شب یکشنبه بیستم تیرماه ۱۳۹۵ در محل سفارت فرانسه نشان عالی دولت فرانسه (‍Chevalier dans l’Ordre National de la Légion d’honneur) به دکتر داریوش شایگان اهدا شد. این مراسم با حضور سفیر فرانسه آقای اسنمو و رایزن فرهنگی جمال اوبشو و گروهی از اعضای سفارت فرانسه و شخصیت های فرهنگی و دانشگاهی ایرانی و فرانسوی برگزار شد. نشان لژیون دونور بالاترین نشان افتخار کشور فرانسه است که به پنج سطح درجه بندی شده و شامل سه رده و دو مقام است که پایین ترین رده آن شوالیه است و در ایران بیشتر این رده را می شناسند، دکتر شایگان در سال ۲۰۰۲ نشان شوالیه را دریافت کرده بود و این بار نشان عالی دولت فرانسه را دریافت کرد. از میان هنرمندان دیگری که نشان لژیون دونور را دریافت کرده اند می توان به محمود دولت آبادی، لیلا حاتمی، جلال ستاری، رضا سیدحسینی، محمدرضا شجریان، عباس کیارستمی، پری صابری، محمدعلی سپانلو و… اشاره کرد.
نام داریوش شایگان برای اهالی فرهنگ و اندیشه نام آشنایی است. کسی که هانس کولر اندیشه او را مظهر فلسفه ای می داند که آرمان ها و آمال پژوهش های بین فرهنگی و کاربست آن را در یک شرایط نمونه پی ریزی می کند. او شایگان را از دلالت های ضمنی تنوع فرهنگی برای فهم جهان می داند که جلوتر از زمان خود ایستاده و خیلی پیش تر از آنکه گفت وگوی بین فرهنگی به یک عنوان مد روز تبدیل شود، معیارهایی را برای آن وضع کرده بود. همان گونه که سخنرانان در این مراسم نیز اذعان کردند، شایگان از معدود ایرانیانی است که آثارش بیش از آنکه به زبان فارسی مطرح باشد، در زبان فرانسه به بخشی لاینفک از این فرهنگ تعلق دارد و مخاطبان فرانسه زبان خود را پیدا کرده است. به دلیل همین فعالیت ها هم هست که دولت فرانسه تصمیم گرفته نشان عالی این کشور را به این استاد فلسفه کشورمان اهدا کند. عصر روز یکشنبه، روزی که شایگان از مراسم بدرقه یار دیرینش عباس کیارستمی به خانه ابدی می آمد.
در این مراسم چهره های فرهنگی و ادبی چون داریوش مهرجویی، ژاله آموزگار، جهانگیر نادرزاد، داریوش طلایی، محمد احصایی، نیر طهوری، مریم عسگری، حامد فولادوند، علی دهباشی و عده ای از استادان زبان و ادبیات فرانسه حضور داشتند. در ابتدای این مراسم سفیر فرانسه طی سخنرانی خود جایگاه داریوش شایگان را در ادبیات و فرهنگ فرانسه ستود و گفت: شایگان این ویژگی را داشته است که با بزرگ ترین متفکران فرانسه طی ۵۰ سال اخیر گفت وگو و مراوده فرهنگی داشته باشد. شاید شایگان از معدود نویسندگان ایرانی باشد که در زبان فرانسه مخاطب اصلی خود را پیدا کرده باشد. سپس نشان عالی دولت فرانسه توسط سفیر به داریوش شایگان اهدا شد و پس از آن داریوش شایگان در محل سخنرانی قرار گرفت و به زبان فرانسه سخنرانی خود را ارایه کرد. بعد از او علی دهباشی متن فارسی سخنرانی شایگان را قرائت کرد.
سپس حامد فولادوند طی سخنانی گفت: شایگان از معدود متفکران ما است که آثارش انعکاس بین المللی پیدا کرده است. او در آثارش آزاداندیشی و گفت وگوی فرهنگ ها را مورد توجه قرار داده است. او ضمن آشنایی با متفکران بزرگی همچون کارل گوستاو یونگ و هانری کربن و دیگر متفکران بزرگ سوییسی و فرانسوی، دستاوردهای مهمی به همراه داشته است. شایگان توانسته است ریشه های شرقی خودش را حفظ و میراث فرهنگی و تاریخی ایران را در حوزه تفکر تداوم بخشد.
لازم به ذکر است پیش از این در سال ۲۰۰۲ نشان Officier de l'Ordre des Arts et des Lettres <<شوالیه هنر و ادب فرانسه>> به ایشان تعلق گرفته بود. دومین جایزه در سال ۲۰۰۵ از طرف
<<مجمع نویسندگان فرانسه زبان>> Association des Écrivains de Langue Française موسوم به <<ادلف>> برای رمان سرزمین سرابها
(Terre de mirages) در پاریس به ایشان تعلق گرفت. سومین جایزه Global Dialogue Prize موسوم به <<گفت وگوی فرهنگ ها و تمدن ها>> در سال ۲۰۱۰ در محل دانشکده علوم انسانی دانشگاه آرهوس دانمارک به ایشان اهدا شد که با سخنرانی پروفسور هانس کولر همراه بود. چهارمین و پنجمین جایزه از سوی آکادمی فرانسه اهدا شد. این آکادمی کلا دو جایزه در حوزه زبان و ادبیات فرانسه دارد و دکتر داریوش شایگان نخستین ایرانی ای است که طی دو سال متوالی هر دوی این جوایز را به خود اختصاص داد. جایزه اول آکادمی فرانسه با عنوان <<مدال عالی زبان و ادبیات فرانسه>> :
La Grande Médaille de la Francophonie Médaille de Vermeil و جایزه دوم – معتبرترین جایزه آکادمی فرانسه – با عنوان <<جایزه بزرگ زبان و ادبیات فرانسه>>:
Le Grand Prix de la Francophonie
در سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ طی تشریفات خاصی با حضور اعضای دایمی آکادمی فرانسه در محل آکادمی در شهر پاریس به او اهدا شد.
اما متن سخنرانی شایگان که به زبان فارسی توسط علی دهباشی قرائت شد از این قرار است:
در دو زمان مختلف زندگی می کنم
جناب آقای سفیر، خانم ها، آقایان، مایلم به دلیل اعطای این نشان که عالی ترین نشان فرانسه است، سپاس صمیمانه خود را ابراز دارم. امیدوارم سزاوار این افتخار باشم.
روابط من با زبان و فرهنگ فرانسه به گذشته های دور بازمی گردد، به دوران کودکی هنگامی که در شش سالگی وارد لیسه سن لویی شدم، نهاد بسیار مهمی که در پایان قرن نوزدهم میلادی تاسیس شد و کشیش های لازاری اداره اش می کردند. از سرشناس ترین دانش آموزان این موسسه می توان از صادق هدایت، نیما یوشیج و علی اکبر سیاسی نام برد. به این ترتیب، من زبان و ادبیات فرانسه را از کودکی همزمان با زبان مادری ام آموختم.
مدرسه فرانسوی مفهومی را به من القا کرد که بعدها طبیعت ثانوی ام را شکل بخشید. برای نخستین بار بود که مفهومی ملموس وجودم را تسخیر و تقسیم می کرد: <<مفهوم تاریخ.>>
از همان کودکی حس می کردم در دو زمان مختلف زندگی می کنم: یکی درخشان در گذشته ولی متحجر که به سختی خود را با دنیای امروز تطبیق می داد؛ دیگری پویا، متغیر و سخت تزلزل پذیر. هر چقدر استادان قدیم با کلام فاخر خود سیراب مان می کردند و نحوه بودن مان را مشخص می ساختند، استادان غربی به همان نسبت ضد هم سخن می گفتند، بدعت می گذاشتند، از نفی عقاید یکدیگر ابایی نداشتند و فرضیه های متهورانه مطرح می کردند.
پس من در تقاطع دو زمان متضاد قرار گرفته بودم و تنش های اجتناب ناپذیر و تناقضات برق آسا از همین جا نشات گرفت، بی آنکه بتوانم این دو زمان را از یکدیگر تفکیک کنم. حالا که گذشته را مرور می کنم و سیر پرجنب وجوش زندگی ام را از نو می سنجم، به گمانم این نخستین شکافی بود که وجودم را دو شقه کرد.
آثاری که بعدها نوشتم، بدون این تجربه تکان دهنده بی گمان هیچگاه به وجود نمی آمدند. این شکاف به نحوی نیروی متحرکه ای بود که کل تحقیقات بعدی مرا تحت الشعاع قرار داد، مرا به موقعیت بینابینی ام آگاه کرد و این امکان را مهیا ساخت که در کتاب هایی که به زبان فرانسه نوشتم اگر این نظر ژیل دولوز را معتبر بدانیم که فلسفه عبارت است از <<مفهوم سازی>>، پس من بی آنکه خود آگاه باشم در این نوشتارها به کار فلسفه مشغول بوده ام.
البته در آغاز کار آکادمیک، به زبان فارسی می نوشتم و اگر پس از انقلاب به میل خود به فرانسه هجرت نکرده بودم، هجرتی که بیش از دوازده سال به طول انجامید، هرگز نویسنده ای فرانسه زبان نمی شدم. تعداد کتاب هایی که به فرانسه نوشته ام از کتاب های فارسی زبان من بیشتر است. زبان فرانسه راه اومانیسم را به رویم می گشود، مرا به قواعد خردی متوازن و آزاد از قیمومیت نیروهای نامعقول مشرف می کرد، ذوق اندازه، روش تحلیلی و نگاه انتقادی را به من می آموخت. گذر از زبان تمثیلی و عرفانی اندیشمندان ایرانی به ایده های واضح و متعین دکارت، به فراست تکان دهنده مورالیست های قرن هفدهم، به ابهامات زیبای دیدرو، به جنون هشیاری بودلر این شاعر ملعون و به دنیای سحرآمیز خاطره غیرارادی پروست، فراتر از تغییری صرف در چشم انداز و نوع نگاه بود، این زبان در حقیقت ورودی بود به کهکشان و منظومه ای فکری از نوع دیگر. هر قدر استادان ایرانی مرا در مغاک سحرآمیز دنیای لایتناهی مستحیل و مستغرق می کردند، متفکران فرانسوی به قلب امور ملموس سوقم می دادند، محدوده های تخیل، ایجاز در طرح دقیق، گستره نکته سنجانه تحلیل و احتیاط در نتیجه گیری و اجتناب از برداشتی شتابزده را به من می آموختند.
در اینجا پرانتز کوچکی باز می کنم برای افزودن این توضیح که من دوران متوسطه را از سن ۱۵ تا ۱۹سالگی در انگلستان گذراندم و دیپلم انگلیسی گرفتم و بعد برای ادامه تحصیلات دانشگاهی عازم ژنو شدم. اقامت من در ژنو همزمان بود با شکفتگی مکتب ژنو، با منتقدان ادبی بی نظیری مانند آلبر بگن، مارسل رمون، ژان روسه و ژان استاروبنسکی.
منظورم از این توضیح، تاکید بر این نکته بود که اگر بنا بود من زبانی غیر از زبان مادری ام را برای نگارش برگزینم، این زبان علی القاعده باید زبان انگلیسی می بود که طی دوران تحصیلم بر آن اشراف بیشتری پیدا کرده بودم. ولی با کمال تعجب چنین اتفاقی نیفتاد، زبان فرانسه چنان جزو لاینفک وجودم شده بود که هرگاه مسئله اتخاذ زبانی غیر از فارسی پیش می آمد، بی درنگ سروکله زبان فرانسه پیدایش می شد و خود را یکسره بر من تحمیل می کرد. از اینجا مساله دوزبانه بودن من آغاز شد، که هم محاسن بسیار دارد و هم معایب اجتناب ناپذیر.
شاید بد نباشد در اینجا به مصادیق مشابهی از نویسندگان دوزبانه اشاره کنم: برای خورگه سمپرون، نویسنده اسپانیایی فرانسه زبان، <<زبان فرانسه وطن جدیدی، فارغ از تعصبات ناسیونالیستی است، نوعی ریشه دواندن در ارزش های جهانشمولی است که از محدوده خاکی معین فراتر می رود و رو به آسمان گشوده می شود نه رو به برج کلیسا؛ زبانی که صفای زیبایی را در حد اعلایش جلوه گر می سازد>>. اگر سمپرون نخستین کتابش را نه به اسپانیایی، بلکه به زبان فرانسه نوشت، علتش را به عشقی بی غرض، به جذبه و لذتی صرف نسبت می دهد. اما نزد امیل سیوران، که شخصا او را می شناختم و سخت مسحور وجودش و شیفته طنز برنده و بدبینی سرخوشانه اش بودم، مساله از نوع دیگر بود. او پیشتر چندین کتاب به زبان رومانیایی نوشته بود و حالا تغییر زبان را دردناک می یافت. او با این تغییر، چنانکه خود می گوید، زندگی گذشته اش را یکجا معامله کرد: <<هم امروز فکر می کنم به زبانی می نویسم که به هیچ چیز ارتباطی ندارد، هیچ ریشه ای ندارد، گویی زبانی است گلخانه ای >> سیوران در یادداشت هایش درباره شیوه نگارش خود، که به قول برخی، همچون تیغ براست، می نویسد: <<اگر من فرانسه را مثل بومیان این سرزمین حرف می زدم، هرگز به فکر زیبانگاری نمی افتادم و به شیوه و اسلوب طنازانه و عشوه گری های عبث زبانی نمی پرداختم. >>
موقعیت من با این دو نویسنده تفاوت داشت. من نه طنازی شیوه نگارش سیوران و نبوغ او را داشتم، نه مهارت و استعداد ادبی سمپرون را. البته دوزبانه بودن من شباهت هایی با سیوران داشت، من نیز چون او، پیشتر چندین کتاب به زبان مادری نوشته بودم و با وجود آشنایی با زبان فرانسه و نگارش تزم به این زبان و با وجود اینکه آن را یکی از زیباترین زبان های دنیا می دانستم، هرگز فرانسه زبان نمی شدم اگر در تبعیدی خودخواسته به فرانسه هجرت نمی کردم. اگرچه ادبیات فرانسه را می شناختم و آثار کلاسیک آن را خوانده بودم، با مورالیست های قرن هفدهم، اصحاب دایره المعارف در قرن هجدهم، آثار ژید و والری و پروست آشنا بودم ولی باید شیوه نگارش یک اسئیست (essayiste) را پیدا می کردم و این کار سهلی نبود. زبان فارسی با آنکه زبانی عمیقا شاعرانه است، نثری انعطاف پذیر دارد، زیرا هنوز متبلور نشده است و می توان با آن نوآوری کرد و به علت توانایی ترکیبی کلمات اصطلاحات جدیدی در آن ساخت. زبان فرانسه در قیاس با این زبان، چنان انضباطی دارد که گویی متحجر است. من به فضاهای باز عادت داشتم، نه به حالات گلخانه ای زبان که باید به آن گردن می نهادم و با وضوح و بداهت مطلبی می گفتم که با آن ولنگووازی زبان فارسی تفاوت داشت. در زبان فارسی می توان صفحه ها نوشت سرشار از چاشنی کلمات قصار و اشعار حکیمانه، بی آنکه حرف ملموسی زده باشی، زیرا بلاغت روایی حاکم بر متن، خواننده را مسحور سحر کلام می کند. زبان فرانسه به عکس، نوعی تلمذ ایجاز و وضوح و دقت در فرمول نویسی است. بیشتر مفاهیمی که من در زبان فرانسه ابداع کرده ام، به سختی می توانستم در زبان مادری ام وضع کنم، چون این مفاهیم هیچ زمینه فرهنگی ای در ایران و در نتیجه در زبان فارسی نداشتند. از سوی دیگر برای گذر از زبانی به زبان دیگر، باید کوک های ذهنی را عوض کرد و آن را با گام جدید حساسیت و شیوه نگارش جدید تطبیق داد.
بعد از ۳۰ سال، باز به فارسی نگاری بازگشتم ولی رابطه عاطفی ام با زبان فرانسه هنوز به قوه خود باقی است. همیشه آرزو داشتم به مخاطبان ایرانی سه نویسنده فرانسوی را که از جوانی دوست شان می داشتم معرفی کنم: مونتنی، بودلر و پروست. کتاب مربوط به بودلر هفت هشت ماهی است که منتشر شده است، اگر عمری باقی باشد شاید آن دو دیگر را هم به اتمام برسانم. به هر تقدیر تا آنجا که از عهده ام برمی آمده کوتاهی نکرده ام، آینده را هم می سپاریم به دست سرنوشت.
.
.
فایل pdf گزارش روزنامه اعتماد از اهدا نشان عالی دولت فرانسه به داریوش شایگان
.
.
شب یکشنبه بیستم تیرماه ۱۳۹۵ در محل سفارت فرانسه نشان عالی دولت فرانسه
روزنامه اعتماد | ۱۳۹۵ سه شنبه ۲۲ تیر
.
.