صدانت

به تازگی، نشست‌هایی مجازی درباره «اقتصاد سیاسی محیط زیست» به روایت «شهرام اتفاق» در «کلاب‌هاوس صنعتی شریف» برگزار می‌شود که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است. این اتاق در کلاب‌هاوس، فضایی برای گفتگو و اندیشیدن است که تحت حمایت «انجمن دانشگاه صنعتی شریف – سوتا» و به همت و درایت «محمدرضا حیدری» و «محمد یزدانفر» برپا شده است.

در این نشست‌ها سخنان غیرمتداول و تازه‌ای درباره محیط زیست بیان می‌شود که با آن‌چه به‌طور متداول می‌خوانیم یا می‌شنویم تفاوت دارد. اغلب اظهارات و محتواهای محیط زیستی روزمره، محدود به ذکر مصیبت درباره محیط زیست است و غالباً به ارایه فهرستی طویل از مصائب و تخریب‌های محیط زیستی در جهان یا کشور بسنده می‌شود. رویکردی که ضمن دربرداشتن وجوه مثبت و آگاهی‌بخش خود، تهی از هرگونه فهم چرایی پدیده‌هاست. اما «اقتصاد سیاسی محیط زیست» پا را از توصیف وضعیت موجود فراتر گذاشته و از رهگذر کنکاش درباره زیربناهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی، به تحلیل آن «چرایی» می‌پردازد.

شهرام اتفاق نگارش کتاب‌ها و مقالات متعددی را در حوزه «اقتصاد سیاسی محیط زیست» در کارنامه خود دارد و موضوع هر نشست‌ نیز، مطالعه یک یا دو فصل از کتاب اوست. محمدرضا حیدری به عنوان پژوهشگر محیط زیست در دانشگاه میشگان فعالیت می‌کند و محمد یزدانفر کنشگر محیط زیست است.

ادامه مطلب “درس‌گفتارهای اقتصاد سیاسی محیط زیست در کلاب‌هاوس محیط زیست صنعتی شریف”

کتاب اخلاق‌شناسی نوین: نظریه‌های اخلاقی تازه‌ترین درس‌نامۀ منتشرشده در فلسفۀ اخلاق

کتاب اخلاق‌شناسی نوین؛ نظریه‌های اخلاقی نوشتۀ شیفرلندو و با ترجمۀ ابوالقاسم فنائی و ایمان عباس‌نژاد از سوی انتشارات سروش مولانا روانۀ بازار شد.

شاید بتوان فلسفۀ اخلاق را کاربردی‌ترین زیرشاخۀ فلسفه نامید. کتاب اخلاق‌شناسی نوین در یازده فصل طرح درس جامع و گام‌به‌گامی است برای آشنایی با نظریه‌های اخلاقی در فلسفۀ اخلاق (اخلاق هنجاری). شهرت علمی نویسنده در رشته فلسفۀ اخلاق، تخصص ابوالقاسم فنایی (دارای دکتری فلسفۀ اخلاق از دانشگاه شفیلد و استاد صاحب‌نظر در این حوزه در ایران) در موضوعی که در آن دست به ترجمه زده است، و محتوای نظام‌مند کتاب که می‌کوشد خواننده را در مسیری درست برای آشنایی و یادگیری این رشته پله‌پله راهنمایی کند از نکاتی است که می‌تواند ترجمۀ فارسی این کتاب را در جایگاه یکی از بهترین منابع برای آشنایی ابتدایی و پیشرفته با فلسفۀ اخلاق قرار دهد. ادامه مطلب “کتاب اخلاق‌شناسی نوین: نظریه‌های اخلاقی”

استدلالی اخلاقی علیه آزمایش‌های حیوانی

جمع‌بندی کتاب

سوءاستفادۀ عامدانه و مکرر از حیواناتِ حس‌مندِ بی‌گناه توأم با ستم، درد، رنج، محبس‌های دلهره‌آور، استفادۀ ابزاری، تجارت، و مرگ باید تصورناپذیر باشد. اما آزمایش‌های حیوانی دقیقاً همین طور است: «عادی‌سازی امر تصورناپذیر».[i] تعداد حیواناتی را که سالانه در آزمایش‌های حیوانی استفاده می‌شوند ۱۱۵٫۳ میلیون برآورد می‌کنند. باتوجه‌به ستم، درد، رنج، و مرگی که بر آنان می‌رود، آزمایش حیوانی یکی از بزرگ‌ترین معضلات اخلاقی عصر ماست.

این عادی‌سازی دقیقاً در مقابل دانشی قرار می‌گیرد که اکنون از گستره و طیف ستم‌پذیری حیوانات داریم. نمی‌توانیم چشممان را بر پیچیدگی آگاهیِ حیوانات، به‌ویژه حس‌مندیِ حیوانات (که بر اساس ظرفیت تجربۀ درد و لذت تعریف می‌شود)، ببندیم. برخلاف اجدادمان، ما اکنون می‌دانیم (به همان اندازه مستدل که دربارۀ انسان‌ها می‌دانیم) که حیوانات، به‌ویژه پستانداران، پرندگان، و خزندگان، نه‌تنها درد را تجربه می‌کنند، بلکه بُهت، ترس، پریشانی، ضربۀ روانی، اضطراب، دلهره، آشفتگی، انتظار، و وحشت نیز با شدت‌وحدت کمتر یا بیشتر از انسان‌ها بر آنان می‌گذرد. این نتیجه‌ای است که از بسیاری کتاب‌های علمی و مقالات مجلاتِ علمی همتاسنج به دست آمده‌است.

این عادی‌سازی روی اعتماد مفرط بشر به اعتبار علمیِ آزمایش‌های حیوانی بنا شده‌است. اما نقدهای علمیِ جدید ورق را برگردانده‌است، به‌ویژه در ارتباط با اعتمادناپذیری آزمایش‌های حیوانی، پیش‌بینی‌ناپذیری محیط‌های آزمایشگاهی، ناهمخوانی بیماری‌های انسان با «مدل‌های حیوانیِ» بیماری‌ها، فیزیولوژی و عملکرد ژنتیک متفاوت بیناگونه‌ای، و پیدایش آزمایش‌های مرتبط با انسان که قدرت پیش‌بینیِ بیشتری دارند. نتیجه اینکه، اکنون دیگر درست یا منطقی نیست (اگر هیچ‌گاه بوده باشد) که بگوییم یگانه انتخاب اخلاقی‌مان بین آزمایش‌های حیوانی و کنارگذاشتن پیشرفت علمی است. ادامه مطلب “استدلالی اخلاقی علیه آزمایش‌های حیوانی”

گفتار مصطفی ملکیان درباره کتاب ابرهای ندانستن

از مجاهدت تا مشاهدت

محسن آزموده: عرفان و تفکر و زیست عرفانی، در میان ادیان و آیین‌های گوناگون، همواره به حقیقتی واحد و آرامش درونی و پالایش روانی فرا می‌خواند و از این حیث در روزگار عسرت روشی برای مقابله با مصایب و دشواری‌هاست. در میانه قرن چهاردهم میلادی، در هنگامه استیلای کلیسا، جنگ و تبعیض اجتماعی و فراگیری بیماری مهلک طاعون، عارفی مسیحی در مجموعه‌ای از نامه‌ها به دوستش از ابرهای ندانستن و فراموشی سخن گفت و مریدان را به مراقبه فراخواند. حاصل این نامه‌ها کتابی شد با عنوان ابرهای ندانستن که به تازگی با ترجمه صبا ثابتی توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است. این کتاب تاکنون به زبان‌های گوناگون ترجمه شده و مفسران و صاحب‌نظران زیادی درباره آن نوشته‌اند. روز پنجشنبه ۱۶ تیرماه مصطفی ملکیان، پژوهشگر نام‌آشنای فلسفه و اخلاق درباره این کتاب گفتاری ارایه کرد که گزارشی از آن از نظر می‌گذرد.  با این توضیح که آنچه درباره ویژگی‌های عرفان و اندیشه عرفانی و نحوه مواجهه امروزین ما با آنها بیان می‌شود، مربوط به همه سنت‌های عرفانی در ادیان و آیین‌های گوناگون است و قطعا درباره اینکه این رویارویی چگونه باید باشد، دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی وجود دارد.

*********

کسانی که عرفان جهانی از نظر او مخصوصا عملا پیشرفت داشته‌اند، از شهرت و اینکه مورد توجه مردم قرار بگیرند، گریزان بوده‌اند. بنابراین چندان هم عجیب نیست نویسنده کتاب «ابرهای ندانستن» که احتمالا یکی از راهبان عالی‌مقام مسیحی بوده، اجازه نداده که کسی به هویت او به عنوان نویسنده پی ببرد و هنوز بعد از ۶۰۰ سال معلوم نیست نویسنده این کتاب و شش کتاب دیگر کیست.

ادامه مطلب “سخنرانی مصطفی ملکیان درباره کتاب ابرهای ندانستن”

پاسخ های متفاوت به حکم مرتد

نویسنده: محمدحسن قراملکی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

مقاله حاضر به ارزیابی و طبقه بندی دیدگاه های فقها درباره مسأله «حکم مرتد» می پردازد. بر این اساس، هشت رویکرد در موضوع ارتداد و مرتد احصا شده است. پذیرش توبه مرتد، علم مرتد، علنی بودن ارتداد، عناد مرتد، قصد اهانت به دین و موارد دیگر از جمله موضوعاتی است که باعث اختلاف نظر فقها درباره حکم مرتد گردیده است.

لیبرالیسم و همزیستی مسالمت‌آمیز

مهم‌ترین ویژگی جوامع مدرن، تنوع و تکثر سنتهای فلسفی، اخلاقی و دینی معقول و در عین حال ناسازگار با یکدیگر است که از اختلاف‌نظر اجتناب‌ناپذیر شهروندان در باورها و ارزش‌های اخلاقی و دینی‌شان نشأت می‌گیرد. چنین اختلاف نظری صرفاً ناشی از علایٔق فردی -طبقاتی یا نتیجه خودفریبی یا دیگر علل غیرعقلانی نیست؛ بلکه ویژگی عقل است که وقتی آزادانه عمل کند در آموزه‌های فراگیر فلسفی و دینی متفاوتی نمود می‌یابد. از اینرو، در دوران مدرن و در بستر نظام های لیبرال دموکراسی، پلورالیسم اخلاقی-دینی معقولی پدیدار شده است. این واقعیت پرسش مهمی را بر می انگیزد: آیا همزیستی مسالمت‌آمیز در جامعه‌ای که متشکل از شهروندانی است که به سنت‌های اخلاقی و دینی معقول اما عمیقا متفاوتی باور دارند امکان‌پذیر است؟ اگر است چگونه؟ در این گفتار با تفکیک بین دو تصور از لیبرالیسم، یعنی لیبرالیسم جامع یا لیبرالیسم روشنگری – بمثابه یک فلسفه زندگی – و لیبرالیسم سیاسی – بمثابه فلسفه سیاست- به تحلیل و بررسی پرسش مذکور می‌پردازیم. لیبرالیسم روشنگری بر اهمیت تصمیمات خودمختار شخصی در زندگی افراد تأکید می کند و ارزش متون و آموزه های دینی را ناچیز می داند. اما، لیبرالیسم سیاسی ادعاهایی چنین فراگیر در باره اصول اخلاقی برای تصمیم‌گیری فردی ندارد بلکه معطوف است به ارایٔه یک تصور معقول و خود-بنیاد از عدالت که حقوق و آزادی های اساسی فردی و سیاسی عموم شهروندان را تضمین و تأمین کند. شهروندان سکولا ر و دیندار که درباره اهمیت و نقش خودمختاری اخلاقی، سنت و متون دینی در زندگی اختلاف نظر بنیادی دارند علی‌الاصول می توانند چنین نظریه عدالت یا چارچوب سیاسی را به دلایل متفاوت مورد تصدیق قرار دهند، و از اینرو امکان همزیستی مسالمت‌آمیز بر پایه احترام به منافع متقابل امکان پذیر می‌گردد. لیبرالیسم سیاسی نشان می دهد که لیبرالیسم یک سنت سیاسی مداراگر و آشتی‌جویانه است که می تواند ازسوی پیروان فلسفه‌های متفاوت زندگی (سکولار و دینی) پذیرفته شود: یک دیدگاه سیاسی که می تواند کانون اجماع همپوشان بین شهروندان باشد و دلیل عمومی مشترکی را برای حمایت از یک دموکراسی کثرت‌گرا فراهم آورد.
ادامه مطلب “حسین هوشمند: لیبرالیسم و همزیستی مسالمت‌آمیز”

الفبا گاهنامه‌ای فرهنگی و هنری به زبان فارسی بود که به کوشش غلامحسین ساعدی در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ در تهران و پاریس منتشر می‌شد. ادامه مطلب “مجله الفبا به کوشش غلامحسین ساعدی”

تقریر مهدی ایرانمنش از دیدگاه فرهاد شفتی ارائه شده در مجموعه جلسات «قرآن و سه پرسش اساسی»؛ بخش چهارم: « پرسش‌ها و پاسخ‌ها»

برای دریافت فایل PDF به انتهای صفحه مراجعه کنید.

بخش چهارم:  پرسش‌ها و پاسخ‌ها

یادداشتی از فرهاد شفتی:

«با زحمت دوست ارجمند مهدی ایرانمنش و دوستان در صدانت بخش پرسش و پاسخ از سلسله گفتگوهای “قرآن و سه پرسش اساسی” نیز به صورت نوشتاری آماده شد. در بازبینی این متن برخی پرسش‌های مشابه و پاسخ‌های آنها یکی شدند و ضمن حفظ ماهیت گفتاری، سعی کردم با کمی ویراستاری بر انسجام و روشنی این متن که در اصل، گفتار و گفتگو بوده است بیفزایم. همچنین چون در حین نشست زمان برای پاسخ کوتاه بود، در این متن به تناسب توضیحات بیشتری را برای تکمیل بعضی پاسخ‌ها اضافه کردم. مبنای دیدگاهِ این پاسخ‌ها و تفصیل برخی مفاهیم مطرح شده در بخش‌های اصلی این گزارش، که پاسخ به سه پرسش اساسی است، آمده‌اند.» ادامه مطلب “تقریری از جلسات قرآن و سه پرسش اساسی؛ بخش ۴ از ۴”

در چهل سال گذشته، چهار تصمیم شاخص اقتصادی گرفته شده که عمده آنچه در اقتصاد کشور تجربه می‌کنیم تبعات اون چهار تصمیم شاخص هستند. در هر پادکست به یک تصمیم شاخص اول خواهیم پرداخت. ادامه مطلب “تحلیل‌های اقتصادی پویا ناظران با عنوان تصمیمات شاخص”

جناح‌بندی‌های جدید در نواندیشی دینی

گفت‌‏وگو با علی‌رضا علوی‏‌تبار

روزنامه هم‌میهن ۱۰ مرداد ۱۴۰۱ / فرزاد نعمتی (خبرنگار گروه فرهنگ)

اختلافات فکری عبدالکریم سروش و محسن کدیور در سال‌‌های اخیر بر کسی پوشیده نیست. برای مخاطبان جدی روشنفکران دینی تاریخ این اختلاف البته نه به سال‌‌های اخیر که به دهه۷۰ بازمی‌‌گردد؛ زمانی که انتشار «صراط‌‌های مستقیم» مسبب مناظره کدیور با سروش و انتشار کتاب «درباره پلورالیزم دینی» شد. بعدتر نشر «بسط تجربه نبوی» نیز بر اختلافات افزود اما در دهه۹۰ نظریه‌‌های «رویای رسولانه» و «دین و قدرت» سروش به نقادی بی‌‌محابای کدیور از او انجامید. در آخرین موضع‌‌گیری، سروش موضع «روحانی نام‌‌برده» را از جنس «تکفیر» خود دانسته است و با اشاره به آنچه در مصر بر نصر حامد‌ ابوزید رفت، در مذمت چنین عملی سخن گفته است. ورای طعنه‌‌های کلامی رد و بدل شده میان طرفین که متاسفانه حکایت آن در میان روشنفکران ایرانی متواتر است، با دکتر علیرضا علوی‌‌تبار درباره ریشه‌‌های معرفتی و تبعات این اختلاف فکری به گفت‌‌وگو نشسته‌‌ایم.

ادامه مطلب “گفت‌‏وگو با علی‌رضا علوی‏‌تبار با عنوان «جناح‌بندی‌های جدید در نواندیشی دینی»”