صدانت

“زیستن در زمان حال” دقیقا به چه معناست؟ آیا می‌توان فارغ از اندوه گذشته و هراس آینده زیست؟ این پند کهن و آرزوی دیرین تا چه حد قابل دسترسی است؟ در سمینار “معمای زمان حال” به این سوال همیشگی پرداخته و زوایای پنهان آن را کاویده‌ایم. ادامه مطلب “سخنرانی ساسان حبیب‌وند در همایش «معمای زیستن در حال»”

هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «فرهنگ و دانشگاه» به نقد و بررسی کتاب «فلسفه دانشگاه ؛ تاملاتی درباره دانشگاه در جهان و ایران» اختصاص یافت. این کتاب با مقدمه منوچهر آشتیانی و با آثاری از خسرو باقری، کریم مجتهدی، غلامرضا ذاکرصالحی، میثم سفیدخوش، علی پایا، رضا ماحوزی و شماری از پژوهشگران و اندیشمندان حوزه فلسفه دانشگاه منتشر شد. ادامه مطلب “نقد و بررسی کتاب فلسفه دانشگاه با حضور محمدرضا بهشتی و احسان شریعتی”

باید پذیرفت که جامعه ایران در شرایط تاریخی کنونی به دلایل متعدد که از موضوع بحث این مقاله خارج است با بحران ها و پارادوکس های حل نشده زیادی رو به رو است. همانگونه که در مقالات قبلی ام اشاره و استدلال کرده ام ربط تمامی این مشکلات به سیاست به نظر نمونه کامل reductionism یا سطحی نگری است و همانگونه که برخی روشنفکران ما به درستی اشاره کرده اند در نگاهی عمیق تر می توان گفت که ریشه مشکلات انسان ایرانی و جامعه ایران از زمان مشروطه تا به امروز در عدم حل اساسی تعارض سنت-مدرنیته بوده است. موضوع اصلی این مقاله گفتاری پیرامون توصیف و چرایی شکل گیری جریانی به نظر رو به رشد در ایران است که با شعار علم گرایی (scientism) دعوت به گذار به مدرنیته در قالب انکار و حذف تمامی مفاهیم سنت ( Tradition ) از زندگی اجتماعی می کند و مهم‌ترین عامل عقب ماندگی جوامع را از جمله جامعه ایران را سنت و به ویژه بخش فربه و سترگ آن یعنی ادیان می داند. این جریان ستیزه جو خود را آتئیسم ( ) معرفی می کند. آتئیسم یا خداناباوری طیف گسترده ای از مدل های عدم اعتقاد به وجودِ نیرویی برتر ( higher power) ، خدا ( God) ، امر قدسی ( holy) ، امر متعالی ( Transcendent) ، و حقیقت غایی (Ultimate reallity) و… است که از طیف لاادری گری ( agnosticism ) شروع می شود و تا آتئیسم (Atheism) افراطی و ستیزه جو ادامه می یابد.

درباره تاریخچه آتئیسم اطلاعات چندانی در دست نیست و به نظر می رسد آتئیسم با قرائت های فعلی آن هرچند ممکن است دارای شباهت های مختصری به نظرات برخی فیلسوفان یونان باستان از جمله تالس و آناکسیمندر و . . . داشته باشد اما با فرم کنونی آن قطعا پدیده ای مدرن از زمان عصر روشنگری و بعد از قرون وسطی به حساب می آید.  اما واقعیت این است که در طرف مقابل تحقیقات مردم شناسی (anthropology ) و جامعه شناسی( sociology ) و باستان شناسی ( anthropology ) و پژوهش های قدیمی و مشهوری همچون تحقیقات کریستوفر ماینرز پژوهشگر آلمانی قرن هجدهم نشان نشان داده است که دین و مذهب در طول تاریخ یکی از کهن ترین علایق بشر بوده است و آدمی این علاقه( به عبارت بهتر نیاز)  خود را به صورت های گوناگون بت پرستی ، روح پرستی ، طبیعت پرستی نشان داده است و  بشر هیچگاه بدون دین نبوده است. امری که رابرت هیوم ( Robert Hume) دین شناس انگلیسی در کتاب (( ادیان زنده جهان )) مفصل آن را تبیین و توضیح می دهد . در مورد علل و ریشه این احساس نیاز تاریخی میان متفکران اختلاف نظر وجود دارد افرادی مانند زیگموند فروید (Sigmund Freud ) و برتراند راسل(Bertrand Russell ) دلیل آن را ترس بشر از رخدادهای طبیعی که قادر به فهم معنا و چگونگی رخ دادن آن نبودند، می دانند در حالی که افرادی دیگر همچون ویلیام جیمز (William James) روانشناس معروف امریکایی و الوین پلانتینگا ((Alvin Plantinga فیلسوف مشهور دین  دلیل آن را ناشی از سرشت الهی در وجود انسان می دانند. ادامه مطلب “مقاله «ایدئولوژی آتئیسم و دموکراسی» از میلاد محمودزاده”

ادامه مطلب “شماره یازدهم مجله ۴۲ با موضوع «عرفان و تصوف»”

سخنرانی آرش نراقی در کنفرانس «اندیشه‌های تفسیری فضل الرحمان»- تهران ۱۸ مهرماه ۱۳۹۸ (۱۰ اکتبر ۲۰۱۹) ادامه مطلب “سخنرانی «فضل الرحمان و قرآن» از آرش نراقی”

آغاز دورۀ مدرن تلاش برای تعلیم و تربیت آزاد فنون و افزایش سعادت این-جهانی است؛ و پایان آن، به تعبیر نیچه، مرگ خدا است. خداوند در جهان کنونی غایب است و دیگر نه موضوع معرفت، بلکه موضوع گاه به گاه تجربۀ دینی است. تجربه‌ای که خود تأییدی بر غیاب الوهیت از زیست معرفتی آدمیان است.

غیاب خدا، حتی اگر نگوییم مرگ خدا، مرگ معنا است و مرگ معنا مرگ انسانی است که با علم و تکنیک سرگرم است، طبیعت را تخریب می‌کند، اخلاق را فراموش می‌کند، زیبایی را تبدیل به ابزار می‌سازد، و چون راهی به برون رفت از خویش ندارد، دچار ملال و پوچی و گمگشتگی است. ادامه مطلب “سخنرانی میلاد نوری با عنوان «الهیات در عصر علم»”

داستایوفسکی در یکی از رمان‌های خود به نام شیاطین شخصیتی را معرفی می‌کند که ویژگی‌هایی قابل تأمل را در خود گرد آورده است. این شخصیت که در رمان مذکور به او استفان ترافیموییچ گفته می‌شود، فردی نسبتاً تحصیل‌کرده است که تحصیلات خود را در فرانسه و به تعبیری در اروپا انجام داده و این را در تمامی روند رمان در گفتار او که آکنده از جملات فرانسوی است، می‌توان مشاهده کرد. با این‌حال، یعنی علی‌رغم داشتن ظاهری موجه به عنوان عالمی فرزانه در آن دوران روسیه، این فرد در زندگی خود عملاً هیچ‌گاه نتوانسته کاری را به انجام برساند و در زندگی و معاش خود به بیوه‌ای اشرافی وابسته است که تمامی جوانبِ زندگی او در سلطۀ خود دارد و این مرد مانند کودکی در دستان اوست. در رمان خواننده مشاهده می‌کند که استفان ترافیموییچ مانند کودکان بهانه‌گیری می‌کند، زودرنج است، کم‌طاقت است و کوچک‌ترین چیزها باعث آشفتگی او می‌شود؛ در عین حال مشاهده می‌شود که اطرافیان گاه گاه به او به چشم یک عالم سرد و گرم چشیده نگاه می‌کنند. او نیز خود را فردی می‌داند که برای جهان طُرفه سخن‌ها دارد که موجب تغییراتی اساسی خواهد شد، لکن هرچه داستان بیش‌تر به پیش می‌رود، کم‌تر از او اثری دیده می‌شود و او در نهایت چونان نوزادی ناقص‌الخلقه که از ازل سرنوشتش با رنج و عذاب گره خورده، جان می‌سپارد. ادامه مطلب “مقاله «فلسفه و چرخۀ معیوب رنج» از پژمان رنجبر”

چرا به‌‌رغم وجود نهادهای متعدد برای نظارت، فساد در ایران چنین توسعه‌یافته است؟ موسی غنی‌نژاد جواب این سوال را با استناد به فلسفه دنیای مدرن می‌دهد و می‌گوید: یک نظام سیاسی خوب نظامی است که با این فرض درست شده باشد که مسوولان آن، همه افرادی بالقوه فرومایه و به دنبال منافع شخصی‌اند و سیستم سیاسی به‌گونه‌ای طراحی شود که اگر بدترین و شریرترین افراد هم در قدرت و مسوولیت قرار گرفتند، سیستم و ساختار اجازه خطا و فساد گسترده را به افراد ندهد. اما سیستم اداری در ایران چگونه است؟ غنی‌نژاد می‌گوید: ما معتقدیم می‌توان افرادی متعهد و دلسوز را از میان خودی‌ها انتخاب کرد، آنها را از گزینش‌ها و سدهای متعدد عبور داد و سپس در راس هرم تصمیم‌گیری اداری و اقتصادی قرار داد، این افراد حتی اگر بستر فساد هم وجود داشته باشد، به سمت آن نخواهند رفت. او تاکید می‌کند مشکل وجود فساد در ایران، نه کمبود نهادهای ناظر است و نه الزاماً قوانین و مقررات کم یا زیاد. مشکل این است که سیستم و ساختارهایمان عمدتاً متکی به برخی خواص طراحی شده. از سوی دیگر اپوزیسیون قدرتمند و رسانه‌های مستقلی هم در کشور وجود ندارد که بر کار آنها نظارت کند و نتیجه این است که می‌بینیم.

ادامه مطلب “گفتگو «هفته نامه تجارت فردا» با موسی غنی‌نژاد با موضوع «دلایل وجود فساد در ایران»”

کتاب ذهن و همه‌چیز، طرح‌واره‌هایی برای زیستن، نوشتۀ مقصود فراستخواه، نشر کرگدن، 1396 آمیزه‌ای است از رشته‌های گوناگون: فلسفه، فلسفۀ ذهن، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی اجتماعی، نوروساینس و دانش‌های دیگر. کتاب قرار است ذهن آدمی را آماده کند تا در فن زندگی کردن مهارت بیشتری پیدا کند. مؤلف، زندگی خوب (“نیک‌بودی” یا well-being) را “درنهایت امری سوبژکتیو و فاعلی” می‌داند (ص. 48) و دگرگون شدن ذهن را شاه‌راه دگرگون شدن کیفیت زندگی: تدبیر ما تقدیر ماست. کانت بود که در یک شورش فکری که خودش به آن می‌گفت انقلاب کپرنیکی، واقع‌گرایی خام و ناپروردۀ پیش از خود را به زباله‌دان تاریخ فکر انداخت. ذهن آدمی بازیگر است و جهان بیرون را به قامت خود برش می‌زند و چنین نیست که صرفاً جهان را چنانکه هست و بی‌کم‌و‌کاست به ما نشان دهد. ادامه مطلب “نوشتار کاوه بهبهانی با عنوان «جعبه‌های ذهن»”