صدانت

دکتر محمدامیر قدوسی، روز پنجشنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ مهمان خانه اندیشه‌ورزان بود تا درباره آرای میرزافتحعلی آخوندزاده و میرزایوسف مستشارالدوله سخنرانی‌ کند. او در خطابه خود با نام “پروتستانتیزم اسلامی یا بازخوانی اسلام؛ آخوندزاده در برابر مستشارالدوله” عملا به تحلیل و بررسی پاسخهایی پرداخت که در دو سده اخیر، از سوی مشروطه‌خواهان و مشروعه‌خواهان به این پرسش داده شده است: “آیا اسلام با اصول مشروطیت سازگار است؟” ادامه مطلب “سخنرانی محمدامیر قدوسی با عنوان «پروتستانتیزم اسلامی یا بازخوانی اسلام؛ آخوندزاده در برابر مستشارالدوله»”

بازاندیشی در مفهوم عصمت: تحلیلی معرفت‌شناختی، اخلاقی و تاریخی

نویسنده: مهدی ایرانمنش

بخش ۱: درآمد

     مسئولیت باور

پیش از ورود به مسئله‌ی عصمت پیامبران، باید به پرسشی بنیادین بپردازیم: آیا انسان در باورهایش اختیار دارد؟ و اگر آری، مسئولیت او در قبال این باورها چیست؟

واقعیت آن است که بسیاری از باورهای ما، به‌ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، به‌شکلی ناخودآگاه و تحت تأثیر محیط، خانواده و فرهنگ عمومی شکل می‌گیرند. اما رشد اخلاقی و عقلانی انسان، او را به نقطه‌ای می‌رساند که می‌تواند در این باورها تأمل، بازنگری و حتی دگرگونی ایجاد کند. در این مرحله، «تفکر انتقادی»، «آزادی در اندیشه» و «خودآگاهی» نقشی اساسی ایفا می‌کنند. البته این اختیار، مطلق نیست و همواره تحت تأثیر پیش‌زمینه‌های روانی، اجتماعی و تاریخی قرار دارد. با این حال، همین امکان بازاندیشی، مبنای مسئولیت انسان در برابر باورهایش می‌شود.

در اینجا باید بین سه نوع مواجهه با باور تمایز قائل شویم:

باور تقلیدی و عادتی: که صرفاً از سر عادت یا تبعیت از محیط پذیرفته شده‌اند، بدون بررسی عقلانی یا اخلاقی.

باور انتقادی و مسئولانه: که شخص در آن، بر پایه دلایل، تجربه‌ها و گفت‌وگوی درونی یا جمعی، به موجه‌بودن آن باور رسیده است.

باور وجودی: که ریشه در عمق تجربه‌ی زیسته‌ی فرد دارد. این‌گونه باورها، مانند ایمان به معنا، عشق، یا خداوند، ممکن است به‌صورت مستقیم قابل استدلال نباشند، اما برای فرد نقش هویتی، روانی و اخلاقی ایفا می‌کنند و به زیست فرد معنا می‌بخشند.

اما حتی باورهای وجودی نیز باید در برابر پرسش‌های اخلاقی و پیامدهای اجتماعی‌شان پاسخ‌گو باشند. اگر باوری، هرچند درونی و صادقانه، منجر به بی‌عدالتی، طرد دیگران، تعصب کور یا توجیه سلطه شود، باید مورد بازنگری قرار گیرد. باورِ راستین، حتی اگر عاطفی و شخصی باشد، باید بتواند در برابر نقد بایستد، به رشد اخلاقی فرد کمک کند، و با کرامت انسانی در تعارض نباشد.

از این منظر، ملاک موجه‌بودن یک باور، نه صرفاً ریشه‌داشتن در سنت، احساس یا عرف، بلکه توان آن در پاسخ‌گویی عقلانی، اخلاقی و گفت‌وگویی است. در نتیجه، وقتی سخن از «عصمت پیامبران» به میان می‌آید، پیش‌فرض ورود به این بحث، داشتن باوری است که به‌جای تعصب، بر مسئولیت و بازاندیشی استوار باشد؛ باوری که به‌دنبال فهمی نو، عمیق و انسانی‌تر از مفاهیم دینی است، نه صرفاً دفاع از پیش‌داوری‌های موروثی. ادامه مطلب “بازاندیشی در مفهوم عصمت: تحلیلی معرفت‌شناختی، اخلاقی و تاریخی”

مصطفی ملکیان و دعوت به جدایی اخلاق از دین

حسین امامی؛ جمعه، ۸ فروردین ۱۴۰۴

استاد مصطفی ملکیان مطلبی را تحت عنوان «سیر تحول اخلاق در ایران و جهان» در ١٥بهمن‌ماه ١٤٠٣ در انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری ایراد نموده‌اند که در آن، اخلاق یگانه پناهگاه جهت رشد و سعادت جامعه معرفی شده و در راستای تحقق این هدف، پیشنهادهایی عرضه داشته‌ است. این مطلب در ذات خود حائز اهمیت است و لبّ‌لباب بسیاری از گفته‌ها و نوشته‌های ایشان است؛ امّا در عین حال حاوی ابهاماتی است که بدون گشودن و ایضاح آنها، مطلب از متانت و اتقان لازم برخوردار نیست، لذا در این جستار ملاحظاتی در این باب عرضه می‌شود. ادامه مطلب “نوشتار حسین امامی با عنوان «مصطفی ملکیان و دعوت به جدایی اخلاق از دین»”

گواهیِ دینی و گواهیِ ضدِّ دینی!

رضا نقوی

 دانش آموختۀ دکتری فلسفۀ دین

 

مقدّمه

 دست‌کم برخی از مسائلِ فلسفۀ دین، جزءِ مسائلِ « سهل و ممتنع» هستند؛ بدین معنا که در نگاه نخست همگان بدان مسئله می‌اندیشند/ می‌توانند بیاندیشند و حتّی در باب آن استدلال می‌کنند؛ امّا همان مسئله در دست فیلسوفانِ دین بدل به معمّای دشواری می‌شود و موجب نزاع بی‌پایان می‌گردد[1].

مسئله‌ای که در این یادداشت بدان خواهم پرداخت، از این قبیل مسائل است. همۀ ما از دوران نوجوانی با مسئلۀ عقلانیِ« رجوع به متخصّص» در امور دینی و غیر دینی آشنا بوده‌ایم و تقلیدِ خودمان از مراجع دینی را بدین نحو موجّه می‌کرده‌ایم؛ امّا امروزه همین مسئلۀ آشنا، در«معرفت‌شناسیِ دینی» و «معرفت‌شناسیِ گواهی» بدل به موضوعِ پیچیده‌ای شده و فیلسوفان در باب شروطِ اعتبار «گواهی»، خصوصاً در قلمرو دین، نزاع‌های درازدامنی را شکل داده‌اند.

در مواجهه با « تقلیدِ دینی» شاید این مسئله نیز به ذهنِ برخی از ما خطور کرده باشد:

 الف) « اگر تقلید دینی و اعتماد به گواهی روشی معقول جهتِ کسبِ باور برای دینداران است؛ چرا این امکان برای غیر دینداران نباشد؟ آیا غیر دینداران نیز نمی‌توانند بی‌دینیِ خود را بر تقلید و تعبّد مبتنی کنند؟»

من در این یادادشت می‌کوشم همین مسئلۀ ساده را از منظر معرفت‌شناسیِ گواهی و با زبانِ نسبتاً فنِّیِ فیلسوفانِ دین، مورد تأمّل قرار دهم و عجالتاً دفاعِ اولیّه‌‍‌ای از پاسخ مثبت به این پرسش بنمایم. بدین منظور، ابتدا شمّه‌ای از اهمِّ آراءِ مطرح در معرفت‌شناسیِ گواهی را طرح می‌کنم و سپس با نظر‌داشتِ این آراء، پرسشِ فوق را مورد بحث قرار می‌دهم.

پیش از ورود به اصل بحث، ذکر این نکته لازم است که تمام تمرکزِ این یادداشت بر مقولۀ « توجیه و عقلانیت» است و نه مقولۀ « صدق و کذب». هرجا سخن از « صدق و کذب» می‌رود صرفاً استطرادی و در ارتباط با « توجیه» است. نزاع بر سر معقول بودنِ یک گزاره نزاعی مرتبه دوم و نزاع بر سر صادق/ کاذب بودنِ یک گزاره نزاعی مرتبه اوّل است. ادامه مطلب “نوشتار رضا نقوی با عنوان «گواهیِ دینی و گواهیِ ضدِّ دینی!»”

آیا تابع موج کوانتومی واقعیت را بازنمایی می‌کند؟

نوشته‌ی: لیزا زیگا[1]

برگردان: کاوه بهبهانی

دو هواشناس را تصور کنید که احتمال آفتابی بودن هوا را پیش‌بینی می‌کنند. هواشناس سمت چپ به داده‌های اضافه‌ای دسترسی دارد (مثل وضعیت کنونی آب‌وهوا که تا حدودی ابری است) و در نتیجه هر کدام پیش‌بینی‌های متفاوتی ارائه می‌دهند. تابع موج در مکانیک کوانتومی، برخلاف پیش‌بینی هواشناسی، توصیف کاملی از رفتار آینده یک سیستم کوانتومی ارائه می‌دهد. در واقع، خود طبیعت در مقیاس‌های کوچک [مقیاس کوانتومی] ذاتی کاملاً احتمالاتی دارد: کولبِک و رِنِر.

ادامه مطلب “آیا تابع موج کوانتومی واقعیت را بازنمایی می‌کند؟”

در این سخنرانی، یکی از مهم‌ترین براهین فلسفی ابن‌سینا، یعنی برهان وجوب و امکان، مورد بررسی قرار گرفت. این برهان که نقشی اساسی در فلسفه اسلامی و متافیزیک دارد، تلاش می‌کند وجود واجب‌الوجود را اثبات کند. دکتر محمود مروارید، استاد و پژوهشگر برجسته در حوزه فلسفه، در این نشست به تحلیل این برهان، پیشینه‌ی آن و تأثیراتش بر فلسفه‌ی اسلامی و غربی پرداخت. ادامه مطلب “سخنرانی‌ محمود مروارید درباره برهان وجوب و امکان ابن‌سینا”