صدانت

رویكردهای دوگانه به تاریخ فلسفه در گفتگو با حسین دباغ، پژوهشگر فلسفه

فلسفه تحلیل است نه تقلید

كاوه رهنما

روزنامه اعتماد؛ شماره ۴۸۴۹ -۱۳۹۹ دوشنبه ۶ بهمن

مشهور است كه تاریخ فلسفه از خود فلسفه جداشدنی نیست و نمی‌توان فلسفه را بدون یادگیری تاریخ آن فرا گرفت. البته برخی جریان‌ها و نحله‌های فلسفی در این تعبیر مشهور مناقشه می‌كنند، یا فی‌المثل در میان شماری از رویكردها به ویژه در حوزه فلسفه تحلیلی،تفكیك فلسفه از تاریخش با شدت و حدت بیشتری صورت می‌گیرد، یا چنان كه در حوزه فلسفه قاره‌ای(اروپایی) مرسوم است به تاریخ فلسفه بها نمی‌دهند. در هر صورت آموزش فلسفه در ایران به ویژه در دانشگاه‌ها عمدتا مبتنی بر تاریخ فلسفه است یعنی برنامه‌ریزی تحصیلی و آموزشی فلسفه برای دانشجویان براساس تاریخ فلسفه از ابتدا یعنی یونان باستان تا دوران معاصر صورت گرفته است. متناسب با این شیوه برنامه‌ریزی كتاب‌ها و آثاری نیز ترجمه و تالیف شده است. حسین دباغ،پژوهشگر و دانش‌آموخته فلسفه، فلسفه را در ایران و اروپا آموخته و به خوبی با شیوه آموزش فلسفه در این دو نظام آشنایی دارد ضمن اینكه خودش اكنون در اروپا به تدریس و پژوهش در حوزه فلسفه می‌پردازد. به مناسبت انتشار كتاب تاریخ فلسفه غرب آنتونی كنی، پرسش‌های زیر را با او در میان گذاشتیم. ادامه مطلب “رویكردهای دوگانه به تاریخ فلسفه در گفتگو با حسین دباغ؛ فلسفه تحلیل است نه تقلید”

فلسفه در جهان جدید

حسین شیخ‌رضایی

روزنامه اعتماد؛ شماره ۴۸۴۹ -۱۳۹۹ دوشنبه ۶ بهمن

آنتونی كنی نخستین فیلسوف معاصری است كه پس از برتراند راسل تاریخ فلسفه غرب را در مجموعه‌ای تك‌مولفی روایت كرده است. مجموعه 4 جلدی تاریخ [جدید] فلسفه غرب او (منتشرشده در سال 2007) اكنون یكی از دقیق‌ترین و درعین‌ حال خوش‌خوان‌ترین كتاب‌های تاریخ فلسفه است و در بسیاری از درس‌ها و كلاس‌ها  از آن به عنوان متن درسی استفاده می‌شود. كنی در این مجموعه 4 جلدی برای ارایه گزارشی نسبتا جامع و پیوسته از پیشرفت فلسفه، زندگینامه‌نویسی را با طرح مباحث دقیق و موضوعی تركیب كرده است. خوشبختانه این مجموعه اكنون با ترجمه رضا یعقوبی (نشر پارسه) در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار گرفته كه می‌تواند هم برای دانشجویان رشته فلسفه، هم برای دیگر دانشجویانی كه درسی عمومی در فلسفه دارند، هم برای عموم خوانندگان مشتاق  و هم برای متخصصان فلسفه حاوی نكات و بصیرت‌هایی تازه باشد.فلسفه در جهان جدید چهارمین و آخرین جلد از مجموعه تاریخ فلسفه غرب است كه بازه زمانی 1757 تا 1975 را در بر می‌گیرد. ادامه مطلب “نوشتار حسین شیخ‌رضایی با عنوان «فلسفه در جهان جدید»”

نقدی بر «چالش اسلام و قدرت»

نقد نقد کدیور بر سروش

اعظم پویا

عبدالکریم سروش در دو سخنرانی با عنوان «دین و قدرت» (سخنرانی اول و دوم) سویه های تاریخی و جامعه شناختی اسلام را مورد بررسی قرار داده و، چنان که خود می گوید، ایده اش در مقاله  « عقیده و آزمون »[1]  را ،که  حدود سه دهه پیش، منتشر کرده بود بسط داده و ضلع دیگری از اضلاع مطالعاتی «روشنفکری دینی» را برجسته کرده است؛ مطالعات تاریخی و جامعه شناختی. این دو سخنرانی با عنوان «نظریه دین و قدرت» مورد توجه موافقان و مخالفان قرار گرفت و نقدها و نظرهای فراوان برانگیخت. محسن کدیور هم در دو جلسه به نقد آن نظریه پرداخت. نوشته حاضر،صرف نظر از درستی یا نادرستی مدعیات سروش، به نقد روش و دلایل کدیور می پردازد. اما پیش از آن، به برداشت اولیه خود از این نظریه اشاره می کنم. وقتی سخنرانی «دین و قدرت» را شنیدم، احساس کردم بار سنگینی از روی دوش احیاگران مسلمان برداشته شد؛ بار بزک کردن دین، کاری که اصلاح گران مسلمان دردمندانه در یک قرن اخیر مشغول به آن بوده اند، اما اشتغالی بدون راحتی خیال. به یادآوردم گفتگوی نوه داروین- به عنوان یک خداناباور- را با یک کشیش و محقق مسیحی نواندیش. او در دفاع از نظریه داروین و رّد باور به وجود خدا، آن نواندیش مسیحی را به چالش می کشید و می گفت شما اصلاح گران دینی با متون دینی هم گزینشی مواجه می شوید و آن ها را از معنای خود تهی می کنید. آیاتی از کتاب مقدس را برمی‌گیرید و آیاتی دیگر را فرو می نهید. و سال ها بعد هم همین نقد را از زبان مصطفی ملکیان در برابر روشنفکران دینی در ایران شنیدم. با شنیدن نظریه «دین و قدرت» احساس کردم گویی قرار است با این نظریه دوران این نقد رو به پایان برود.

و اما آن چه در پی خواهد آمد، نقدی است بر مطالب  محسن کدیور در نقد نظریه «دین و قدرت»، در دو نوشته او با عنوان « پاسخ به نقد کتبی دکتر سروش؛ایضاح چالش اسلام و قدرت» و «چالش اسلام و قدرت؛نقد سروش». ادامه مطلب “نقد اعظم پویا بر «چالش اسلام و قدرت»؛ نقد نقد کدیور بر سروش”

نقدی به نوشتار اینستاگرامی حسین آخانی درباره‌ی غذا دادن به حیوانات[1]

نیما روحانی

لطفا فحش ندهید.

آیا شما با این جمله می‌خواهید طرف‌های مقابلتان را فحاش جلوه بدهید یا این جمله دعوتی است برای گفتگوی مودبانه؟

با فرض اینکه شما می‌خواستید طرف‌های مقابل را به گفتگویی مودبانه دعوت کنید آیا بهتر نبود به جای جمله‌ای معطوف به مقصود و خود تحقق‌پذیر دعوت را با عبارات و قوانین مثبت‎تری انجام می‎دادید؟

این تصاویر جای دوری نیست. من هر روز اینها را می‌بینم و غصه می‌خورم. همسایه کناری ما هتل پنج ستاره برای گربه‌ها راه انداخته است. هر بار بیرون می‌روم انواع و اقسام غذاها و گوشت‌های مختلف که در ظروف یکبار مصرف ریخته شده است جلوی گربه‌ها گذاشته می‌شود. بسیاری مواقع افسوس می‌خورم در حالی که بخش زیادی از نیازمندان در این کشور گرسنه‌اند، اینگونه دادن غذاهای انسانی به گربه‌ها سوالات جدی در ذهن ایجاد می‌کند.

بسیار مشتاقیم سوالات جدی که در ذهن شما ایجاد می‎شود را بدانیم. سوالات جدی که با خواندن این پاراگراف در ذهن ما ایجاد می‌شود این هاست:

آیا مرتبط کردن گرسنگی نیازمندان با موضوع غذا‎دهی به گربه‎ها به نوعی تقلیل دادن مسائل اجتماعی و اقتصادی منجر به این معضل نیست؟

آیا آماری و اطلاعاتی از نوع غذایی که در سطح شهر به گربه‌ها داده می‌شود دارید؟ چند درصد غذایی که در اختیار گربه‌ها قرار می‌گیرد غذای انسانی بسته‌بندی شده و چند درصد ته‌مانده غذاهای انسانی است؟

به نظر شما افراد باید به جای غذا دهی  به گربه‌ها در بودجه خانوار سهمی برای نیازمندان گرسنه کشور در نظر بگیرند؟ یا باید نیازمندان گرسنه را در ته‌مانده غذاهایشان سهیم کنند؟

آیا موافقید که با این استدلال شما می‎توان به این نتیجه رسید که با توجه به تعدد نیازمندان گرسنه سطح کشور بهتر است بودجه محیط زیست و یا سازمان‎های حمایت از حیوانات را صرف یارانه به نیازمندان و رفع مشکلات معیشتی و اقتصادی کشور کرد؟

آیا هیچ‌گاه هنگام تردد در محله‌های کم‌تر برخوردار شاهد غذادهی افراد به گربه‌ها نبودید؟ آیا به نظر شما این کار مختص محله‌های برخوردار است؟ ادامه مطلب “نقدی به نوشتار اینستاگرامی حسین آخانی درباره‌ی غذا دادن به حیوانات”

لطفا فحش ندهید
این تصاویر جای دوری نیست. من هر روز اینها را می بینم و غصه می خورم. همسایه کناری ما هتل پنج ستاره برای گربه ها راه انداخته است. هر بار بیرون می روم انواع و اقسام غذاها و گوشت های مختلف که در ظروف یکبار مصرف ریخته شده است جلوی گربه ها گذاشته می شود. بسیاری مواقع افسوس می خورم در حالی که بخش زیادی از نیازمندان در این کشور گرسنه اند، اینگونه دادن غذاهای انسانی به گربه ها سوالات جدی در ذهن ایجاد می کند.

ادامه مطلب “نوشتار اینستاگرامی حسین آخانی درباره‌ی غذا دادن به حیوانات”

نیم‌رخ دکتر سروش

محمد نصر اصفهانی – 1399/10/16

دکتر سروش در آخرین سخنرانی خود در سال 2020 اظهار می‌کند که اخیراً به دو چیز که از آن غافل بوده تفطن پیدا کرده‌ است: اول اینکه تاکنون گمان می‌کرده‌ که معرفت دینی، در حاشیه دیگر معارف قبض و بسط پیدا می‌کند، ولی اخیراً متوجه شده‌ که معرفت، از جمله معرفت دینی، بلکه خود دین، در سایۀ قدرت تکوین یافته و می‌روید. قدرت هم به ویژه قدرت سیاسی، معرفت دینی را دچار قبض و بسط می‌کند. این نکته درستی است و روانشناسان و جامعه‌شناسانِ معرفت،‌ نه تنها قبض و بسط معرفت را به قدرت محدود نمی‌دانند، بلکه امثال آب و هوا، اقلیم و جغرافیا، سنت، تاریخ و اقتصاد جامعه را نیز از عوامل قبض و بسط و فراز و فرود معرفت از جمله معرفت دینی می‌دانند.

ادامه مطلب “نوشتار محمد نصر اصفهانی با عنوان «نیم‌رخ دکتر سروش»”

یکی از استدلال‌ها در اخلاق زیستی (bioethics) برای مخالفت با سقط جنین و آسان‌مرگی (اتانازی)، استدلال «قداست حیات» (sanctity of life) است. بر اساس این استدلال چون حیات (انسان) ذاتاً مقدس است ــــ درست از آن رو که موهبت الهی است ـــ آن‌گاه اصل بر این است که گرفتن جان نوزاد (سقط جنین) و بیمار (آسان‌مرگی) اخلاقا روا نیست، مگر ملاحظات اخلاقی دیگری در میان باشد که داوری را تغییر دهد. در این سخن‌رانی یاسر میردامادی به نقد این استدلال نه از چشم‌انداز سکولار که از منظر الهیات سلبی می‌پردازد. او با تمایز نهادن میان دو معنای قداست (قداست ذاتی و قداست اکتسابی) استدلال می‌کند که از منظر الهیات سلبی، قداست ذاتی تنها برای خداوند محفوظ است و انسان‌ها تنها از آن جهت قداست دارند که امکان پرورش فضائل را در خود دارند. میردامادی نتیجه می‌گیرد که برداشت سلبی‌گرایانه از قداست حیات، امکان استفاده از استدلال قداست حیات در اخلاق زیستی را دشوار (اگر نگوییم منتفی) می‌کند. او در بخش پرسش و پاسخ، به اشکال‌ها و ابهام‌ها پاسخ می‌دهد. ادامه مطلب “سخنرانی یاسر میردامادی با عنوان «آیا حیات انسان مقدّس است؟»”

نص،قدرت و جامعه‌شناسی متن دینی

امیر مازیار

۱_ دو سخنرانی اخیر دکتر سروش درباره “اسلام و قدرت”(سخنرانی اول و دوم) به حق نقد و توجه بسیاری را برانگیخته‌است چرا که سروش باب جدیدی را برای نگرش به اسلام می‌گشاید که تا کنون دست کم در ادبیات نواندیشی‌دینی متاخر محل توجه جدی نبوده‌است. سروش با گذر از تصویر فردی ، عرفانی و اخروی دین، از بعد جمعی، سیاسی ودنیوی دین سخن می‌گوید. اما به نظر می‌رسد در بیشتر نقدهای منتشرشده اصل مدعای فلسفی و جامعه‌شناختی سروش به حاشیه رفته و سخن سروش رایی در باب شخصیت پیامبر یا تاریخ صدر اسلام تلقی شده‌است. موضوع اصلی سخن سروش چنانکه مکرر در جلسات سی‌گانه دین و قدرت بر آن تاکید می‌شود نسبت “دین دستگاه‌مند”( organized religion  یا دین پوزیتیو در معنای هگلی آن)  با قدرت است؛ سروش ادعا می‌کند دین در این معنا یک قدرت است و بسیاری از وجوهی که در آن ظاهر می‌شوند و تعین می‌یابند اساسا به همین جهت است. از این منظر فرقی بین اسلام و مسیحیت و دیگر ادیان دستگاه‌مند وجود ندارد و آنچه سروش درباره پیامبر و تاریخ اسلام آورده شاهد مثالهای او بر این مدعا در اسلام هستند. مثالهایی که او مدعی است در آنچه دین ” تلقی می‌شود” (در معنایی فنومنولوژیک) حضوری محوری دارند . ظاهرا منتقدان در‌نیافته‌اند که مجعول بودن احتمالی این عناصر در “آنچه دین تلقی می‌شود”(یعنی کتاب، سیره،احکام) خصوصا به دست اصحاب قدرت نه تنها مدعای سروش را رد نمی‌کند بلکه تایید مضاعفی بر نظر او است. در آنچه در پی‌می‌آید سعی کرده‌ام این وجه این نظریه را برجسته‌تر کنم. ادامه مطلب “نوشتار امیر مازیار با عنوان «نص،قدرت و جامعه‌شناسی متن دینی»”

سستیِ بنیان های معرفت شناسی در فلسفه اسلامی؛ آری یا خیر

گفتگویی چالشی میان

دکتر محمد محمدرضایی

(استاد تمام فلسفه دانشگاه تهران، رئیس کارگروه فلسفه دین و کلام جدید شورای تحول علوم انسانی، رئیس گروه معرفت‌شناسی اسلامی و علم دینی دانش افزایی اساتید دانشگاه‌ها)

با

دکتر محمدعلی پودینه

(دکتری فلسفه از دانشگاه تهران، پژوهشگر و مدرس فقه، فلسفه اسلامی و فلسفه تحلیلی)

مقدمه

این گفتگو در گروهی  واتساپی متشکل از بیش از دویست و پنجاه نفر از اساتید دروس عالی و خارج فقه، اصول و فلسفه حوزه علمیه قم صورت گرفته است. پس از اختلاف دیدگاهی که میان دکتر پودینه و دکتر محمد محمدرضایی در باب سستیِ بنیان های معرفت شناسیِ فلسفه اسلامی پیش می‌آید، دکتر پودینه از دکتر محمدرضایی دعوت به گفتگو می‌کند. سپس دکتر محمدرضایی با قبول دعوت دکتر پودینه، بحث «بداهت وجود عالم خارج» را به عنوان یکی از مبانی معرفت شناسی اسلامی انتخاب و به عنوان موضوع بحث پیشنهاد می‌دهد. دکتر پودینه با پذیرشِ موضوع پیشنهادی، تلاش می‌کند تا نشان دهد بنابر فلسفه اسلامی علم به عالم خارج نداریم و دکتر محمدرضایی نیز درصدد پاسخ به اِشکالات ایشان بر می‌آید. پس از چندین بار اشکال و پاسخ از جانب هر دو طرف، گفتگو در حالی پایان می‌گیرد که محمدعلی پودینه مدعی است محمد محمدرضایی نتوانست پاسخی درخور به اشکالات و استدلال‌های او بدهد و طرف دیگر بیان خود را در پاسخ به اشکالات او کافی می‌داند.  در نهایت هر دو استاد، داوری و سنجشِ استدلالات خویش در دفاع از موضع‌شان را به خوانندگان این گفتگو وا می‌گذارند. ادامه مطلب “گفتگوی میان محمد محمدرضایی و محمدعلی پودینه با عنوان «سستیِ بنیان های معرفت شناسی در فلسفه اسلامی؛ آری یا خیر»”

سخنرانی مجازی در جمع دانشجویان ایرانی دانشگاه برکلی – کالیفرنیا

Hello everyone. My name is Eric White and I am so pleased to have this opportunity to talk about the critical issue of the environment with University of Berkeley students.  As you all may Know, environment is one of the crucial crises in our time, and there is an essential connection between the political economy and environment. For this conversation to be better used for Persian-speaking audiences, I will continue my speech in Persian.

Let’s go to my office (while cycling …).

سلام و درود بر شما. خوشحالم که این فرصت را دارم که در جمعِ دانشجویان دانشگاه برکلی (کالیفرنیا) به صورت مجازی در مورد مسئله مهم محیط زیست صحبت کنم.

من شهرام اتفاق هستم و کتاب‏ها و مقالاتی در حوزه مهندسی و اقتصاد ترجمه و تالیف کرده‎ام. امروز این فرصت را بدست آوردم که بَنا به دعوت شما در مورد یکی از این موضوعات، یعنی «اقتصاد سیاسی محیط زیست» صحبت کنم.

ارجاع من به کتاب خودم خواهد بود، کتابی که در مورد اقتصاد سیاسی و محیط زیست است. این کتاب دو جلدی است و موضوعات مهمی در مورد محیط زیست و اقتصاد سیاسی در آن مطرح شده . بنابراین من الان به توضیح این موضوع میپردازم. و اگر اجازه دهید ابتدا از محیط زیست شروع می‎کنیم و بعد از آن به سراغ اقتصاد سیاسی می‎رویم و به بررسی ارتباط میان این‎ها خواهیم پرداخت. ادامه مطلب “سخنرانی مجازی شهرام اتفاق در جمع دانشجویان ایرانی دانشگاه برکلی – کالیفرنیا با موضوع اقتصاد سیاسی محیط زیست”