بررسی تطبیقی نظریه خطای جان مکی و نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

بررسی تطبیقی نظریه خطای جان مکی و نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

بررسی تطبیقی نظریه خطای جان مکی و نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

نویسندگان:

امید کشمیری
دانشجوی دکتری فلسفه دین دانشگاه تهران(پردیس فارابی)

محمدرضا امینی
دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

مقاله حاضر کوششی‌ است در راستای تبیین و تطبیق دو نظریه فرااخلاقی «خطا» و «ادراکات اعتباری» ازسوی جان مکی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی. این مقاله که از حیث روش تحقیق به روش کتابخانه­ای انجام شده، تلاشی است برای کشف، تحلیل، تبیین و صورت‌بندی پیش‌فرض‌های ضمنی و مصرَح دو نظریه مهم فرااخلاقی، تحت‌ عناوین «نظریۀ ­خطا» و «ادراکات اعتباری» که به‌ترتیب از سوی جان مکی و سیدمحمدحسین طباطبایی طرح شده‌اند. از آنجاکه زبان اخلاق، متافیزیک اخلاق، عقلانیت اخلاق و معرفت اخلاقی، برخی از مهم­ترین پیش‌فرض­های فرااخلاقی است، در تحقیق حاضر به تحلیل این مؤلفه­ها می­پردازیم. نتیجه مقایسه این است که اگرچه وجه افتراق مهم نظریه اعتباریات با نظریه خطا در یکی از مبانی انسان‌شناختیِ معرفت اخلاقی این دو نظریه است -که در یکی (نظریۀ اعتباریات) از وجود و اعتبارِ ادراکاتِ اعتباری ثابت که ریشه در طبیعت بشری دارد سخن می‌رود- با این­حال ناواقع‌گراییِ اخلاقی در متافیزیک اخلاق، شناخت‌گرایی در زبان اخلاق، واقع‌گروی اخلاقی در عقلانیت اخلاق و ناواقع­گرایی در معرفت اخلاقی از اشتراکات مهم این دو نظریه است.

ادامه مطلب “بررسی تطبیقی نظریه خطای جان مکی و نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی”

مصاحبه با یاسر میردامادی؛ برای سنت‌ستیزی هم به سنت نیاز است

مصاحبه با یاسر میردامادی؛ برای سنت‌ستیزی هم به سنت نیاز است

برای سنت‌ستیزی هم به سنت نیاز است

در مصاحبه با: یاسر میردامادی

مصاحبه کننده: سعید دهقانی

منتشر شده در روزنامه اعتماد، شنبه ۱۵ مهر ۱‍۴۰۲

دریافت فایل PDF این مصاحبه در روزنامه اعتماد

در حومه‌ی منچستر زندگی و در لندن کار می‌کند. اما اگر سکونت‌گاه کنونی‌ او شهری در ایران هم می‌بود، باز هم ترجیح می‌دادم پرسش‌هایی مکتوب را برایش بفرستم تا پاسخ‌هایش را بنویسد. بر این باورم که سازوکار نوشتار امکان می‌دهد تا هم پرسش‌ها سنجیده‌تر مطرح شوند، هم پاسخ‌ها دقیق‌تر باشند. آنچه در ادامه خواهید خواند، پرسش و پاسخ‌هایی است درباره این‌که او چرا هنوز مسلمان مانده است.

این دیدگاه که «دین» پدیده‌ای فرهنگی است و از جامعه به فرد منتقل می‌شود، در زبان عامیانه بسیار رایج است. می‌گویند «اگر در تبت زاده می‌شدیم، به احتمال زیاد بودایی می‌شدیم؛ اگر در واتیکان به دنیا آمده بودیم، احتمالا مسیحی می‌شدیم. اکنون که در کشوری اسلامی دیده به جهان باز کرده‌ایم، مسلمان هستیم.» در چنین گزاره‌هایی دین محصول جبر جغرافیایی است نه اراده شخص برای انتخاب آزادانه دین خود.

اما اگر مسلمان شدن جبری است مسلمان ماندن نیز جبری است؟ این گفت‌وگو تلاشی برای یافتن پاسخ این پرسش است که «چرا مسلمان مانده‌ایم؟» نه این‌که «چرا مسلمان هستیم؟» «یاسر میردامادی»، پژوهشگر دین و فلسفه، پیش‌تر مقاله‌ای را با عنوان «چرا مسلمان هستم» (Why I Am Muslim) به انگلیسی منتشر کرده است. گرچه این مقاله تا کنون به فارسی ترجمه نشده او را به مصاحبه‌ای دعوت کردم نه در این باب ‌که چرا مسلمان شده است بلکه در باب این‌که چرا مسلمان مانده است. آنچه در ادامه خواهید خواند بر مقایسه میان دین به عنوان امر موروثی با دین به عنوان امری استدلالی و انتخابی استوار است.  تمام بحث میردامادی در مقاله‌اش این است که دین‌داری چونان میراثی آبا و اجدادی، علی الاصول، از نظر عقلانی قابل دفاع است مگر خلاف آن ثابت شود. با این حال، هیچ اجباری در دین‌دار ماندن نیست و نمی‌تواند باشد. پس آنانی که دینی غیر از دین آبا و اجدادی خود برگزیده‌اند، یا دین‌داری را نخواسته‌اند موضوع این بحث نیستند.

او در حومه‌ی منچستر زندگی می‌کند اما اگر سکونت‌گاه او شیراز، شهری که من در آن می‌زیم، نیز می‌بود باز هم ترجیح می‌دادم پرسش‌هایی مکتوب را برایش بفرستم تا پاسخ‌هایش را بنویسد. چراکه تجربه چندین سال روزنامه‌نگاری در حوزه فلسفه و دین به من فهمانده است که سازوکار نوشتار امکان می‌دهد تا هم پرسش‌ها سنجیده‌تر مطرح شوند، هم پاسخ‌ها دقیق‌تر باشند. آنچه در ادامه خواهید خواند، متن نهایی این مصاحبه است: ادامه مطلب “مصاحبه با یاسر میردامادی؛ برای سنت‌ستیزی هم به سنت نیاز است”

درسگفتارهای فلسفه حقوق از رضا بهشتی معز

درسگفتارهای فلسفه حقوق از رضا بهشتی معز
توضیحات رضا بهشتی معز: ژاک الول Jacques Ellul (متولد ششم ژانویه ۱۹۱۲ در بوردو _ متوفای نوزدهم مه ۱۹۹۴) فیلسوف الهیاتی، سیاست، حقوق و تکنولوژی، جامعه‌شناس، نظریه‌پرداز رسانه و تبلیغات و یکی از چهره‌های پرکار، متضلع و نافذ اندیشه فرانسه قرن بیستم بود. از او تاکنون بیش از شصت اثر منتشر شده و همچنان نوآوری‌های نظری و بحث‌انگیز او چشم‌گیر است. سال گذشته اثر تازه‌ای از او منتشر شده که درس‌گفتارهای دوره دکتری فلسفه حقوق در دهه ۱۹۷۰ است. در آن سالها نه خود فلسفه حقوق به عنوان یک شاخه مهم معرفتی و نه حتی چهره اروپایی شاخص این حوزه در آن سالها “هانس کلسن” در فرانسه چندان شناخته و مورد بحث نبود. الول با این درس‌های دوره دکتری مدخلی مهم را گشود که تا امروز نامنتشر مانده بود.
به پیشنهاد دوستان حقوقدان و حقوق‌خوان “حلقه گزاره” دوره خصوصی درس‌گفتارهای دکتری فلسفه حقوق را بر پایه متن الول از سه‌شنبه هجدهم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ آغاز کرده‌ام و هر دوهفته یک جلسه برگزار و فایل صوتی ازجمله در کانال فرهیختگان منتشر می‌شود. من در این درسها به متن الول محدود نخواهم ماند و اصطلاحا درس خارج فلسفه حقوق خواهم گفت اما متن مرجع ما همین درس‌های دکتری ژاک الول خواهد بود. امیدوارم با پایان دوره محصول این درسها هم منتشر شود. ادامه مطلب “درسگفتارهای فلسفه حقوق از رضا بهشتی معز”

جان دیویی و بازسازی پراگماتیسم

جان دیویی و بازسازی پراگماتیسم

جان دیویی و بازسازی پراگماتیسم

نویسنده: سامی پیلستروم

ترجمه: روح‌الله محمودی

این مطلب از کتاب The Continuum Companion to Pragmatism ترجمه شده است.

جان دیویی (۱۸۵۹-۱۹۵۲) را معمولا سومین پراگماتیست کلاسیک می‌دانند. اندیشه‌های او قلمرو گسترده‌ای دارند: از مسائل فلسفی سنتی در باب معرفت و پژوهش گرفته تا اخلاق، سیاست و آموزش. در میان پراگماتیست‌های قدیمی، دیویی بیشتر از همه به مسائل اجتماعی، سیاسی و آموزشی می­پرداخت. این را مقایسه کنید با چارلز سندرس پرس که ذهن علمی‌ای داشت و ویلیام جیمز که بیشتر به روانشناسی و دین متمایل بود.

دیویی مقاله‌ای دارد به نام “پراگماتیسم پرس” که در سال ۱۹۲۳ میلادی به رشته‌ی تحریر درآمده است. او در این مقاله به طور خلاصه جیمز و پرس را با هم مقایسه می‌کند، و تفاوت‌های اساسی‌شان را می‌بررسد، مثلا این که ویلیام جیمز بر فرد تمرکز داشت و چارلز سندرس پرس بر جامعه تاکید می‌کرد. آنطور که دیویی به ما می‌گوید، پرس بیشتر از جیمز بر “متد فرایند (the method of procedure)“ تاکید می‌کرد. دیویی در مقاله‌ای دیگر (منتشره به سال ۱۹۲۲ میلادی) که جیمز و پرس را با هم مقایسه می‌کند، می‌گوید جیمز بیشتر “عالم علوم انسانی” بود و کمتر منطق‌دان، و او متد پراگماتیستی را هم بسط داد و هم محدود کرد. کار او در اعمال متد پراگماتیستی بر نظریه‌ی صدق باعث شد که این متد بسط یابد. اما تاکیدش بر پیامدهای خاص، و نه پیامدهای عمومی و کلی، متد پراگماتیستی را محدود کرد. ادامه مطلب “جان دیویی و بازسازی پراگماتیسم”

نشست «پایان خودخواسته» در مدرسه تردید

نشست «پایان خودخواسته» در مدرسه تردید

نشست «پایان خودخواسته» در مدرسه تردید

در غیاب یک روایت معنابخش به زندگی، افراد زندگی را تا حد زیادی عبث و بیهوده می‌بینند

گزارش نوشتاری: روزنامه اعتماد

«پایان خودخواسته»، عنوان نشست اخیر مدرسه تردید با حضور سه تن از اساتید جامعه‌شناسی، فلسفه و روان‌شناسی بود. خودکشی که به نوعی پایان خودخواسته تعبیر می‌شود، از سه منظر متفاوت مورد تحلیل قرار گرفت. «حسن محدثی» جامعه‌شناس و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، «آرش نراقی» استاد دین و فلسفه دانشگاه موراوین پنسیلوانیای امریکا و «محمود مقدسی» کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی، اساتید مدعو در این نشست آنلاین بودند. ادامه مطلب “نشست «پایان خودخواسته» در مدرسه تردید”

مستند سینماییِ از غذا تا انقراض

مستند سینماییِ از غذا تا انقراض

مستند سینماییِ «از غذا تا انقراض» (Eating Our Way to Extinction) مخاطبان را به سفری دراز دورِ دنیا می‌برد و دست روی موضوعی می‌گذارد که کسی حاضر نیست درباره‌اش حرف بزند: آیا گونۀ بعدیِ در مسیر انقراض ماییم؟ این مستندِ گیرا، با افشای حقایقِ تلخ و پرداختن به حساس‌ترین مسئلۀ زمانۀ ما بر پردۀ سینما، یعنی فروپاشی اکولوژیک، پیامی ساده و درعین‌حال تأثیرگذار دارد.
کارگردانیِ این مستند بر عهدهٔ آتو براکوی و لودُویک براکوی، و تهیه‌کنندگیِ آن با کیان توکلی، مارک گَلوین، و لودُویک براکوی از شرکت سینمایی Broxstar Productions (لندن) بوده‌است. نسخهٔ انگلیسی این مستند در اکتبر سال ۲۰۲۱ با روایت کیت وینسلت منتشر شد و تاکنون به بیش از ده زبان منتشر شده‌است.
نسخهٔ فارسی آن نیز در مرداد ۱۴۰۲ با روایت شبنم مقدمی در اختیار مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفت. ادامه مطلب “مستند سینماییِ از غذا تا انقراض”

مشروطه ایرانی و جمهوری اسلامی؛ گفتگو با محمدامیر قدوسی

مشروطه ایرانی و جمهوری اسلامی؛ گفتگو با محمدامیر قدوسی

همزمان با سالروز صدور فرمان مشروطیت در چهاردهمین روز از مردادماه سال ۱۴۰۲ رسانه‌ی خبری تحلیلی دیدارنیوز در برنامه اصل ۲۷ با محمدامیر قدوسی، حقوقدان، وکیل پایه یک دادگستری و مدرس دانشگاه درباره امکان جمع میان ارزش‌های مشروطه گرایانه با حکومت مبتنی بر قواعد شرع و نیز نسبت جمهوری اسلامی با آرمانهای نهضت مشروطیت گفتگویی ترتیب داد. در این گفتگو که به بهانه تالیف کتاب «چهار نظریه دربارۀ حکمرانی» -در سال ۱۳۹۹ از سوی انتشارات نگاه معاصر- انجام شده است؛ به موضوعات دیگری نیز همچون قانون اساسی، حقوق بشر، حقوق اقلیت‌ها و دموکراسی پرداخته شد. ادامه مطلب “مشروطه ایرانی و جمهوری اسلامی؛ گفتگو با محمدامیر قدوسی”

نشست معرفی و بررسی کتاب تاریخ مختصر برابری

نشست معرفی و بررسی کتاب تاریخ مختصر برابری

شصت‌و هشتمین جلسه از نشست‌های گفتار و اندیشه به همت حزب اتحاد ملت (شعبه فارس) ۲۳ مردادماه برگزار شد. این جلسه به معرفی کتاب «تاریخ مختصر برابری» اثر توماس پیکتی اختصاص یافت. جدیدترین اثر اقتصاددان فرانسوی توماس پیکتی به روایت خود او، چکیده‌ای مختصر و مفید از سال‌ها تحقیقات و پژوهش‌های او در حوزه‌ی اقتصادِ سیاسی با محوریت «نابرابری» است.

آرش موسوی (مترجم کتاب) و احمد قناعتی سخنرانان نشست مذکور بودند. این کتاب توسط انتشارات کتابستان برخط، بهار سال ۱۴۰۲ منتشر شده است.

ادامه مطلب “نشست معرفی و بررسی کتاب تاریخ مختصر برابری”

نوشتار مهدی تدینی با عنوان «اسطورۀ مصدق»

نوشتار مهدی تدینی با عنوان «اسطورۀ مصدق»

اسطورۀ مصدق

مهدی تدینی

هفتاد سال از سرنگونی مصدق گذشت. مصدق گذشته‌ای است که سپری نمی‌شود؛ نه‌تنها سپری نمی‌شود، با ما می‌آید. هزار نکتۀ باریک‌تر از مو اینجاست و حتی انتخاب موضوع دربارۀ ۲۸ مرداد دشوار است. داغ‌ترین پرسش دربارۀ ۲۸ مرداد این است که آیا سرنگونی مصدق «برکناری» بود یا «کودتا». نظرم دربارۀ این پرسش را فراخور روند بحث در انتهای نوشتار خواهم گفت، اما دست‌کم می‌خواهم در ابتدا به تناقضی اشاره کنم که در تاریخ‌نگاری جمهوری اسلامی دربارۀ «کودتا» وجود دارد. در فراز و فرود مصدق و نهضت ملی، تنها جناحی که مورد تأیید تاریخ‌نگاری جمهوری اسلامی است، آیت‌الله کاشانی است. از قضا آقای کاشانی از معدود کسانی بود که هرگز اعتقادی به کودتا نداشت و اگر مصاحبه‌های او پس از ۲۸ مرداد را ببینید، به هر نگرشی برمی‌خورید مگر کودتا. البته نیازی به یادآوری نیست که آقای کاشانی فقط یکی از متحدان و همرزمان نهضت ملی بود که از مصدق فاصله گرفته بود. ادامه مطلب “نوشتار مهدی تدینی با عنوان «اسطورۀ مصدق»”

درس‌گفتارهای مبانی فلسفی ایمان به غیب از آرش نراقی

درس‌گفتارهای مبانی فلسفی ایمان به غیب از آرش نراقی

مجموعه گفتارهای ویدئویی آرش نراقی، استاد دین و فلسفه در دانشگاه موراوین (Moravian University) پنسیلوانیای آمریکا از اول ماه آگوست سال ۲۰۲۳ شروع شد و در ادامه قابل مشاهده و شنیدن است. ادامه مطلب “درس‌گفتارهای مبانی فلسفی ایمان به غیب از آرش نراقی”