.

خدا همچون ناظر آرمانی

چنان‌که می‌دانید، خداوند نام‌های فراوانی دارد. اما یکی از تفاوت‌های بسیار مهمی که نام‌های خداوند با نام‌هایی که ما آدمیان روی اشخاص یا اشیاء می‌گذاریم دارد این است که نام‌های خداوند «با مُسَمّا»ست، درحالی که نام‌های ما ممکن است «با مُسَمّا» باشد و ممکن است «بی‌مُسَّما» باشد. به تعبیر دیگر، نام‌های ما صرفاً نام است، ممکن است معنایی داشته باشد، اما آن معنا ممکن است هیچ ربط و تناسبی با سرشت و ویژگی‌های چیزی که آن نام را بر او می‌نهیم نداشته باشد، در حالی که نام‌های خداوند صرفاً نام نیست، بلکه هر نامی از نام‌های او بیانگر «وصفی» از اوصاف حقیقی اوست و به بُعد یا جنبه‌ای از سرشت او یا ویژگی‌های او اشاره می‌کند. نام‌های خداوند در واقع «اوصاف» خداوند هستند؛ و اوصاف خداوند هم حقیقتاً اوصاف خود او هستند، نه این‌که اوصاف موجود دیگری باشند و مجازاً به او نسبت داده شوند، یا این‌که برساخته‌ی ذهن انسان باشند و از طریق فرافکنی بر خدا افکنده شوند. این اوصاف در واقع «فضائل» خداوند هستند، و لذا پرستش خداوند پرستش همه‌ی فضیلت‌هاست.

خدا همچون ناظر آرمانی-قسمت اول

خدا همچون ناظر آرمانی-قسمت دوم

.

---

.

تبیین دینی از ابوالقاسم فنائی

یک حادثه یا پدیده را به گونه های متفاوتی می توان تبیین کرد. از میان انواع و گونه های مختلف، تبیین علمی، تبیین فلسفی و تبیین دینی از مهم ترین انواع به شمار می روند. در این نوشتار، ابتدا تعریفی از تبیین به دست خواهیم داد و سپس این سه نوع تبیین را با یکدیگر مقایسه خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که این تبیین ها قابل ارجاع و تحویل و جایگزینی نیستند. علاوه بر این، با ذکر شواهد متنوّع از متون دینی، نشان خواهیم داد که تبیین دینی، در حقیقت، مهم ترین آموزه و تعلیم دینی و به یک معنا گوهر دین است و پیامبران اساساً برای تصحیح باورهای آدمی در باب تبیین دینی و آموزش روش درست تبیین دینی آمده اند. تفکیک این سه نوع تبیین از یکدیگر، در کشف قلمرو دین و حلّ تعارض علم و دین به ما کمک خواهد کرد. افزون بر این، به اختصار، به ثمرات دیگری که بر تبیین دینی مترتّب می شود، اشاره خواهیم کرد.

تبیین دینی از دکتر ابوالقاسم فنایی

.

---

.

اهانت، نقد، آزادی بیان و ارتداد از منظر اخلاقی

چکیده: این مقاله که در چهار بخش تنظیم شده است می‌کوشد پاره‌ای از ابهامات و سوء تفاهماتی را که پیرامون حکم اخلاقی اهانت و ارتداد و مجازات این دو عمل وجود دارد برطرف کند. پرسش‌های اصلی که در این‌جا بررسی می‌شوند بدین قرارند: (1) آیا اهانت اخلاقاً مُجاز/ درست/ روا است، یا ممنوع/ نادرست/ ناروا؟ (2) آیا این سخنِ خاص/ ترانۀ خاص/ کاریکاتور یا کار خاص مصداق اهانت هست یا نه؟ (3) مجازات کار اخلاقاً ناروا چیست؟ (4) مجازات اهانت، البته به شرطی که ناروایی آن را بپذیریم، چیست؟ (5) آیا اهانت به مقدسات ارتداد است؟ (6) آیا مجازات ارتداد مرگ است؟

اهانت، نقد، آزادی بیان و ارتداد1

.

چکیده: در بخش اول این مقاله پس از (1) طرح بحث، پرسش‌های زیر را بررسی کردیم: (2) موضوع حکم اخلاقی در باب اهانت چیست؟ (3) آیا اهانت از نظر اخلاقی مطلقاً نارواست؟ و (4) استدلال‌های اخلاقی به سود ناروا بودن اهانت کدام‌اند؟ در این بخش به پرسش‌های زیر خواهیم پرداخت: (5) نسبت «نارواییِ اهانت» و «حقِ اهانت کردن» چیست؟ (6) نسبت «ناروایی اهانت» با «حق آزادی بیان»، و «حقِ ناحق بودن» چیست؟ و (7) معنای «مقدس» و «تقدس» چیست؟

اهانت، نقد، آزادی بیان و ارتداد2

.

چکیده:در بخش اولو دوم این مقاله پس از (1) طرح بحث، پرسش‌های زیر را بررسی کردیم: (2) موضوع حکم اخلاقی در باب اهانت چیست؟ (3) آیا اهانت از نظر اخلاقی مطلقاً نارواست؟ (4) استدلال‌های اخلاقی به سود ناروا بودن اهانت کدام‌اند؟ (5) نسبت «نارواییِ اهانت» و «حقِ اهانت کردن» چیست؟ (6) نسبت «ناروایی اهانت» با «حق آزادی بیان»، و «حقِ ناحق بودن» چیست؟ و (7) معنای «مقدس» و «تقدس» چیست؟ در این بخش به (8) نقد ادلۀ منکران خواهیم پرداخت.

اهانت، نقد، آزادی بیان و ارتداد3

.

در بخش اول، دوم و سوم این مقاله پس از (1) طرح بحث، موضوعات زیر را بررسی کردیم: (2) موضوع حکم اخلاقی در باب اهانت، (3) مطلق بودن یا مقید بودنِ اهانتی که اخلاقاً نارواست، (4) استدلال‌های اخلاقی به سود ناروا بودن اهانت، (5) «نارواییِ اهانت» و «حقِ اهانت کردن»، (6) ناروایی اهانت و حق آزادی بیان، و نارواییِ اهانت و حقِ ناحق بودن، (7) معنای «مقدس» و «تقدس»، و (8) نقد ادلۀ مخالفان. در بخش پایانی این مقاله، به بررسی موضوعات زیر خواهیم پرداخت: (9) معنای ارتداد، نحوۀ تحقق و چگونگی اثبات آن، (10) مجازات اهانت و ارتداد از نظر اخلاقی، (11) نسبت اهانت و ارتداد، و این‌که (12) آیا ترانۀ شاهین نجفی مصداق اهانت و ارتداد است؟

اهانت، نقد، آزادی بیان و ارتداد4

.

---

.

عقلانیت و توسعه

راهی برای انتخاب الگوی توسعه مطلوب
گفتگوی انتقادی میان “تفسیر از دین” و “برداشت از توسعه”

پرسش و پاسخ با دکتر ابوالقاسم فنایی
روزنامه ی خراسان | شماره ی 18152| 6 تیر 1391

عقلانیت و توسعه

.

---

.

حسین، مکتبِ عدالت و کرامت

«حسین، مکتبِ عدالت و کرامت» تحریر دو جلسه سخنرانی در کانون توحید لندن و در سال 2008

تاريخ كربلا 2 برگ دارد، ‏يكي سبز و نوراني و ديگري سياه و ظلماني. از يك نظر كربلا «نمايشگاه جنايات بشر است». ‏فجايعي ‏كه در آنجا صورت گرفته بي‌نظير يا كم‌نظير است و به يك معنا جنايت عليه بشريت به شمار مي‌رود.‏ اما تاريخ كربلا يك برگ ديگر هم دارد؛ برگي زرين و پرافتخار، سراسر زيبايي و شكوه، برگي كه ‏نمايشگاه مكارم اخلاقي است، تجسم عالي‌ترين فضايل انساني است. تجلي خود متعالي انسان است. يك كتاب ‏و بل يك مكتب اخلاقي است. به ما مي‌گويد چگونه زندگي كنيم و چگونه بميريم.

حسین، مکتب کرامت و عدالت1

حسین، مکتب کرامت و عدالت2

.

---

.

دینی و فرادینی در پیام عاشورا

 ابوالقاسم فنایی: مناسبت اقتضا می‌کند درباره‌ی شخصیت سرور آزادگان، امام حسین و مهم‌ترین حادثه‌ی زندگی ایشان، یعنی واقعه‌ی کربلا، گفت و گو کنیم. هم در مورد شخصیت ایشان و هم در مورد تحلیل و تبیین واقعه‌ی کربلا کم سخن نگفته‌اند، و دوستان علاقه‌مند نیز کمابیش با ادبیاتی که پیرامون این دو موضوع بسط یافته آشنا هستند. بنده نیز سال‌ها پیش توفیق داشته‌ام که تبیینی اخلاقی از کنش سیاسی امام حسین بدست دهم. در این‌جا قصد تکرار گفته‌های خود و دیگران را ندارم. بلکه مایلم از فرصت استفاده کنم و به تفسیر یکی از سخنانی بپردازم که به ایشان منسوب است.

دینی و فرادینی در پیام عاشورا

.

---

.

فلسفه ی اخلاق اسلامی و رابطه ی دین و اخلاق

ابوالقاسم فنایی: فقیهان مسلمان نوعاً بر این باورند که فقه جایگزین اخلاق است و اصولاً آمده که مسلمانان را از اخلاق بی‌نیاز کند. اما به نظرم این مشکل بیش‌تر از آن‌که از نسبت اخلاق با شریعت سرچشمه بگیرد از تلقی مسلط در فرهنگ اسلامی درباره‌ی این نسبت و به تبع آن از تلقی مسلط درباره‌ی نسبت علم اخلاق با علم فقه سرچشمه می‌گیرد. یعنی به نظر بنده، عموم مسلمانان اعم از فقیهان و غیر فقیهان تلقی روشن و منقحی از ربط و نسبت دین/ شریعت و اخلاق ندارند.

فلسفه ی اخلاق اسلامی و رابطه ی دین و اخلاق

.

---

.

نقش دین در خشونت

ابوالقاسم فنایی: در این سلسله از مقالات به بررسی نقش دین در خشونت خواهم پرداخت. تا آن‌جا که من می‌دانم، کسانی که بر این باورند که دین در پیدایش خشونت در روابط انسان‌ها و جامعه‌ی انسانی نقش دارد از دو راه متفاوت به سود این باور استدلال می‌کنند. بیایید این دو استدلال را به ترتیب (1) «استدلال مبتنی بر تاریخ دین‌داری» و (2) «استدلال مبتنی بر متون دینی» بنامیم.استدلال مبتنی بر «تاریخ دین‌داری»، که گاهی از اوقات به تسامح «تاریخ دین» خوانده می‌‌‌شود، می‌گوید که این تاریخ خونبار است، بدین معنا که دین‌داران در طول تاریخ علیه هم‌کیشان و هم‌نوعان خود دست به خشونت زده‌اند، و این خشونت از آموزه‌های دینی سرچشمه می‌گیرد.

نقش دین در خشونت

.

---

.

بحران روش در انتخاب الگوی توسعه

مصاحبه گفتمان الگو با دکتر ابوالقاسم فنایی: به نظر می‌رسد با گذشت سال‌ها از پیروزی انقلاب و برپایی نظام اسلامی، به تدریج دشواری‌های تامین توأمان دنیا و آخرت مردم بیشتر آشکار می‌شود. به دلیل قرار گرفتن اسلام شناسان در مقام مدیریت جامعه اسلامی و سروکار داشتن با نیازهای عینی مردم، اکنون سخن از سطح اندیشه سیاسی گذشته و به الگوی کشورداری رسیده است. در واقع جمهوری اسلامی باید نشان دهد که در عمل به عنوان نظام اسلامی چه تفاوت‌هایی در زمینه الگوی پیشرفت و سبک کشورداری نسبت به دیگران دارد.

بحران روش در انتخاب الگوی توسعه

.

---

.

دفاع از دین در چارچوب عقلانیت و معنویت

مصاحبه مجله سخن ما با دکتر ابوالقاسم فنایی
شماره 6، صص 27-30، فروردین 1394

اگر بخواهید برای پروژه‌ی فکری‌تان یک نام بگذارید چه نامی را انتخاب می‌کنید؟ دین در چارچوب اخلاق؟ معنویت قدسی؟ ابوالقاسم فنایی: اگر اخلاق را از فروعات یا زیرمجموعة عقلانیت و/یا معنویت بدانیم، نامِ «دین در چارچوب عقلانیت و معنویت» را بیشتر می‌پسندم، اما اگر آن را امری مستقل از عقلانیت و معنویت بدانیم، نامِ «دین در چارچوب اخلاق، عقلانیت و معنویت» برای این پروژه مناسب‌تر و گویاتر است.

دفاع از دین در چارچوب عقلانیت و معنویت

.

---

.

پاسخ به دکتر سروش دباغ

پاسخ به نقد دکتر سروش دباغ بر آرای مصطفی ملکیان

مقاله اول در زمانی از سوی سروش دباغ انتشار پیدا کرده بود که مصطفی ملکیان در مکتوبات و سخنرانی های قابل استناد عینی/غیر شخصی شان هیچ سخنی از عدم امکان جمع مطلق “دیانت و عقلانیت” نداشته بودند و تنها سخن از عدم امکان جمع دین سنتی “تاریخی” نهادینه شده با عقلانیت تام و تمام مدرن سخن گفته اند.
ادعای مستند و عینی و قابل ارجاع ملکیان (نه ادعای شخصی/ غیر مستند/غیر عینی و بحث های در گوشی ملکیان)که در کتاب “سنت و سکولاریسم” و گفت و گوی ملکیان با روزنامه شرق در آن ایام ناظر است بر عدم امکان دین نهادینه شده تاریخی و عقلانیت مدرن به طور تام و تمام که همان استدلال گرایی است.
وفق نظر ملکیان در آن دوران جمع سطحی از دیانت با سطحی از عقلانیتی کاملا ممکن است.چرا که ایشان هم دین داری و هم مدرن بودن را مشکک میدانند و تنها نوع خاصی از دین داری که دین داری تام و تمام سنتی تاریخی با عقلانیت تام مدرن را غیر قابل جمع می دانند. به تعبیر دیگر تنها نوع و سطح خاصی از دین داری با سطح تام عقلانیت مدرن با روایت ملکیان غیرقابل جمع است.
نقد اول فنایی به دباغ تحت عنوان: “درباب گوهر دین و گوهر مدرنیته” در چنین کانتکستی انشتار یافته بود. بعد از این نقد سروش دباغ در دانشگاه مشهد سخنرانی درخصوص همین موضوع ایراد کردند که مواضع خود را جرح و تعدیل یافته تر صورت بندی کردند.
ابوالقاسم فنایی در نقد همین تقریر تعدیل یافته شده دوم نیز نقدی نوشتند تحت عنوان “از تعبد در دین تا تعبد در فلسفه” که در انجا نیز اهم نقد ایشان، نادیده گرفتن تقریر درست ملکیان در مکتوبات و مستندات عینی ایشان است.
در حال حاضر در مکتوبات عینی مصطفی ملکیان رای سابق ملکیان با چاشنی بیشتری تحت عنوان عدم امکان جمع “مطلق” عقلانیت و دین داری به صورت عینی و قابل استناد وجود دارد که به لحاظ مفاد همان تقریر اولیه سروش دباغ از ملکیان در زمانی است که ظاهرا ملکیان سخن عینی و قایل استنادی درین خصوص مطرح نکرده بودند.

.

ابوالقاسم فنایی | مجله آیین | اسفند 1385 | شماره 6
در باب گوهر دين و گوهر مدرنيته (پاسخ اول)

در باب گوهر دين و گوهر مدرنيته(پاسخ اول به دکتر دباغ)

ابوالقاسم فنایی | مجله آیین | شهریور 1386 | شماره 8
از تعبد در دین تا تعبد در فلسفه (پاسخ دوم)

از تعبد در دین تا تعبد در فلسفه (پاسخ دوم به دکتر دباغ)

.

---

.

برای گرداوری این مقالات از مراجع زیر استفاده شده است :

کانال تلگرام دکتر ابوالقاسم فنایی

سایت فرهنگی نیلوفر

پایگاه مجلات تخصصی نور