یادم می‌آید در مقطعی از زندگی‌ام درباره‌ی تصمیم مهمی کاملا گیج بودم. از تغییر شرایط می‌ترسیدم و شرایط جاری هم مطلوب من نبود. همان روزها داستانی می‌خواندم. وقتی دیدم که قهرمان داستان چطور رها زندگی‌اش را از نو ساخت توانستم بر ترسم از تغییر شرایط غلبه کنم. به نظرم برای خوب زندگی کردن لازم است که داستان بخوانیم. ادامه مطلب “روزمرگی، قصه‌ها و پادکست «فرای قصه‌ها»”
وبینار «اقتصاد چرخشی در مدیریت پسماند» به همت «انجمن علمی دوست‌داران محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف» و با ارائه دکتر ابوعلی گلزاری در 6 آذر 99 برگزار شد که در آن به بررسی ابعاد اقتصادی مدیریت پسماند در صنعت (به ویژه از دیدگاه اقتصاد چرخشی) پرداخته شد. ادامه مطلب “وبینار ابوعلی گلزاری با عنوان «اقتصاد چرخشی در مدیریت پسماند»”
منیره پنج‌تنی: «فرهنگنامۀ تاریخی مفاهیم فلسفه» مجموعه‌ای سیزده جلدی و مشتمل بر ۳۷۱۲ مدخل در زمینۀ فلسفه و شاخه‌های مختلف آن و همچنین مفاهیم مشترک فلسفه و سایر رشته‌ها است. برخی از صاحبان فن این اثر را «کار قرن» نامیده‌اند. دکتر محمدرضا حسینی بهشتی، استاد فلسفۀ دانشگاه تهران، مترجم و ویراستار فارسی این اثر است. برای معرفی و نقد و بررسی دقیق‌تر این فرهنگنامه، پرسش‌هایم را با ایشان در میان گذاشتم. همچنین در بخش پایانی گفت‌وگو اندکی به فعالیت‌های ایشان در مؤسسۀ «پژوهشی نوارغنون» و کتاب‌های در دست ترجمه و انتشارشان پرداختم. ادامه مطلب “گفت‌وگو با سیدمحمدرضا بهشتی درباره‌ی فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه”
تامس نیگل اعتقاد دارد که اخلاقی‌زیستن در حوزه‌ی فردی حرکت از خودگزینی و خودخواهی به سوی دیگرگزینی و دیگرخواهی است و به هر میزان که از خودگزینی به دیگرگزینی حرکت کنیم به همان میزان اخلاقی هستیم. شکی نیست که همه‌ی ما انسان‌ها به دنبال منافع فردی خودمان هستیم، فرقی نمی‌کند که چه تصوری از منافع داشته باشیم. گرایش طبیعی ما انسان‌ها به این است که منافع خودمان و خانواده‌مان، دوستان‌مان، همشهریان‌مان، هم‌وطنان‌مان در اولویت قرار دهیم. اما به عقیده‌ی نیگل ما انسان‌ها علاوه بر این که خودگزین و خودخواه هستیم می‌توانیم دیگرگزین و دیگرخواه باشیم و منافع دیگران را در محاسبات‌مان لحاظ کنیم. نیگل اعتقاد دارد که اخلاقی‌زیستن در حوزه‌ی سیاسی حرکت از جانبداری به سمت و سوی برابری است. همان‌طور که تعارض خودگزینی و دیگرگزینی مهمترین تعارض در اخلاق فردی است، به اعتقاد نیگل تعارض برابری و جانبداری مهمترین تعارض در عرصه‌ی سیاسی است. «برابری» مهمترین آرمان ما هم در اخلاق و هم در سیاست اخلاقی است. نظام‌های سیاسی به میزانی که از جانبداری به سمت برابری حرکت می‌کنند، به همان میزان نظام اخلاقی هست. لذا برابری برای نیگل شاقول ارزیابی میزان اخلاقی بودن نظام‌های سیاسی است. به نظر او در هسته‌ی اصلی نظام‌های خودکامه و جبار نوعی «جانبداری» کورنهفته است و در هسته‌ی اصلی نظام‌های مشروع و اخلاقی هم نوعی «برابری» قرار دارد. حرکت اصلاح‌طلبانه حرکتی است به سمت و سوی آرمان برابری. اما هم «جانبداری» و هم «برابری» اصطلاحات مبهمی‌اند و باید ایضاح شوند. ادامه مطلب “کتاب «برابری و جانبداری» اثر تامس نیگل با ترجمه‌ی جواد حیدری”
(۱)
مقصود من از «خیانت در روابط زناشویی» این است که مرد یا زنی متأهل با فردی غیر از همسر خود (یعنی بیرون از حریم زناشویی) روابط جنسی برقرار کند. البته تعبیر “خیانت” در اینجا تاحدّی گمراه کننده است. زیرا این تعبیر مفهوماً بر امری اخلاقاً ناروا اطلاق می شود، و در این صورت “خیانت” در روابط زناشویی بنا به تعریف ناروا خواهد بود. اما این پاسخ چندان رضایت بخش نیست. زیرا هرچند ممکن است روابط جنسی زوجهای متأهل بیرون از حریم زناشویی همواره و تحت هر شرایطی اخلاقاً ناروا باشد، اما باز هم مهّم است که بدانیم چرا این حکم صادق است. بنابراین، در این بحث فرض را بر این می گذارم که ما از پیش نمی دانیم که آیا “خیانت در روابط زناشویی” اخلاقاً نارواست. البته اگر در نهایت معلوم شود که تمام انواع این روابط اخلاقاً ناروا هستند، در آن صورت به آسانی می توانیم تعبیر “خیانت” را بر همه آن اشکال اطلاق کنیم، و اگر معلوم شود که پاره ای از آن مناسبات اخلاقاً روا هستند، در آن صورت تعبیر “خیانت” را فقط برای آن دسته از روابطی که اخلاقاً ناپسند هستند، به کار می بریم.
اما چرا روابط جنسی زوجهای متأهل بیرون از حریم زناشویی اخلاقاً ناروا تلقی می شود؟ در حدّی که من می دانم برای تحکیم این مدعا سه استدلال مهّم مطرح شده است. خوبست این استدلالها را یک به یک مورد بررسی قرار دهیم. ادامه مطلب “مقاله آرش نراقی با عنوان «ملاحظاتی اخلاقی درباره خیانت در روابط زناشویی»”
در نشست «روشنفکری دینی و فقه» دیدگاه شادروان دکتر داود فیرحی[1] در خصوص موضع روشنفکران دینی دربارۀ نسبت فقه و اخلاق مطرح شد و از سوی حاضران مورد بررسی و نقد قرار گرفت. این نقدها عمدتا در خصوص مدعیاتی بود که در قالب پاسخ به سوالات زیر صورت گرفت:
1- آیا روشنفکران دینی ما، می‌خواهند دین را از سنت جدا کنند؟ یا برآنند که اخلاق را جایگزین فقه کنند؟
2- چرا روشنفکران دینی دموکراسی را بر حکومت دیکتاتوری یا اقتدار گرا ترجیح می‌دهند؟ آیا این یک سؤال اخلاقی است و برخی به فقه مراجعه می‌کنند تا توجیهی به سود آن سؤال اخلاقی پیدا کنند؟ یا سؤالی فقهی است؟
3- آیا می‌توان بین ارزش‌هایی مقبول مانند دموکراسی، حقوق بشر و حق تعیین سرنوشت و … – از یک طرف – و خوانشی خاص از فقه که با آن ارزشها نامتناسب است، – از طرف دیگر – آشتی برقرار کرد؟ اساسا دلیل مقبولیت این ارزشها چیست و این ارزشها، ارزش بودن خود را از کجا اخذ می‌کنند؟ از سیاست؟ ازحقوق؟ ازاخلاق؟ یا دین؟
4- برای حل این ناسازگاری‌ها آیا باید به همان منابع سنتی و با همان روش سنتی رجوع کرد؟ یا باید به اخلاق و حقوق مدرن و با روش‌هایی نه لزوما سنتی رجوع نمود؟
5- جایگاه و اهمیت حسن و قبح عقلی و شرعی در این بحث کجاست؟ ورابطه دین و اخلاق چگونه است؟
6- برخی از مهمترین این پرسش‌ها که مرکز ثقل نزاع بین اشاعره و معتزله نیز بوده است، مبتنی بر پاسخ به این پرسش مهم است که آیا ارزشها و احکام و هنجارهای اخلاقی ازاراده تشریعی خداوند سرچشمه می‌گیرند؟ یا از شهودهای اخلاقی؟ وجدان اخلاقی، یا حس و تجربه اخلاقی؟ و یا ترکیبی از اینها؟
سلسله نشست‌هایی با پروفسور مایکل روس
جلسۀ سوم: استعاره و لفظ در کتاب مقدس. نظریۀ طراح هوشمند در امریکا
عارف عبادی فارغ‌التحصیل دکتری رشته نظریه سیاسی از دانشگاه ناتینگهام و پست‌دکتری از دانشگاه کمبریج انگلستان، در این نشست پیرامون لیبرالیسم سیاسی و با تأکید بر لیبرالیسم انگلیسی سخن می‌گوید.
به نظر می‌رسد هفت مولفه ایدئولوژی لیبرالیسم عبارتند از: آزادی، عقلانیت، فردیت، پیشرفت، اجتماعی بودن، منافع عمومی و حکومت محدود و پاسخگو. این مولفه‌ها را در ایدئولوژی لیبرالیسم در طول این چند قرن می‌توان دید که البته اینها ایده‌آل تایپ لیبرالیسم نیستند و بلکه در هر دوره با توجه به شرایط اجتماعی و فکری، عناصر و مولفه‌هایی کم یا زیاد میشوند. این تغییرات اگرچه تدریجی هستند اما در نهایت ممکن است مفهومی کاملاً متفاوت از مفهوم اولیه خود باشد؛ همچنین از سوی دیگر عناصر مورد تأکید در نزد هر یک از متفکران ممکن است متفاوت باشد. علاوه بر اینها لازم به ذکر است که خود این عناصر می‌توانند معانی متفاوتی داشته باشند. همه اینها به ما نشان می‌دهند که ما با یک لیبرالیسم دارای یک معنای ثابت مواجه نیستیم بلکه با لیبرالیسم‌ها (به صورت جمع) روبرو هستیم که در خلال زمان دچار تحول شده است. ادامه مطلب “وبینار «ریخت‌شناسی لیبرالیسم سیاسی» عارف عبادی”
داود فیرحی (۱۳۹۹-۱۳۴۳) استاد برجستۀ دانشگاه تهران و از عالمان دینی از میان ما رفت؛ رفتنی که آتش در دل‌ها نهاد و اندوه‌ها افزود. او رهروی نیک‌سرشت، پارسا، خردمند و جستجوگر بود. دوستی که مهربانی صفت ممتاز او بود. سیزدهم آبان دوستی خبر بیماری او را داد. دقایقی بعد پیامی برایش فرستادم: «دوست قدیم و صمیم» و آرزو کردم به زودی رفع کسالت شود و «تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد…» و «همواره تندرست و پویا باشید.» روزها در صبر و انتظار و امید گذشت تا بامداد بیست‌و‌یکم آبان ماه که خبر رسید او از قفسِ تن پر گشود و راهیِ سرای جاوید شد. فیرحی که بود، چگونه زیست، چه کرد و چه مسیری را پیمود؟ ادامه مطلب “نوشتار سید علی محمودی با عنوان «داود فیرحی؛ در کشاکش فقه سیاسی و تجدد»”
کاپیتالیسم نامی بود که مارکس بر روی نظام تازه متولد شده پسافئودالی گذاشت. مارکس معتقد بود که تنها صاحبان سرمایه از این نظام بهره مند میشوند و بقیه مردم که همه به طبقه کارگر مبدل خواهند شد، روز به روز فقیرتر و بی نوا تر میشوند. بنابراین احتمالا دلیل مارکس برای این نامگذاری این بود.
مارکس تعاریف بسیار دقیقی از کاپیتالیسم ارایه کرده بود و در هیچ کجا از مداخله دولت در اقتصاد سخن نگفته بود. چرا که باور داشت که سازوکار استثمار را بطن مناسبات تولید کشف کرده است. بنابراین جایی که مارکس از نرخ ارزش اضافی و درجه استثمار، نرخ نزولی سود و سرمایه دار صنعتی و مالی صحبت می‌کرد، دولت در آرای مارکس عمدتا نقش محافظت از مالکیت خصوصی و پاسبانی از نظام کاپیتالیستی را بازی می‌کرد. ادامه مطلب “وبینار شهرام اتفاق با عنوان «از کاپیتالیسم تا لیبرتارینیسم»”
