شب یكشنبه بیستم تیرماه 1395 در محل سفارت فرانسه نشان عالی دولت فرانسه (‍Chevalier dans l’Ordre National de la Légion d’honneur) به دكتر داریوش شایگان اهدا شد. این مراسم با حضور سفیر فرانسه آقای اسنمو و رایزن فرهنگی جمال اوبشو و گروهی از اعضای سفارت فرانسه و شخصیت های فرهنگی و دانشگاهی ایرانی و فرانسوی برگزار شد. نشان لژیون دونور بالاترین نشان افتخار كشور فرانسه است كه به پنج سطح درجه بندی شده و شامل سه رده و دو مقام است كه پایین ترین رده آن شوالیه است و در ایران بیشتر این رده را می شناسند، دكتر شایگان در سال 2002 نشان شوالیه را دریافت كرده بود و این بار نشان عالی دولت فرانسه را دریافت كرد. از میان هنرمندان دیگری كه نشان لژیون دونور را دریافت كرده اند می توان به محمود دولت آبادی، لیلا حاتمی، جلال ستاری، رضا سیدحسینی، محمدرضا شجریان، عباس كیارستمی، پری صابری، محمدعلی سپانلو و… اشاره كرد.
نام داریوش شایگان برای اهالی فرهنگ و اندیشه نام آشنایی است. كسی كه هانس كولر اندیشه او را مظهر فلسفه ای می داند كه آرمان ها و آمال پژوهش های بین فرهنگی و كاربست آن را در یك شرایط نمونه پی ریزی می كند. او شایگان را از دلالت های ضمنی تنوع فرهنگی برای فهم جهان می داند كه جلوتر از زمان خود ایستاده و خیلی پیش تر از آنكه گفت وگوی بین فرهنگی به یك عنوان مد روز تبدیل شود، معیارهایی را برای آن وضع كرده بود. همان گونه كه سخنرانان در این مراسم نیز اذعان كردند، شایگان از معدود ایرانیانی است كه آثارش بیش از آنكه به زبان فارسی مطرح باشد، در زبان فرانسه به بخشی لاینفك از این فرهنگ تعلق دارد و مخاطبان فرانسه زبان خود را پیدا كرده است. به دلیل همین فعالیت ها هم هست كه دولت فرانسه تصمیم گرفته نشان عالی این كشور را به این استاد فلسفه كشورمان اهدا كند. عصر روز یكشنبه، روزی كه شایگان از مراسم بدرقه یار دیرینش عباس كیارستمی به خانه ابدی می آمد.
در این مراسم چهره های فرهنگی و ادبی چون داریوش مهرجویی، ژاله آموزگار، جهانگیر نادرزاد، داریوش طلایی، محمد احصایی، نیر طهوری، مریم عسگری، حامد فولادوند، علی دهباشی و عده ای از استادان زبان و ادبیات فرانسه حضور داشتند. در ابتدای این مراسم سفیر فرانسه طی سخنرانی خود جایگاه داریوش شایگان را در ادبیات و فرهنگ فرانسه ستود و گفت: شایگان این ویژگی را داشته است كه با بزرگ ترین متفكران فرانسه طی 50 سال اخیر گفت وگو و مراوده فرهنگی داشته باشد. شاید شایگان از معدود نویسندگان ایرانی باشد كه در زبان فرانسه مخاطب اصلی خود را پیدا كرده باشد. سپس نشان عالی دولت فرانسه توسط سفیر به داریوش شایگان اهدا شد و پس از آن داریوش شایگان در محل سخنرانی قرار گرفت و به زبان فرانسه سخنرانی خود را ارایه كرد. بعد از او علی دهباشی متن فارسی سخنرانی شایگان را قرائت كرد.
سپس حامد فولادوند طی سخنانی گفت: شایگان از معدود متفكران ما است كه آثارش انعكاس بین المللی پیدا كرده است. او در آثارش آزاداندیشی و گفت وگوی فرهنگ ها را مورد توجه قرار داده است. او ضمن آشنایی با متفكران بزرگی همچون كارل گوستاو یونگ و هانری كربن و دیگر متفكران بزرگ سوییسی و فرانسوی، دستاوردهای مهمی به همراه داشته است. شایگان توانسته است ریشه های شرقی خودش را حفظ و میراث فرهنگی و تاریخی ایران را در حوزه تفكر تداوم بخشد.
لازم به ذكر است پیش از این در سال 2002 نشان Officier de l'Ordre des Arts et des Lettres <<شوالیه هنر و ادب فرانسه>> به ایشان تعلق گرفته بود. دومین جایزه در سال 2005 از طرف
<<مجمع نویسندگان فرانسه زبان>> Association des Écrivains de Langue Française موسوم به <<ادلف>> برای رمان سرزمین سرابها
(Terre de mirages) در پاریس به ایشان تعلق گرفت. سومین جایزه Global Dialogue Prize موسوم به <<گفت وگوی فرهنگ ها و تمدن ها>> در سال 2010 در محل دانشكده علوم انسانی دانشگاه آرهوس دانمارك به ایشان اهدا شد كه با سخنرانی پروفسور هانس كولر همراه بود. چهارمین و پنجمین جایزه از سوی آكادمی فرانسه اهدا شد. این آكادمی كلا دو جایزه در حوزه زبان و ادبیات فرانسه دارد و دكتر داریوش شایگان نخستین ایرانی ای است كه طی دو سال متوالی هر دوی این جوایز را به خود اختصاص داد. جایزه اول آكادمی فرانسه با عنوان <<مدال عالی زبان و ادبیات فرانسه>> :
La Grande Médaille de la Francophonie Médaille de Vermeil و جایزه دوم – معتبرترین جایزه آكادمی فرانسه – با عنوان <<جایزه بزرگ زبان و ادبیات فرانسه>>:
Le Grand Prix de la Francophonie
در سال های 2011 و 2012 طی تشریفات خاصی با حضور اعضای دایمی آكادمی فرانسه در محل آكادمی در شهر پاریس به او اهدا شد.
اما متن سخنرانی شایگان كه به زبان فارسی توسط علی دهباشی قرائت شد از این قرار است:
در دو زمان مختلف زندگی می كنم
جناب آقای سفیر، خانم ها، آقایان، مایلم به دلیل اعطای این نشان كه عالی ترین نشان فرانسه است، سپاس صمیمانه خود را ابراز دارم. امیدوارم سزاوار این افتخار باشم.
روابط من با زبان و فرهنگ فرانسه به گذشته های دور بازمی گردد، به دوران كودكی هنگامی كه در شش سالگی وارد لیسه سن لویی شدم، نهاد بسیار مهمی كه در پایان قرن نوزدهم میلادی تاسیس شد و كشیش های لازاری اداره اش می كردند. از سرشناس ترین دانش آموزان این موسسه می توان از صادق هدایت، نیما یوشیج و علی اكبر سیاسی نام برد. به این ترتیب، من زبان و ادبیات فرانسه را از كودكی همزمان با زبان مادری ام آموختم.
مدرسه فرانسوی مفهومی را به من القا كرد كه بعدها طبیعت ثانوی ام را شكل بخشید. برای نخستین بار بود كه مفهومی ملموس وجودم را تسخیر و تقسیم می كرد: <<مفهوم تاریخ.>>
از همان كودكی حس می كردم در دو زمان مختلف زندگی می كنم: یكی درخشان در گذشته ولی متحجر كه به سختی خود را با دنیای امروز تطبیق می داد؛ دیگری پویا، متغیر و سخت تزلزل پذیر. هر چقدر استادان قدیم با كلام فاخر خود سیراب مان می كردند و نحوه بودن مان را مشخص می ساختند، استادان غربی به همان نسبت ضد هم سخن می گفتند، بدعت می گذاشتند، از نفی عقاید یكدیگر ابایی نداشتند و فرضیه های متهورانه مطرح می كردند.
پس من در تقاطع دو زمان متضاد قرار گرفته بودم و تنش های اجتناب ناپذیر و تناقضات برق آسا از همین جا نشات گرفت، بی آنكه بتوانم این دو زمان را از یكدیگر تفكیك كنم. حالا كه گذشته را مرور می كنم و سیر پرجنب وجوش زندگی ام را از نو می سنجم، به گمانم این نخستین شكافی بود كه وجودم را دو شقه كرد.
آثاری كه بعدها نوشتم، بدون این تجربه تكان دهنده بی گمان هیچگاه به وجود نمی آمدند. این شكاف به نحوی نیروی متحركه ای بود كه كل تحقیقات بعدی مرا تحت الشعاع قرار داد، مرا به موقعیت بینابینی ام آگاه كرد و این امكان را مهیا ساخت كه در كتاب هایی كه به زبان فرانسه نوشتم اگر این نظر ژیل دولوز را معتبر بدانیم كه فلسفه عبارت است از <<مفهوم سازی>>، پس من بی آنكه خود آگاه باشم در این نوشتارها به كار فلسفه مشغول بوده ام.
البته در آغاز كار آكادمیك، به زبان فارسی می نوشتم و اگر پس از انقلاب به میل خود به فرانسه هجرت نكرده بودم، هجرتی كه بیش از دوازده سال به طول انجامید، هرگز نویسنده ای فرانسه زبان نمی شدم. تعداد كتاب هایی كه به فرانسه نوشته ام از كتاب های فارسی زبان من بیشتر است. زبان فرانسه راه اومانیسم را به رویم می گشود، مرا به قواعد خردی متوازن و آزاد از قیمومیت نیروهای نامعقول مشرف می كرد، ذوق اندازه، روش تحلیلی و نگاه انتقادی را به من می آموخت. گذر از زبان تمثیلی و عرفانی اندیشمندان ایرانی به ایده های واضح و متعین دكارت، به فراست تكان دهنده مورالیست های قرن هفدهم، به ابهامات زیبای دیدرو، به جنون هشیاری بودلر این شاعر ملعون و به دنیای سحرآمیز خاطره غیرارادی پروست، فراتر از تغییری صرف در چشم انداز و نوع نگاه بود، این زبان در حقیقت ورودی بود به كهكشان و منظومه ای فكری از نوع دیگر. هر قدر استادان ایرانی مرا در مغاك سحرآمیز دنیای لایتناهی مستحیل و مستغرق می كردند، متفكران فرانسوی به قلب امور ملموس سوقم می دادند، محدوده های تخیل، ایجاز در طرح دقیق، گستره نكته سنجانه تحلیل و احتیاط در نتیجه گیری و اجتناب از برداشتی شتابزده را به من می آموختند.
در اینجا پرانتز كوچكی باز می كنم برای افزودن این توضیح كه من دوران متوسطه را از سن 15 تا 19سالگی در انگلستان گذراندم و دیپلم انگلیسی گرفتم و بعد برای ادامه تحصیلات دانشگاهی عازم ژنو شدم. اقامت من در ژنو همزمان بود با شكفتگی مكتب ژنو، با منتقدان ادبی بی نظیری مانند آلبر بگن، مارسل رمون، ژان روسه و ژان استاروبنسكی.
منظورم از این توضیح، تاكید بر این نكته بود كه اگر بنا بود من زبانی غیر از زبان مادری ام را برای نگارش برگزینم، این زبان علی القاعده باید زبان انگلیسی می بود كه طی دوران تحصیلم بر آن اشراف بیشتری پیدا كرده بودم. ولی با كمال تعجب چنین اتفاقی نیفتاد، زبان فرانسه چنان جزو لاینفك وجودم شده بود كه هرگاه مسئله اتخاذ زبانی غیر از فارسی پیش می آمد، بی درنگ سروكله زبان فرانسه پیدایش می شد و خود را یكسره بر من تحمیل می كرد. از اینجا مساله دوزبانه بودن من آغاز شد، كه هم محاسن بسیار دارد و هم معایب اجتناب ناپذیر.
شاید بد نباشد در اینجا به مصادیق مشابهی از نویسندگان دوزبانه اشاره كنم: برای خورگه سمپرون، نویسنده اسپانیایی فرانسه زبان، <<زبان فرانسه وطن جدیدی، فارغ از تعصبات ناسیونالیستی است، نوعی ریشه دواندن در ارزش های جهانشمولی است كه از محدوده خاكی معین فراتر می رود و رو به آسمان گشوده می شود نه رو به برج كلیسا؛ زبانی كه صفای زیبایی را در حد اعلایش جلوه گر می سازد>>. اگر سمپرون نخستین كتابش را نه به اسپانیایی، بلكه به زبان فرانسه نوشت، علتش را به عشقی بی غرض، به جذبه و لذتی صرف نسبت می دهد. اما نزد امیل سیوران، كه شخصا او را می شناختم و سخت مسحور وجودش و شیفته طنز برنده و بدبینی سرخوشانه اش بودم، مساله از نوع دیگر بود. او پیشتر چندین كتاب به زبان رومانیایی نوشته بود و حالا تغییر زبان را دردناك می یافت. او با این تغییر، چنانكه خود می گوید، زندگی گذشته اش را یكجا معامله كرد: <<هم امروز فكر می كنم به زبانی می نویسم كه به هیچ چیز ارتباطی ندارد، هیچ ریشه ای ندارد، گویی زبانی است گلخانه ای >> سیوران در یادداشت هایش درباره شیوه نگارش خود، كه به قول برخی، همچون تیغ براست، می نویسد: <<اگر من فرانسه را مثل بومیان این سرزمین حرف می زدم، هرگز به فكر زیبانگاری نمی افتادم و به شیوه و اسلوب طنازانه و عشوه گری های عبث زبانی نمی پرداختم. >>
موقعیت من با این دو نویسنده تفاوت داشت. من نه طنازی شیوه نگارش سیوران و نبوغ او را داشتم، نه مهارت و استعداد ادبی سمپرون را. البته دوزبانه بودن من شباهت هایی با سیوران داشت، من نیز چون او، پیشتر چندین كتاب به زبان مادری نوشته بودم و با وجود آشنایی با زبان فرانسه و نگارش تزم به این زبان و با وجود اینكه آن را یكی از زیباترین زبان های دنیا می دانستم، هرگز فرانسه زبان نمی شدم اگر در تبعیدی خودخواسته به فرانسه هجرت نمی كردم. اگرچه ادبیات فرانسه را می شناختم و آثار كلاسیك آن را خوانده بودم، با مورالیست های قرن هفدهم، اصحاب دایره المعارف در قرن هجدهم، آثار ژید و والری و پروست آشنا بودم ولی باید شیوه نگارش یك اسئیست (essayiste) را پیدا می كردم و این كار سهلی نبود. زبان فارسی با آنكه زبانی عمیقا شاعرانه است، نثری انعطاف پذیر دارد، زیرا هنوز متبلور نشده است و می توان با آن نوآوری كرد و به علت توانایی تركیبی كلمات اصطلاحات جدیدی در آن ساخت. زبان فرانسه در قیاس با این زبان، چنان انضباطی دارد كه گویی متحجر است. من به فضاهای باز عادت داشتم، نه به حالات گلخانه ای زبان كه باید به آن گردن می نهادم و با وضوح و بداهت مطلبی می گفتم كه با آن ولنگووازی زبان فارسی تفاوت داشت. در زبان فارسی می توان صفحه ها نوشت سرشار از چاشنی كلمات قصار و اشعار حكیمانه، بی آنكه حرف ملموسی زده باشی، زیرا بلاغت روایی حاكم بر متن، خواننده را مسحور سحر كلام می كند. زبان فرانسه به عكس، نوعی تلمذ ایجاز و وضوح و دقت در فرمول نویسی است. بیشتر مفاهیمی كه من در زبان فرانسه ابداع كرده ام، به سختی می توانستم در زبان مادری ام وضع كنم، چون این مفاهیم هیچ زمینه فرهنگی ای در ایران و در نتیجه در زبان فارسی نداشتند. از سوی دیگر برای گذر از زبانی به زبان دیگر، باید كوك های ذهنی را عوض كرد و آن را با گام جدید حساسیت و شیوه نگارش جدید تطبیق داد.
بعد از 30 سال، باز به فارسی نگاری بازگشتم ولی رابطه عاطفی ام با زبان فرانسه هنوز به قوه خود باقی است. همیشه آرزو داشتم به مخاطبان ایرانی سه نویسنده فرانسوی را كه از جوانی دوست شان می داشتم معرفی كنم: مونتنی، بودلر و پروست. كتاب مربوط به بودلر هفت هشت ماهی است كه منتشر شده است، اگر عمری باقی باشد شاید آن دو دیگر را هم به اتمام برسانم. به هر تقدیر تا آنجا كه از عهده ام برمی آمده كوتاهی نكرده ام، آینده را هم می سپاریم به دست سرنوشت.
.
.
فایل pdf گزارش روزنامه اعتماد از اهدا نشان عالی دولت فرانسه به داریوش شایگان
.
.
شب یكشنبه بیستم تیرماه 1395 در محل سفارت فرانسه نشان عالی دولت فرانسه
روزنامه اعتماد | ۱۳۹۵ سه شنبه ۲۲ تیر
.
.