آنچه در این شماره از ویژه نامه به آن خواهیم پرداخت، مفهوم لذت و رنج در زندگی است. این موضوع از آن جهت مهم است که زندگی بشر در طول تاریخ مرهون نوع نگاه و تفسیر نسبت به زندگی خوب و نیک فرجام است؛ در واقع تبیین شیوه ای از زندگی که در آن سعادت معنا می یابد و انسان به مطلوب خودش می‌رسد. زندگی خوب و بهزیستی به معنای خوب زندگی کردن، دارای مؤلفه های مختلفی است که فیلسوفان و اندیشمندان متعددی در گذر تاریخی به جستجوی آن پرداخته اند. از آنجا که معمولا غایت زندگی به همراه شیوه زیستن دغدغه بشر بوده، دستیابی به آرامش و بالاترین حد بهبودی نیز منشأ دلبستگی های آن است.
حال این لذت و رنج، گونه های متنوعی را در خود جای داده است؛ از بعد مادی گرفته تا بعد معنوی و فرامادی. برخی معنای لذت را در دستیابی به مواهب مطلوب آدمی به شمار می آوردند و برخی کسب درجات معنوی و آرامش درونی را لذت حقیقی می پندارند. در مقوله رنج هم برخی هر گونه رنجی را مذموم می دانند و برخی برای رسیدن به درجات بالاتر عرفان و حقیقت، آن را لازم و ضروری می پندارند. در واقع انسان ها در هدفی که برای خود ترسیم می کنند، به دنبال کسب منفعت، آسایش و رضایت‌اند. این حالات روی دیگر سکه لذت هستند. از این رو، بررسی دقیق این موضوع از آن جهت که با هدف زیستن آدمی در ارتباط است، اهمیت وافری می یابد.
تعریف و تفسیر رنج و لذت، بستر مفاهیم و بنیان های اصلی زندگی بشر را می‌سازد. اینکه انسان همواره به دنبال کسب لذت است، انکار ناپذیر است. اما یکی از گزاره های محل بحث، نوع این لذت و شیوه کسب آن است.
ایدئولوژی ها و مکاتب گوناگون دست به ترسیم جامعه آرمانی زده اند. طبیعتا این جوامع آرمانی مطابق با والاترین خواسته های بشر شکل می گیرد و این یعنی کسب منفعت و لذت بیشتر برای انسان. از قرار دادن تقارن معنایی منفعت، سود و فایده با لذت، بهتر می توان به عمق نیاز تحلیلی این گزاره پی برد. یکی از نکاتی که باید به آن پرداخت تعریف رنج و لذت در قرن جدید است و بررسی آنکه جوامع بشری امروزی در چه وضعیتی نسبت به آن قرار گرفته اند؟ آیا به لذت گرایی بیشتر نزدیک شده اند؟ به کدام نوع لذت گرایش بیشتری پیدا کرده اند؟
تعارض میان منفعت گرایی فردی و منافع عمومی و جمعی از دیگر مباحث مهم ذیل این موضوع است؛ چرا که در عرصه عمومی، آن جامعه‌ای توان حرکت در مسیر تعالی و توسعه را داراست که در آن، منافع عمومی بر منافع فردی ترجیح داشته باشد. در واقع همگان برای همدیگر گام بردارند و نیروی جمعی در راستای اهداف جمعی باشد؛ نه آنکه هر کس برای سود خود، منافع دیگران و ارزش های مورد قبول جامعه را به قربانگاه بکشاند.
این فایده گرایی چنانچه بر محور آرمان خواهی ریل گذاری شود، حال هر آرمانی که منظور باشد، ساختاری اصولی تر برای جامعه پدید خواهد آمد. فارغ از قضاوت در خصوص آرمان ها، لذتی که در گرو آرمان خواهی قرار می گیرد، چه بسا بتواند با رویکرد تعالی گرای انسان سازگارتر باشد. این نکته از آن جهت حائز اهمیت است که بی آرمان، بی ارزش و بی هدف زیستن، رنگ زیستن پوچ گرایانه را بر دیواره های جامعه می نشاند.
کسب لذت های ظاهری و مادی بدون داشتن هرگونه هدف اساسی، همان گام برداشتن در مسیر پوچی و پوچ گرایی است که زندگی بدون معنا را یادآوری می کند.
باید دید و بررسی کرد حدود هر لذتی تا به کجا می رسد و چگونه می توان با عقلانیت، این حدود و مرزها را ترسیم کرد؛ ترسیم ازآن جهت که هم با اهداف سازگار باشد و هم با منافع عمومی جامعه تعارضی نیابد. عقلانی یافتن این مرزها خود از حساس ترین بخش های زندگی اجتماعی است.
در نگاه تکامل گرایانه، پرداختن به اولویت های لذت و رنج، از دیگر نکات اساسی است؛ اینکه کدامین لذت ها پایدار و ماندنی است و کدامین رنج ها برای تکامل لازم است و تحمل کدام رنج جامعه را به سوی کسب نفع عمومی بیشتر سوق می دهد. تمامی اینها نیازمند تعریف دقیق معنا و مسیر تکامل فردی و اجتماعی انسان است که در این نوشتار قصدی بر تأیید و یا عدم تأیید تعاریف مختلف نیست و صرفا چارچوب نظری بحث مورد توجه است. گستره آشنایی با مفهوم لذت را باید در تحلیل مفاهیم دگردوستی، انسانیت، جوانمردی، انصاف، ابعاد عاطفی انسان و دیگر مفاهیم مرتبط دانست و نسبت میان مانند استقامت و ستم ناپذیری، مبارزه با ستم، حفظ کرامت نفس، حفظ منزلت انسانی و… را با مفهوم رنج سنجید تا در یک چارچوب و قالب مطمئن تر به مفاهیم بهزیستی دست یابیم.
در این شماره از ویژه نامه پرسش سعی شده است بخشی از مواردی را که گفته شده به یاری اساتید حوزه های فلسفی، جامعه شناسی، روان شناسی و … به بحث و تبادل آرا بگذاریم؛ تا شاید بر زیست بهتر انسان تأثیر بگذارد.
.
.
فایل PDF کامل «پرسش»؛ ضمیمه اندیشه و علوم انسانی روزنامه اصفهان زیبا
.
.
با گفتارها و نوشتارهایی از:
سعید مدنی، ناصر مهدوی، حسین دباغ، سیدهادی معتمدی، لطف‌الله میثمی، امیرحسین خداپرست، محمود مقدسی، مهدی زمانی، شیرزاد پِیک حِرفه، نغمه پروان، محمدعلی دادخواه، هدی خطیبی مقدم، صدیق قطبی، امیر تاکی
.
.
لذت و رنج
«پرسش»؛ ضمیمه اندیشه و علوم انسانی روزنامه اصفهان زیبا منتشر شد
منبع: روزنامه اصفهان زیبا
دبیر ویژه نامه: امیر تاکی
.
.