فلسفهٔ علم یا فلسفهٔ علوم شاخه‌ای‌است از فلسفه که به مطالعهٔ تاریخ، ماهیّت، اصول و مبانی، شیوه‌ها، ابزارها، و طبیعتِ نتایجِ به دست آمده در علومِ گوناگون همّت می‌گمارد. فلسفهٔ علم، از لحاظِ علمِ موردِ بررسی، خود، به زیرشاخه‌هایِ متعدّدی تقسیم می‌گردد که از جملهٔ آنها می‌توان فلسفهٔ فیزیک، فلسفهٔ شیمی، فلسفهٔ ریاضیّات، فلسفهٔ زیست‌شناسی، فلسفهٔ علومِ اجتماعی، فلسفهٔ مکانیکِ کوانتومی و فلسفهٔ نسبیّت را ذکر نمود. ادامه مطلب “درس‌گفتار فلسفه علم از حسین شیخ رضایى”
توضیحات و گزیده‌های مهدی سلیمانیه پیرامون مقاله «شهروند عاصی و احتمالات آینده» از محسن گودرزی منتشر شده در ماهنامه اندیشه پویا:
مقدمه: چرا متن محسن گودرزی «بسیار مهم» است؟
بگذارید سریع به سراغ اصل حرفم بروم: به عنوان دانشجوی جامعه‌شناسی، بیش از ۱۶ سال است که متن‌های فراوانی از جامعه‌شناسان ایرانی خوانده‌ام. بر پایه‌ی این آشنایی ۱۶ ساله، گمان می‌کنم متن «شهروند عاصی و احتمالات آینده» که اخیراً محسن گودرزی به بهانه‌ی اعتراضات آبان امسال در شماره ۶۳ اندیشه پویا نشریه‌ی منتشر کرده، شاید مهمترین متن علمی جامعه‌شناختی باشد که جامعه‌شناسی ایران در توضیح وضعیت کلی جامعه در حال حاضر تولید کرده‌است. چرا چنین ادعایی دارم؟ برای این ادعا، سه استدلال دارم:
یکی از مهمترین ویژگی‌های جامعه‌شناسی چیست؟ اندیشیدن به مسأله‌ی اینجا و اکنون. این اندیشیدن به مسأله و یک قدم پیش از آن، خود ِ یافتن ِ مسأله‌ی اینجایی و اکنونی ما، یکی از مهمترین نقاط ضعف بسیاری از پژوهش‌ها و تحلیل‌های علوم‌اجتماعی ماست. یا مسأله، دقیقاً مسأله‌ی برآمده از شرایط ما نیست و در بهترین حالت، با بخشی از مسأله‌ی جامعه‌ی ما همخوان است (نظیر طرح مسأله یوسف اباذری و پیش کشیدن «نئولیبرالیسم» به عنوان مسأله اصلی جامعه ایران در سال‌های اخیر) و یا بالکل با وضعیت امروز ما همخوانی ندارد. تحلیل ِ گودرزی، تحلیلی کاملاً اینجایی و اکنونی است: تحلیلی که گرچه بر پایه‌ی دانش جهانی جامعه‌شناحتی بنا شده، اما ریشه‌هایش، از رنج‌های واقعی ما و موقعیت ِ خاص ما تغدیه می‌کند. نوعی مفهوم‌پردازی بومی.
دومین ویژگی مهم این متن چیست؟ ما برای فهم مسائل‌مان و برای اندیشه به راه حل‌ها، نیاز به “دید کلی” داریم. توصیف و تحلیلی که نه فقط یک بخش خاص و کوچک، که تمامی اجزاء را در کنار هم ببیند. کم نیستند توصیف‌ها یا تحلیل‌های جامعه‌شناختی که به خوبی یک یا چند گوشه از واقعیت در هم‌تنیده‌ی مسائل پیچیده‌ی ما را توصیف یا تحلیل کرده‌اند. اما جامعه‌ی ما و جامعه‌شناسی ما، نیاز به تحلیل‌های میانه و کلان دارد: درکی از کلیت و از بالا. درکی که مسائل مختلف و به ظاهر نا مرتبط و توصیف‌های خرد را کنار هم بگذارد و یک تصویر توصیفی یا تحلیلی بزرگتر را به ما نشان بدهد. ویژگی نظریات اثرگذار جامعه‌شاختی همین بوده‌است: قاب تحلیلی بزرگتر. این ویژگی نیست که به سادگی به دست بیاید. توصیف و تحلیل گودرزی در این متن، چنین قابلیتی دارد.
سومین ویژگی متن اخیر گودرزی، مبتنی بودن آن بر مجموعه‌ای به هم‌پیوسته از پژوهش‌های کمّی است. گودرزی در این متن، بر دوش پژوهش‌های متعددی ایستاده که انجام هر کدام، فرصتی برای جامعه‌شناسی ایران بوده‌است. فرصتی که کمتر به دست می‌آید. او نه از خلال یک اندیشه‌ورزی صرف یا مطالعات اسنادی، که بر پایه‌ی مجموعه‌ای از پژوهش‌های پی در پی در طول دهه‌ی اخیر، به یک چهارچوب تحلیلی کلان و مفهوم‌پردازی دقیق رسیده‌است. کسانی که جامعه‌شناسی ایران را می‌شناسند می‌دانند که ما یا با بحران ِ تولید اعداد ِ واقعی روبرو هستیم و یا با بحران ِ تحلیل غنی و صحیح. گودرزی در هر دو حوزه به دلایل مختلف، تواناست. این است که او به اعداد، معنای اجتماعی داده‌است. حالا او، با گوش کردن به منطق اعدادی که سخت با هزار وسواس به دست آمده‌اند، در حال بیان ِ الگویی است که مدت‌هاست کمتر به گوش‌مان خورده‌است. ادامه مطلب “ماهنامه اندیشه پویا؛ نوشتار «شهروند عاصی و احتمالات آینده» از محسن گودرزی”
این نوشتار نقدی است بر مقاله‌ی اخیر دکتر آرش نراقی، پژوهشگر محترم دین و فلسفه، در باب انحصارگرایی در دین.[۱] نراقی در مقاله‌ی خود نخست نسخه‌ای از انحصارگرایی دینی را، که از دید او قابل دفاع است، مطرح و تبیین می‌کند، سپس به نقد کثرت گرایی دینی می‌پردازد. در بخش نخست این نوشتار فرضیات و استدلال‌هایی که بر مبنای آنها نراقی انحصار گرایی را تبیین می‌کند به چالش می‌کشم. در بخش دوم به دفاع از کثرت‌گرایی در برابر نقدهای هشت گانه‌ی نراقی می‌پردازم. این بحث دنباله‌ای نیز دارد که در نوشتاری دیگر ارائ‍ه خواهم کرد. در آن نوشتار به این پرسش می‌پردازم که آیا قرآن به انحصارگرایی دینی نزدیک‌تر است یا به کثرت‌گرایی دینی.
در اینجا کلمه‌ی «دین» را به معنی اعمّ آن بکار برده‌ام که شامل هرگونه مشرب معنوی‌گرایانه می‌شود، از پیروان ادیان رسمیِ ابراهیمی و غیر ابراهیمی که به خدای متشخص معتقدند، تا پیروان ادیانی رسمی که به خدای نامتشخص اعتقاد دارند و نیز پیروان هر مسلک معنوی‌ای که به گروه رسمی و شناخته شده‌ای تعلق ندارند. همچنین عبارت «امر متعالی» را به معنی آن امر فرا انسانی و فرا مادّی‌ای بکار برده‌ام که دینداران به آن باور دارند و این شامل خدای متشخص یا نا متشخص و مفاهیم وابسته‌ای همچون جهان پس از مرگ و عالم ملکوت و ورای مادّه می‌شود.
ادامه مطلب “نقد فرهاد شفتی بر دیدگاه آرش نراقی؛ «کثرت‌گرایی یا انحصارگرایی محققانه؟»”
با درگذشت دکتر نورعلی تابنده، قطب سلسله دروایش گنابادی، باز هم نزاع قدیمی میان فقیهان و صوفیان سرباز کرد و احادیث منتسب به امامان شیعه در ذم و لعن صوفیه به میان کشیده شد. در این میان کسانی از مسلمانان غالبا بنیادگرا سعی کرده‌اند تا با توسل به این احادیث، دروایش گنابادی را مطرود و ملعون نشان دهند. (یک نمونه از توئیت‌های مرتبط را اینجا ببینید). این جماعت البته بیراه نمی‌گویند و احادیثی در کتب معتبر شیعی در ذم و طرد صوفیان وارد شده است. برای نمونه هاشم معروف الحسنی، متکلم شیعه لبنانی معاصر، در کتاب «تصوف و تشیع» ۱۲ حدیث از ائمه شیعه و از کتب مختلف حدیثی در رد و ذم صوفیه آورده است تا نشان دهد نسبتی میان تشیع و تصوف نیست و صوفیان همواره مورد نفی شیعه قرار داشته‌اند. نزاع میان فقیهان و صوفیان، نزاعی درازدامن است و هربار به نحوی خود را باز می‌نماید و غالبا این فقیهان بوده‌‌اند که با استناد به احادیث موجود، توانسته‌اند پیروز میدان باشند. ادامه مطلب “یادداشت «تاملی در مواجهه خصمانه با صوفیان» از وحید حلاج”
برای آنان کِی از رأی دادن پشیمان‌اند و انگشت تحسُّر ب دندان همی‌گزند کِی چرا به جزای آن وفا چنین جفایی بر آنها رفت، و نیز پاسخ آوردن آنها را کِی از ماست که بر ماست!
فراوان‌اند افراد، از عامی و عالم، که به رؤسای اصلاح بد می‌گویند و آنها را با اوصافی وصف می‌کنند که از نادان و ناتوان شروع شده، به گیج و گول می‌رسد، و گاهی تا دروغزن و دغلکار، و شاید حتی شریک دزد و رفیق قافله ادامه می‌یابد. این طعن و لعن به درجاتی هم دامن کسانی را می‌گیرد که زمانی به مشارکت در انتخابات ترغیب کرده‌اند. پرسشی طعنه‌آمیز هم از آنها می‌شود دال بر اینکه، آیا حالا دیگر فهمیده‌اند که اشتباه می‌کردند یا هنوز هم اسیر همان خیالات‌اند.
ادامه مطلب “مرتضی مردیها: همان‌چیزی که نگذاشت اصلاحات شود نگذاشت انقلاب هم بشود”
در این لحظه، میلیاردها نورون در مغز شما با هم در حال فعالیت هستند تا تجربه هشیارانه تان را شکل دهند و نه فقط هر تجربه هشیارانه ای را، بلکه همینطور تجربه هشیارانه شما از جهان پیرامون و از خودتان در درون آن. این اتفاق چگونه می افتد؟ به گفته انیل ست عصب شناس،ما در همه لحظات در حال توهم زدن هستیم، زمانی که درباره توهم مان با هم اتفاق نظر داریم، آن را «واقعیت» می نامیم. با ست همراه شوید در یک سخنرانی تکان دهنده اما جذاب که شما را با تردید درباره ماهیت وجود خود باقی میگذارد. ادامه مطلب “انیل ست: مغز شما چگونه از واقعیت آگاهانه، توهم می‌سازد”
به همت موسسه دارالاکرام و با همکاری نشر نی، در دومین نشست از سلسله نشست‌های خیر و خرد، کتاب دیگردوستی موثر؛ رساندن بیشترین خیر چگونه فهم ما را از زندگی اخلاقی تغییر می‌دهد، معرفی و رونمایی شد. در این نشست که در پژوهشگاه فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی برگزار شد، مصطفی ملکیان، محمدرضا جلایی‌پور به صورت حضوری به عنوان نویسندۀ دو مقدمه بر کتاب و پیتر سینگر نویسنده و آرمین نیاکان مترجم کتاب به صورت ویدیویی به بیان نکات خود پرداختند.
با رشد فلسفه‌های کاربردی در فضای فارسی زبان و گسترش هر چه بیشترِ رواندرمانی‌ها در کشور، ایده «مشاوره فلسفی» بیش از هر زمان دیگری در آستانه آگاهی ما قرار گرفته است: جلسات مشاوره با یک فیلسوف حول موضوعاتِ فلسفی مرتبط با زندگی. فرد در این جلسات به دنبال پاسخ دادن به پرسش هایی است که امروزه دیگر به سختی می‌تواند آن ها را با کمک منابع سنّتی ای چون دین و فرهنگ پاسخ دهد و امید او به اینکه روانشناسی و رواندرمانی نیز پاسخی برای این پرسش ها داشته باشند، ناکام شده است. او با این واقعیت روبروست که باید شخصاً به پاسخ هایی برای مهمترین پرسش های زندگی برسد و بتواند چشم اندازی شخصی از معنا، لذّت، رنج و … را برای خود تصویر کند. مشاور در این جلسات ضمن گفتگو با مُراجع، می‌کوشد جهان بینی او را صورت بندی کند، تعارضاتِ این جهان بینی را به او نشان دهد، به او در تحلیل مفاهیم مهم مرتبط با زندگی کمک کند، پرسش هایش را وضوح و صراحت بیشتری ببخشد، او را با روایت ها و پاسخ های مختلف فیلسوفان به پرسش های مهم زندگی آشنا کند و در نهایت امکان جستجو در میان این پاسخ ها را برای او فراهم سازد. گاهی اوقات این جلسات با تمرکز بر موضوعی خاص از قبیل عشق، مرگ، تنهایی، بیماری یا معنای زندگی صورت می‌گیرند امّا عموماً از این موضوعات فراتر می‌روند و به تحلیل عمیق تر جهان بینی فرد می‌رسند. این جلسات عموماً با این پیش فرض صورت می‌گیرند که روایتِ فرد از خود، دیگری، زندگی و جهان، واجد وجوهی است که داشتنِ باورهای نیازموده و پیش فرض های نادرست در مورد آن ها، سبب سردرگمی فکری و هزینه های عاطفی برای فرد شده است. در این جلسات، فرد به طور غیرمستقیم و در خلال گفتگو با مشاور، نحوه تفکّر فلسفی را آموزش می‌بیند، با همراهی مشاور فلسفی امکانِ دسترسی به قلمرو گسترده دانش فلسفی را پیدا می‌کند و پس از اتمام جلسات، می‌تواند به تنهایی و در حدّ نیاز، پرسش های خود را در میانِ آثار فلسفی پی بگیرد. ادامه مطلب “سخنرانی محمود مقدّسی با عنوان «مشاوره فلسفی چیست؟»”
ایدئولوژی چیست؟ آیا ایدئولوژی آنگونه که کارل مارکس گفت واقعیت را وارونه جلوه می دهد یا چیزی بیش از آن است؟ فرق ایدئولوژی با جهان بینی و مفاهیم همجوار آن چیست؟ ادامه مطلب “برنامه پرگار با عنوان «ایدئولوژی چیست و چگونه عمل می کند؟»”
تروریستها و تندروها ذاتا اجتماع ستیزهای خشن نیستند — آنها با تأمل استخدام شده و طی فرآیندی تندرو می‌شوند که که درون یک الگوی شسته و رفته نمی‌گنجد. ارین مارین سالتمن عوامل کشش و رانشی را بحث می‌کند که باعث می‌شود آدم‌ها به گروههای تندرو ملحق شوند و روشهای خلاقانه به منظور پیشگیری و برخورد با بنیادگرایی را شرح می‌دهد.
ارین ماری سالتمن: در سال ۲۰۱۱، اسمم را تغییر دادم تا بتوانم در اردوی جوانان دست راستی تندرو در مجارستان مشارکت کنم. در حال گذراندن دوره دکتری با گرایش معاشرت سیاسی جوانان بودم — چرا جوانان در یک بستر پسا کمونیست ایدئولوژیهای سیاسی را پرورش می‌دادند. و شاهد بودم خیلی از جوانانی که با آنها صحبت می‌کردم به راست تندرو ملحق می‌شدند، و برایم تعجب‌آور بود. برای همین خواستم به این اردوی جوانان ملحق شوم تا درک بهتری از دلیل ملحق شدن آدم‌ها داشته باشم. بنابراین همکاری، من را ثبت نام کرد و اسم فامیلم کمی زیادی یهودی بود. بنابراین ارین به آیرینا تغییر کرد،
و سالتمن به شوش، که در زبان مجاری به معنای نمکی است. و در مجاری اسم فامیل پیش از اسم کوچک می‌آید. بنابراین اسم جیمز باندی من شد سالتی آیرینا، چیزی که من به طور عادی برای خودم انتخاب نمی‌کردم. اما با رفتن به این اردو، چیزی که راستش باعث تعجب بیشترم شد این است که خیلی مفرح بود. خیلی کم درباره سیاست حرف می‌زدند. بیشتر اسب سواری یاد گرفتن، پرتاب تیر با کمان، موسیقی زنده در شب، الکل و غذای مجانی، کمی هم تمرین هدف با تفنگ بادی با استفاده از چهره‌های سیاسی اصلی به عنوان هدف بود. ادامه مطلب “ارین ماری سالتمن: چگونه جوانان به گروههای افراطی خشونت طلب ملحق می‌شوند و چطور مانع آنها شویم؟”
