دکتر عبدالکریم سروش با منتقدانش چه می‌کند؟ (بخش دوم و پایانی)، محمد سهیمی

محمد سهیمی:

آقای دکتر سروش و آقای مراد فرهادپور: آقای فرهادپور، نویسنده، مترجم، و از چهره‌های “چپ نو” هستند. آقای دکترسروش در مقاله “حضور بی رحم تیشه ی تخریب” (مهر ماه ۱۳۸۷) خطاب به آقای فرهادپور می گوید :
“تو که نمی خواهی از نردبان پوسیده ی پوپر ستیزی بالا بروی و مثل آن[رضا داوری] جدال گر سالهای نخستین انقلاب (که از قضا او را باید ایدئولوگ جریان حاکم بخوانی که ریشه ایده ولایت را در افلاتون می‌‌ جست) پست ها و پاداش‌های کلان بگیری؟ “با پادشه بگوی که روزی مقدر است”.این گونه سخن گفتن هر اسمی و صفتی داشته باشد نقد عالمانه و منصفانه نیست . تخریب و تخفیف و اهانت و بی‌ انصافی است و بد سرمشقی است برای جوانانی که بدین ویرانگری‌ها نظر می کنند و اثر می‌ پذیرند. نمی دانم که نویسندگان ما تا کی‌ می ‌‌خواهند در پوپر ستیزی با هم مسابقه بگذارند و در گرداب این گفتمان گرفتار بمانند؟ آنکه آغازگر این حمله های هیستریک بود اینک خود پشیمان و پریشان است و به جدال خصمانه و نا عالمانه خود شرمسارانه اعتراف می ‌کند و با نوشتن مقاله و کتاب می کوشد آبروی بر خاک ریخته خود را به جوی خوش نامی‌ باز گرداند ، چه جای مقلدان و معربدان”.
در همان مقاله آقای دکتر سروش در پاسخ نقد آقای فرهادپور به نظراتش در باب رابطه عقل و انقلاب، نوشت :
“دریافت من این است که مراد فرهاد پور، به “افکار” چندان اهمیت نمی ‌‌دهد که به حواشی آنها. آشکارتر بگویم وی‌ جرات رویارویی با فکر و قدرت نقد معرفتی آن را ندارد و این بی‌ قدرتی‌ و بی‌ جراتی را در لفافی از انگیزه خوانیها، سیاست مالی‌ ها و ماستمالی ها، تخفیف و تمسخرها، طعن و کنایه ها، شماتت‌ها و ملامت ها، حرمت شکنی‌ها و فرا فکنی‌‌ها فرو می‌‌ پو شاند…در نوشته‌های وی هر چه بگردی سکوت پر لطافت تفکر حس نمی ‌‌شود اما تا بخواهی غوغای بی نزاکت تمسخر به گوش می ‌رسد. لذت از ویران کردن و نفرت از برهان آوردن، غیبت دردناک عینک تحلیل و حضور بی‌ رحم تیشه تخریب چهار خصلت اصلی‌ اثار اوست…[فرهادپور] صاف و پوست کنده (و پوست کَننده) ، به من می گوید این حرفها به تو نیامده. تو کسی‌ نبودی. سواد و صلاحیتی نداشتی‌. حداکثر حرفهای( هایدگر؟) و پوپر را نجویده و نیم پخته تکرار می کردی. دری به تخته ای خورد و یک شبه “ایدئو لوگ اصلی‌” جریان حاکم شدی و حالا نمک نشناسی می کنی‌ و عقل را به جنگ انقلاب می ‌‌فرستی…من ادعا یی کرده‌ام ( و آن این است که در انقلابها سهم عقل خوب ادا نمی‌شود)…کمر ادعای مرا بشکن چرا سر مرا می شکنی…همین سنگ پاره ها که بطرف من پرتاب می شود دیوار ادعای مرا بلند تر می کند. وقتی آدم بی سواد و بی صلاحیتی که سرمایه یی جز سفاهت ندارد یک شبه ایدئولوگ اصلی انقلاب می شود آیا خود روشن ترین دلیل بر این نیست که انقلاب ها غیر عقلانی اند؟ چه دلیلی ازین بالاتر؟ می‌ گویند کسانی‌ که دیگران را تحقیر می کنند خود عقده ی حقارت دارند…مراد فرهاد پور می خواهد بر شتر مراد سوار شود و تومار روشنفکری دینی را لوله کند و بر تاق تعطیل… البته همین موشکافی های من هم از جنس فلسفه تحلیلی است و لا بد باب مذاق دلالان و رانت خواران…فرهادپور در صد کوچه و پس کوچه ترجمه و مونتاژ و رانت خواری و دلال بازی و….می پیچد و خود را به صد در می زند تا از جاده راست نرود و با اصل فکر مواجهه نکند… پیداست که از همان اول می خواهند بر سر مال بکوبند و زیرآب نویسنده را بزنند و از مواجهه با فکر فرار کنند و راه آسانتر را در پیش گیرند یعنی قطار کردن نام این وآن وچسباندن همه چیز به همه چیز و در آوردن همه چیز از همه چیز و دست آخر هم فاتحه ی منطق وتحلیل را خواندن و فیلسوفان تحلیلی را دست انداختن و دستشان را در دست رانت خواران نهادن. من البته خوب می فهمم لذت این ویرانگری و زیرآب زدن های نان و آب دار و دل خنک کن را: هم می نماییم که کاری می کنیم و بیکار ننشسته ایم، هم به روشنفکران نشان می دهیم که اهل بخیه ایم و این طور نیست که فقط آدورنو و هابرماس و هورکهایمر و پانن برگ و ژیژک و آگامبن و بدیو…را خوانده باشیم، دمب بولتمان و بارت و شوایتزر را هم وجب کرده ایم…برای من از روز روشن ترست که او نه قبض وبسط را درست خوانده است نه بارت و بولتمان را. به صف کردن و به رخ کشیدن نامهای آن متکلمان هم متاسقانه جز علم فروشی و عالم نمایی هیچ مفاد و مصرفی ندارد…زهی معرفت، زهی انصاف، زهی گوهر ناشناس نا صراف! معلوم است که مرغ همسایه غاز دارد و قبض و بسط هرچه بکند بگرد قلم بولتمان نمی رسد. جرمش این است که خودی است و داماد سر خانه که عزتی ندارد…باز شدن ناگهانی پای لوتر هم به این معرکه تماشایی است”.
آقای دکتر سروش و آقای محمود دولت آبادی: آقای دولت آبادی در مراسم ستاد انتخابات مهندی میر حسین موسوی ضمن اعلام حمایت از نامزدی او برای ریاست جمهوری از آقای دکتر سروش برای نقشش در انقلاب فرهنگی انتقاد کرد. آقای دکتر سروش به او این گونه پاسخ داد :
“به جستجو برآمدم که قصه چيست و محمود دولت‌آباد کيست. خبر آوردند خفته‌ای است در غاری نزديک دولت‌آباد که پس از ۳۰ سال ناگهان بی ‌خواب شده و دست و رو نشسته به پشت ميز خطابه پرتاب شده و به حيا و ادب پشت کرده و صدا درشت کرده و با “سخافت و شناعت” از معلمی به نام عبدالکريم سروش سخن رانده و او را “شيخ انقلاب فرهنگی” خوانده و دروغ در دغل کرده و متکبرانه با حق جدل کرده است. و اين همه عقده‌گشايی و ناخجستگی در مجلسی به نام و حمايت از مهندس موسوی که در پی پوشيدن قبای خجسته صدارت است. گزافه و ياوه بسيار شنيده بودم اما اين گاف‌های گزاف واقعا نوبر بود. از جنسی ديگر بود…او می ‌توانست به اين خفته ی پريشان‌گو بياموزد…شيخ ستاد بودن نه حسن است، نه عيب. آن که عيب است دروغ زنی و دريوزگی و چاپلوسی کردن و سابقه استالينی داشتن و فرصت‌طلبانه ژست آزادی ‌خواهی گرفتن است…حالا بنگريد خفته در غاری که فرق انقلاب فرهنگی و ستاد انقلاب فرهنگی و شورای انقلاب فرهنگی را نمی ‌داند و اعضايشان را نمی ‌شناسد و از کارهاشان خبر ندارد و ديروز و امروز را به هم می ‌بافد و زمان را در می ‌نوردد و دروغ بر دروغ می ‌انبارد و جهل بر جهل می ‌تند، چون ماموری نامعذور به اميد پاداشی موعود حمله بر معلمی يک قبا می ‌آورد که از ديدگاه استالينی، جز استقلال رای و مسلمانی و دموکراسی ‌خواهی جرمی و خطيئه‌ای ندارد…به تاوان داشتن رايی مستقل و مشروع، آنان را پيش گلادياتورها می ‌افکنند و پوست و پوستينشان را می ‌کنند و هلهله‌ کنان قصه‌اش را بر سر بازار و برزن می ‌گويند و در رسانه‌های خبری خود می ‌آورند. اما مباد از ياد ببرند که ناقدان را خوراک درندگان کردن، تصوير موحشی است که هيچ گاه از ياد جوانان اين ديار نخواهد رفت”.
آقای دکتر سروش و آقای دکتر آرامش دوستدار: در واکنش به ادعای آقای دکتر دوستدار درباره “امتناع تفکر در فرهنگ دینی” آقای دکتر سروش این چنین پاسخ داده است :
“جمع میان تفكر و دینداری كاملا ممكن است…روشنفكری هم نوعی از تفكر است و بنابراین جمع میان روشنفكری و دینداری هم ممكن است. مگر این كه كسی از ابتدا مدعی شود كه اساسا تفكر و تدین با هم نمی سازند مثل آن آقایی كه در آلمان نشسته و نه دوستدار حقیقت است و نه حقیقت در او آرامشی پدید آورده است. او بر طبل این اندیشه ناصواب می كوبد كه تدین و تفكر با همدیگر قابل جمع نیستند. من حقیقتا نارواتر از این سخن، سخنی نمی بینم. هم تجربه تاریخی و هم تامل عقلانی، هر دو گواهی می دهند كه این مقوله یك مقوله ی كاملا ممكن است. اینها یك خطایی كرده اند و من این خطا را در مقلدان ایرانی آن اندیشه هم دیده ام. اینها را در معرفت شناسی جدید، خصوصا آثار پاره ای از متفكران فرانسوی كه از “امتناع تفكر” می گویند خوانده اند. ولی به غلط اندیشیده اند كه این امتناع تفكر فقط به دین و دینداری می چسبد. اینها نفهمیده اند كه هر نظام فكری ای، یك سلسله از امور را نیندیشیدنی و ناپرسیدنی می كند. آزادترین پارادایم فكری هم به دلیل این كه یك سیستم است، پاره ای پرسش ها را می زاید و پاره ای پرسش ها را نیز به عقب ذهن می راند و ناپرسیدنی می كند. این اختصاصی هم به اندیشه ی دینی ندارد. امروزه هیچ فیزیكدانی درباره حركت پاندول، به شیوه ارسطویی نه می اندیشد و نه می پرسد و نه چنان سئوالاتی در ذهن او می روید…اینها هم یك كلمه ی “امتناع تفكر” شنیده اند اما نمی دانند كه این واژه برای طرد كردن نظام های معرفتی دینی ساخته نشده است. هر نظام معرفتی و فكری و فلسفی به طور اتوماتیك یك دسته از سئوالات را ناپرسیدنی می كند. بعد هم فریاد برآورده اند كه لازمه فكر دینی، امتناع تفكر است و از این طریق چه ضلالت های دیگری هم كه پدید آورده اند”.
به نظر نگارنده دقیقا در مقابله با دین-ستیزانی نظیر آقای دکتر دوستدار است که آقای دکتر سروش باید با نهایت صبر و آرامش، و با استفاده از کلامی‌ نرم و آن نثر زیبا که در نوشته‌های خود بکار میبرند به نقد اینگونه شخصیت‌ها بپردازند.
آقای دکتر سروش و اعضای دفتر تحکیم وحدت: برخوردهای آقای دکتر سروش با مخالفان و منتقدانش آنقدر تند بود که ۲۱ تن از اعضای دفتر تحکیم وحدت طی نامه ای به او اعتراض کردند. تعدادی از آنها، از جمله آقای عبدالله مومنی، سال ها زندان کشیدند. در بخش هایی از نامه بلند آنان آمده است:
” جناب استاد دکتر عبدالکریم سروش…اینک چه می شود که استاد ما آن کلام شیرین بر زمین نهاده و در نقد نظر دیگری بر حافظه و صداقت و علم او خرده می گیرد؟ اینک استاد ما را چه می شود که سخنان نغز و پرمغز وعمومآ حق به جانبش در مواجهه با مخالفان و منتقدان ومفتریان به صد عتاب وتحقیر آلوده است؟…اینکه در آن سالهای غیر قابل دفاع، که یک انقلاب با تمام عظمتش تنها به نفع یک گروه مصادره می شد بپرسند استاد ما در کجای تاریخ ایستاده بود از کدام یک از نقدها وافتراها وتهمتهایی که در این چند ساله بر شما رفته هولناکتر است؟ شما خود يكی از قربانيان حذف دگراندیشان از دانشگاه هستيد اما طرح اين سوال كه در آن روزگاران كه “حذف اغيار ” در اين كشور تبديل به قانون شد و اعتراض بر آن بی قانونی و مستوجب تنبيه، شما چه ميكرديد سوال نابجايی نمی تواند باشد، در آن روزها بسياری از آنان كه فهميدن گناهشان بود و مبارزه كردن منفعتشان از دانشگاه بيرون رانده شدند. ولی شما نشديد و دست کم برای مدت کوتاهی معتمد بوديد و ماندید، اكنون آيا زير سوال بردن حافظه آنها پاسخ مناسبی برای پشت در ماندگان است ؟ آيا همه آنها كه به گذشته شما نقبی ميزنند و نقدی ميكنند به قصد تكفير شما چنين ميكنند؟ آيا همه را ميتوان كذابانی خام درسودای نام دانست آنها كه خود از نام آوران اين ديارند؟ شما زمانی خود هشدار داده بوديد كه مبادا طعن طاعنان و منع مانعان ما را از گام زدن در مسير چشمه ساران حقيقت باز بدارد آيا تمام نقدهايی كه بر شما ميرود طعن طاعنان است و هيچكدام حظی ازحقيقت نبرده اند ؟ آنگاه كه شما نيز چنين كنيد به كجا می توان تکیه کرد و آيا پايه های نقد در اين ديار تا بدین حد لرزان است؟ براستی آیا همه نقشهایی که بر لوح دوره کوتاهی از پیشینه استاد می زنند، برآب است؟ و ما تا بدين حد سرگردان كه آنها كه طريقت به ما نشان می دهند خود به وقت عمل در وادی تاریکی فرو می غلطند؟ ”
بریتانیا و بهائیت
اخیرا نگارنده در مقاله “دکتر عبدالکریم سروش و بهائیت” نظرات ایشان درباره آئین بهائیت را توضیح داد. در آن مقاله ذکر شد که آقای دکتر سروش پیامبر بهائیان را ناصادق و دروغگو معرفی می کند. البته هیچ نمونه ای برای اثبات عدم راستگویی پیامبر آنان ارائه نمی کند. اما آقای دکتر سروش از این هم پیش تر می رود. در صفحه فیس بوکس رسمی آقای دکتر سروش پیروانشان مسائل شرعی شان را از ایشان می پرسند و ایشان هم فتوای خودشان را اعلام می کنند. استفتا زیر و فتوای دکتر سروش را نگاه کنید :
“٢٤) متين : آیا براستی آیین بهاییت آنچنان که قول عمده ی فقیهان و برخی خواص است ساخته ی دست استعمار و یا همان انگلستان است؟”. دکتر سروش: “در اینکه بریتانیا به این آیین به عین عنایت مینگریسته شکی نیست. نشانه اش هم اعطاء لقب “سر” به عباس عبدالبهاء است. بیش ازین را از مورخان بپرسید”.
آقای دکتر سروش به عنوان معلم اخلاق و فلسفه به ما می آموزاند که چگونه باید آرای دیگران و دین دیگران را نقد کرد. با همین نحو می توان درباره ایشان داوری کرد. سئوال: چرا بی بی سی این همه وقت و فضای وبسایت به آقای دکتر سروش اختصاص میدهد؟ چرا دو برنامه پرگار به طرح نظریه “رویاهای رسولانه” اختصاص یافت؟ چرا مقاله بلند ایشان درباره “رویاهای رسولانه” در بی بی سی منتشر شد؟ چرا بی بی سی چندی است که در حال ساختن فیلم زندگینامه آقای دکتر سروش است و ساعت ها برنامه ضبط کرده اند؟
این شیوه درست نقد کردن نیست. آقای دکتر سروش فلوشیپ کتابخانه کنگره آمریکا را دریافت کردند و چند ماه در آنجا بودند. آیا می توان ادعا کرد که دولت آمریکا به عین عنایت به آقای دکتر سروش می نگرد؟ اگر شیوه ای که آقای دکتر سروش آموزش میدهند را جدی بگیریم، باید تمامی حمایت هایی که نهادها و مراکز غربی از ایشان کرده اند، و جوایزی که به ایشان داده اند، را دلیل پشتیبانی دولت های غربی از آقای دکتر سروش به حساب آوریم. آقای دکتر سروش در نوامبر سال ۲۰۰۳ در موسسه هوور ، ارگان راست افراطی آمریکا، سخنرانی کردند. آیا این امر را باید دال بر حمایت آنان از آقای دکتر سروش گرفت؟ یا نزدکی فکری ایشان با انان؟ به نظر نگارنده پاسخ به این سوال‌ها منفی‌ است. ولی‌ هدف نشان دادن این موضوع است که اگر آقای دکتر سروش در بحث‌ها و دلایل خود خود دقت نفرمایند، منتقدان به راحتی میتوانند همان هارا بر ضدّ ایشان بکار گیرند.
جناب دکتر سروش. داستان اجلاس جهانی انجمن قلم را توضیح دادیم که وزارت امورخارجه فنلاند پشتیبان شما بود و فشار می آورد که شما را به عنوان نماینده انجمنی که وجود خارجی نداشت به انجمن قلم تحمیل کند. اما مخالفت نویسندگان مانع این کار شد. شما در توضیح امر نوشته اید “خوشبختانه وزرات خارجه فنلاند قصه را به فراست دريافت و آن بی‌حرمتی را جبران کرد”. خودتان به حمایت وزارت خارجه فنلاند از شما اذعان می کنید. چرا وزارت خارجه یک دولت غربی از شما حمایت میکند؟

نواندیشان دینی
بسیاری از چهره های مشهور نواندیشی دینی سال هاست که راه خود را از پروژه آقای دکتر سروش جدا کرده اند. مدعیات چند سال اخیر ایشان درباره وحی و نبوت نیز از سوی بسیاری از نواندیشان دینی مشهور نقد شده است که تلاش کرده اند تا نشان دهند که این مدعیات چه نقاط ضعف بنیانی دارند. آقای دکتر سروش برخورد تند با این گروه را هم ادامه داده و با کمال تأسف از فرزند بزرگ خود نیز برای حمله به منتقدین نواندیش خود استفاده کرده و به نام فرزندش علیه آنان تندترین سخنان را مینویسد. به سه‌ مورد توجه کنیم.
آقای دکتر سروش و آقای دکتر محسن کدیور : آقای دکتر کدیور در ۱۹ آبان ۱۳۹۴ یک سخنرانی بنام “تأملاتی درباره‌ی نواندیشی دینی در ایران معاصر” ایراد کردند. ادعا و استدلال آقای دکتر کدیور این بود که برخی روشنفکران دینی، مانند آقای دکتر سروش، از نظر اعتقادی (نه از نظر عملی و فردی) از اسلام عبور کرده اند و اصول دین اسلام را به طور بنیادی تغییر داده و در عین حال خود را به مخاطبان مانند مانند گذشته، قبل از عبور، عرضه میکنند. سخن آقای دکتر کدیور این بود که آنان باید صادقانه تحول اعتقادی خود را به مخاطبان اعلام کنند. ایشان چنین نوشتند:
“اگر رویکرد روشنفکران دینی به بلاموضوع شدن تدریجی دین و خدا و پیامبر و وحی و قرآن بیانجامد، یعنی اگر روند تدریجی این طیف سکولار کردن خود دین و تقلیل رو به حذف دین شده باشد در این صورت دیگر چه جای استفاده از پسوند «دینی» باقی می‌ماند؟ اگر امر قدسی در اندیشه‌ی روشنفکری دینی جای خود را به امور دیگری از قبیل فلسفه یا عقلانیت، عرفان، اخلاق، و معنویت داده باشد، روشنفکری دینی باید استحاله‌ی خود را به روشنفکری عرفانی، اخلاقی، فلسفی یا معنوی به اطلاع علاقه‌مندان و پیروان برساند…
از دین عبور کردن و همچنان از عنوان روشنفکری دینی استفاده کردن یا در برابر چنین نسبت خلاف واقعی سکوت کردن فعلی غیراخلاقی است. صداقت و سازگاری در عنوان و معنون شرط نخست عقلانیت و اخلاق و دیانت و معنویت و عرفان است”.
آقای دکتر سروش در مصاحبه با وبسایت زیتون به نقدهای آقای دکتر کدیور این گونه پاسخ داد :
“من حتی پاره‌ای از روحانیان را که انتظار از آنها نمی ‌رفت می ‌بینم که کم کم در ایمان روشنفکران دینی تشکیک می کنند و سلاح زنگ زده تکفیر را که هیچ برشی ندارد جز به نفع حاکمان جائر، به دست گرفته‌اند. این یک خطای مسلم شرعی و تاریخی است”.
آقای دکتر کدیور در مقاله “انسداد باب نقد” به اتهام آقای دکتر سروش پاسخ داد و نوشت:
” یکی از کژخوانی‌های ادبیات معاصر دینی این است که هرکس فکر غیرمتعارفی را در این حوزه نقدِ جدّی کرد، الزاما حربه‌ی زنگ‌زده‌ی تکفیر به‌دست گرفته و با حرامیان استبداد دینی هم‌راهی کرده و در ایمان دینی گوینده یا نویسنده‌ی دگراندیش تردید کرده است. یعنی نقد دگراندیشی دینی به تکفیر و تشکیک در ایمان دگراندیش تحویل می‌شود. خلط دو مقام به استنتاج ناصواب مذکور انجامیده است: مقام اول ایمان شخصی و مقام دوم آراء علمی و دینی. مقام اول امری شخصی است. داور آن خداوند در آخرت است. تا کسی خود را مسلمان می‌داند مسلمان است. ابراز هر نظر و انجام هر عملی به‌ویژه از سوی یک دانشمند تا خود را مسلمان می‌داند باعث خروج وی از اسلام نمی‌شود. مقام دوم نظرِ ابراز شده جدا از شخصیت و باور گوینده امری مستقل و قابل نقد است، و نقد آن تلازمی با ایمان شخصی گوینده یا نویسنده‌ی نقدشده ندارد…اگر گوینده‌ یا نویسنده‌ای منتقدان مشفق را به تکفیر و تشکیک در ایمان دینی خود متهم می‌کند معنایش این است که اصولا نقد را برنمی تابد و مقام خود را مافوق نقد می‌داند. البته این خصلتی است مقتبس از استبداد دینی. زمامداران جمهوری اسلامی هم هر نقدی را توهین دانسته، منتقد قانونی و غیرمسلّح را در دادگاه‌های فرمایشی خود به اشدّ مجازات می‌رسانند. اگر قرار است کسانی هر نقدی را تشکیک در ایمان دینی و به‌دست گرفتن حربه‌ی زنگ‌زده‌ی تکفیر معنی کنند، آیا این روش نامیمون به «انسداد باب انتقاد» نمی‌انجامد؟ آن‌چه زیبنده‌ی مؤمنان خردمند است، پاسخ متین و منطقی به نقد است نه چیز دیگر”.
فرزند بزرگ آقای دکتر سروش متن بسیار تندی علیه آقای دکتر کدیور نوشت که در بخش هایی ( کامنت ۳۶ ) از آن آمده است:
“بر این باورم که آقای کدیور محقق و متتبعی است که زحمت بسیار کشیده و آثار مورخانه و متتبعانۀ متعددِ نیکویی منتشر کرده؛ اما، به گواهی آثارش اندیشمند و متفکر نیست و منزلت و موقعیت کسانی چون علی شریعتی، مهدی بازرگان، داریوش شایگان، عبدالکریم سروش ، مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان را اصلا ندارد؛ در عرصه فقاهت هم دلیریِ و جرات و جسارت امثال احمد قابل را ندارد. ..در این سالیان، بنا به تشخیصم به آثار متفکران چندی پرداخته ام و بنا دارم فی المثل پس از اتمام دوره ” بازرگان شناسی”، دوره ” ملکیان شناسی” را برگزار کنم. چون برای آقای کدیور چنین منزلت و شانی قائل نبوده و نیستم، تا کنون نپرداخته و بنا ندارم بپردازم…آقای کدیور در حوزۀ فلسفه اسلامی کار جدی ای جز تصحیح برخی آثار قدما کرده، که ذوق فلسفی چندانی ندارد. … در عرصه دین شناسی نیز ، چنانکه در می یابم، به گواهی آثار، ایشان نوآوری و رای بدیعی ندارد و مفهوم تازه ای برنساخته است. مقاله ایشان درباره ” علمای ابرار” هم کاملا برگرفته شده از کتاب آقای مدرسی طباطبایی است. .. آقای کدیور اعتبار اولیه خود را از سیاست گرفته و نه حوزه اندیشه بر خلاف سروش و شبستری و ملکیان؛ در حوزۀ فقه سیاسی هم تتبعات خوبی کرده و آثاری منتشر کرده که می تواند دستمایه آثار مورخانی که تاریخ اندیشه می نویسند، قرار گیرد؛ اما ایشان به حد خود قانع نیست و به یمین و یسار می زند تا مگر تصویر دیگری از خود عرضه کند. آقای کدیور عنایت ندارد که قواعد عالم اندیشه و تفکر خیلی ظریف و پیچیده است و حساب و کتاب دارد. با زور و اصرار و سفارش و توصیه ، کسی در این عرصه اعتبار پیدا نمی کند و اعتبار کسی سلب نمی شود، و این فرایند هم توطئه کسی و یا گروهی نیست. اهمیت شریعتی و سروش و شبستری و ملکیان و شایگان را جامعۀ علمی و فرهنگی و مخاطبان به آنها داده و به اصطلاح یک « واقعیت اجتماعی» (social fact) است. «اسکالر بودن» با «متفکر بودن» متفاوت است، متفکر بودن ذهن وقاد می خواهد و شمّ و ذوق و قدرت مفهوم سازی؛ امری که در شریعتی، سروش، شایگان و در مراتب بعدی فردید، شبستری و ملکیان دیده میشود، اما کدیور متعلق به این بازی معرفتی نیست و فعالیت های فرهنگی و علمی او از لون دیگری است، هر چند ایشان نمی خواهد بپذیرد و چنانکه نوشتم طلب روزی ننهاده میکند…..”.
اگر قرار بر تخصص باشد، آقای دکتر سروش دارای دکترای داروشناسی از دانشگاه تهران است. در غرب که نگارنده زندگی‌ می‌کند، تخصص را بر اساس تحصیلات دانشگاهی ارزیابی میکنند، و بر اساس آن در دانشگاه در مراتب مختلف، از استادیار گرفته تا استاد ممتاز، استخدام صورت می‌گیرد. بنا بر این تخصص اصلی‌ و دانشگاهی آقای دکتر سروش علوم مدرن است، و ایشان دارای تحصیلات دانشگاهی درباره دین و فلسفه نیستند. با اینهمه به دلیل مطالعات، تفکر، و آثار خود مورد احترام بسیاری (از جمله نگارنده) میباشند. آقای دکتر کدیور هم تحصیلات حوزوی را پایان رسانده (اجتهاد ایشان توسط زنده یاد آیت‌الله منتظری تایید شد) و هم دارای دکترای فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس اند. وضعیت اشتغال دانشگاهی ایشان در آمریکا بدین ترتیب است:
“کدیور به دعوت یک‌ساله‌ی گروه مطالعات دینی دانشگاه ویرجینیا در شهر شارلوتسویل در شهریور ۱۳۸۷ برای تدریس به آمریکا رفت. وی از پائیز ۱۳۸۸ تا بهار ۱۳۹۴ استاد مدعو پژوهشی گروه مطالعات دینی دانشگاه دوک در شهر دوروم در ایالت کارولینای شمالی به‌تدریس اشتغال داشته است…در پائیز ۱۳۹۳ کرسی استاد مدعو ممتاز کوهین در دانشگاه کارولینای شمالی در چپل هیل به‌وی تعلق گرفت. او از مرداد ۱۳۹۱ تا آذر ۱۳۹۳ عضو گروه اخلاق جهانی بنیاد کارنگی بوده است”.
با این همه فرزند بزرگ آقای دکتر سروش، که ایشان هم فاقد تحصیلات تخصصی دینی است، حتی در دین شناسی آقای دکتر کدیور را مبتدی به شمار می آورد. آیا این گونه برخورد با آقای دکتر کدیور اخلاقی است؟ سن فرزند بزرگ دکتر سروش چقدر است که به آقای دکتر کدیور این چنین می تازد؟ در فرهنگ ما کوچکترها حرمت بزرگتر را پاس می داشتند.
آقای دکتر سروش و آقای دکتر آرش نراقی: آقای دکتر نراقی هم منتقد و مخالف آرای آقای دکتر سروش است. آقای دکتر نراقی در صفحه فیس بوک خود در بخشی از نقد خود بر نظرات آقای دکتر سروش نوشت:
“نظام الهیاتی آیین بهایی از جهات مهمّ و متنوعی به تفکر سنتّی و رایج شیعی نزدیکتر به نظر می رسد تا نظام الهیاتی روشنفکران دینی. مثلاً تلقی آیین بهایی از ماهیت وحی، ماهیت پدیده پیامبری، ماهیت الهی قرآن (یعنی کلام الله بودن آن)، تصویر از خداوند به مثابه موجودی متشخص، و بسیاری موارد دیگر به اندیشه جاری و تاریخی آیین تشیع به مراتب نزدیکتر است تا نظرات سروش و شبستری و ملکیان (و دیگر چهره های این جریان) در این گونه موارد. اما چرا آیین بهایی یک دین تازه تلقی می شود، و پروژه روشنفکری دینی را نمی توان تأسیس یک دین تازه دانست؟…اما به نظرم پرسش کدیور را می توان اینگونه فهمید که آیا واقعاً (برای مثال) تقلیل قرآن به خوابهای محمّد می تواند حجیت مزعوم آن را در حلقه مسلمانان تأمین کند؟ آیا در این صورت فاصله معناداری میان خوابهای محمّد و خوابهای مثلاً بهاءالله وجود خواهد داشت؟ چرا خوابهای محمّد را باید واجد حجیت نهایی دانست (اگر بواقع باید برای آن چنان حجیتی قائل شد) و برای خوابهای بهاءالله یا عطاالله نباید؟ اگر تلقی ما از خاتمیت پیامبر و حجیت قرآن چندان کم رنگ شود که فاصله معناداری میان او و کتابش با انسانهای شریف و کتابهای عمیق دیگر نماند، در آن صورت چرا و به کدام معنا پروژه روشنفکری دینی را نباید تأسیس یا توّلد یک دین تازه از دل آیین اسلام دانست؟”.
آقای دکتر نراقی مدافع “سنت گرایی انتقادی” است و طبعاً نمی تواند موافق آرای آقای دکتر سروش باشد. ایشان در ۲۸ آوریل ۲۰۱۳ در صفحه فیس بوک خود متن زیر را پست کرد:
” (الف) روایت متن مقدّس در اساس روایت رؤیاست. و روایت رؤیا مهمترین راهی است که “راز” از ورای آن به جهان ما می تراود. از منظر عالم بیداری روایت رؤیا بر منطق “چنانکه گویی” استوار است: الف چنان به نظر می رسد که گویی ب است. اما در جهان رؤیا “چنانکه گویی” محو می شود، “چنانکه گویی” تبدیل به “واقعیت” می شود: الف دیگر چنان نیست که گویی ب است؛ الف ب است.
(ب) روایت رؤیا بر “نشانه” استوار است. در جهان رؤیا “واقعه” وجود ندارد، واقعه “نشانه” است، “آیه” است، یعنی ناظر به خود نیست به چیزی ورای خود، به امری پنهان، اشاره می کند. در روایت رؤیا آنچه بر صحنه پدیدار می شود نشانه آن چیزی است که در پس صحنه پنهان است. نشانه ها پرتو می افشانند، اما آنچه در پرتو ایشان آشکار می شود خود واقعیت نیست، اشارتی به واقعیت پنهان است- واقعیتی که موجودیتش عین اختفاست، و اگر برهنه به نور درآید مسخ و نابود می شود. پوست او را فقط از ورای حریر نشانه ها می توان لمس کرد. خانه اش نیمه تاریک ماه است، و فقط از ورای منطق اشارت است که گاه رخ می نماید و در نقاب می رود.
(ج) روایت رؤیا گزینشی و گسسته است. واقعیت پنهان را نمی توان مستقیما روایت کرد، تکه های پراکنده ای از آن در قالب نشانه ها بر صحنه ظاهر می شود، و این مخاطب است که از این تکه های پراکنده طرح و تصویری از واقعیت پنهان می آفریند- واقعیت مقدّس محصول تخیّل است.

(د) روایت قرآن هم خصوصاً در نقل داستانها یا شرح وقایع آخرالزمانی از جنس روایت رؤیاست. داستانها “گویی” از عالم رؤیا به جهان ما تراویده است. صحنه های آخرالزمان “گویی” از ژرفای ضمیر ناخودآگاه فوران کرده است. اما تمام “گویی” ها در متن حذف شده است. واقعیت مقدّس با حذف این “گویی” ها متولد می شود.
(ه) شاید در روزگار ما کسی بهتر از کافکا راز روایت مقدّس را کشف نکرده باشد. کتاب “قصر” کافکا به نظرم مهمترین اثری است که بر الگوی روایت مقدّس آفریده شده است، و به سبک روایت کتابهای مقدّس دست ما را بر پوست کشیده راز می کشاند. جهان کافکایی بر مبنای همان منطقی آفریده شده است که جهان پیامبران بنی اسرائیل در قرآن و عهد عتیق!”
در روز بعد، در ۲۹ آوریل ۲۰۱۳ ، در صفحه فیس بوک فرزند بزرگ آقای دکتر سروش ، آقای دکتر نراقی به سرقت نظریه منتشر نشده دکتر سروش متهم شد. البته هر کسیکه با نثر آقای دکتر سروش آشنا است می‌دانست که قلم، قلم دکتر سروش بود، کما اینکه همان عبارات بعدها عینا در مقاله های “رویاهای رسولانه” آقای دکتر سروش آمده اند. بخش های ناظر به آقای دکتر نراقی به شرح زیرند:
“چند هفته پیش، ایامی که لندن بودم، در محفلی خصوصی و در جمع دوستان همدل، پدر (آقای دکتر سروش) درباره تأملات تازه خویش درباره وحی تحت عنوان “رؤیای نبوی” سخن گفتند. مطابق با تلقی ایشان، مقوله وحی و کلام وحیانی از جنس تفسیر رؤیاهایی است که پیامبر گرامی اسلام در طول سالیان متمادی می دیده و با مخاطبان در میان گذاشته است…از مدت ها پیش با پدر در خلوت در این باب به تفصیل گفتگو کرده ایم. همچنین در محافل مختلف و متعددی که در یکسال اخیر با دوستان همدل در آمریکا و انگلیس برگزار شده، نیز ایشان مختصرا از تأملات جدید خود در باب وحی پرده بر گرفته است …امیدوارم مقالۀ مهم، تأمل برانگیز و عافیت سوزِ “بسط رؤیای نبوی” عبدالکریم سروش تا یک ماه آینده در فضای مجازی منتشر شود و پیش چشم علاقه مندان و اهل نظر قرار گیرد”.
روز بعد، ۳۰ آوریل ۲۰۱۳ ، آقای دکتر نراقی به آن اتهام به شرح زیر پاسخ داد:
“به دنبال آخرین یادداشت من درباره روایت مقدس و رابطه آن با روایت رؤیا، دوست عزیز آقای سروش دباغ فرزند استاد عبدالکریم سروش یادداشتی بر صفحه فیس بوک شان گذاشتند درباره “تلقی بدیع و نامتعارف” استاد از مقوله وحی. مطابق قول ایشان، نظر دکتر سروش این است که “مقوله وحی و کلام وحیانی از جنس تفسیر رؤیاهایی است که پیامبر گرامی اسلام در طول سالیان متمادی می دیده”است. “گویی پیامبر اسلام نظاره گر مکاشفاتی بوده که در عالم رؤیا می دیده و سپس با مخاطبان در میان می نهاده است.” ظاهراً این یادداشت برای برخی دوستان این تصوّر نادرست را پیش آورده است که مضمون یادداشت اخیر من نسبتی با نظرات دکتر سروش در این خصوص دارد، خصوصاً که آقای دباغ افزوده اند که استاد “از مدّت ها پیش” این نظرات را با “دوستان همدل در آمریکا و انگلیس” در میان می نهاده اند. حقیقت این است که من دقیقاً از مضمون نظرات دکتر سروش در این خصوص مطلع نیستم. به یاد دارم که سال گذشته به دعوت دوست گرامی آقای دکتر محمود صدری در تگزاس نشست مشترکی با آقای دکتر سروش و آقای دباغ داشتیم، و من در سخنرانی ام در آن نشست از جمله بر رابطه میان روایت مقدّس و روایت رؤیا (برآیند خاطره و تخیّل) تأکید کردم.(از قضا فایل صوتی سخنرانی من در آن نشست بر روی سایت دکتر سروش دسترس پذیر است. چند ماه بعد هم صورت تفصیل یافته ای از آن سخنرانی را در لندن و در حضور جمعی از دوستان از جمله آقای دباغ ایراد کردم.) این ایده البته از آن من نیست، و پیشتر متفکران بسیاری بر آن تأکید کرده اند، برای مثال، اریک اوئرباخ در مقاله کلاسیک اش “زخم اودیسه” ویژگیهای این گونه روایت را در داستان ابراهیم و قربانی کردن فرزند به دقت کاویده است. باری روز بعد از آن نشست بود که آقای دکتر سروش برای اولین بار اشاره کردند که از نظر ایشان هم “وحی قرآنی رؤیاهای شخص پیامبر بزرگوار اسلام است.” من البته این ایده را جذاب یافتم، هرچند که به نظرم این مدعا، دست کم در این شکل آن، از منظر الهیاتی و متن شناسانه قابل دفاع نیست. البته آشکار بود که ایشان در حال فکر کردن بر روی این ایده اند، و بسیاری از جوانب آن هنوز برای شان آشکار نیست. امیدوارم ایشان بزودی نظر تفصیلی خود را در این خصوص منتشر کنند تا همگان از جزئیات نظرشان بهره مند شویم. اما نظر من با آنچه از دکتر سروش نقل شده است مطلقاً نسبتی ندارد. سخن من درباره “روایت” متن مقدّس، یعنی شیوه و سبک بیان متن مقدّس و رابطه آن با “روایت” رؤیا (و نه رؤیا) است. به بیان دیگر، سخن من ناظر به تحلیل ساختارشناسانه از سبک روایی متن مقدّس و رابطه آن با ژانر ادبی ای است که گاه “روایت رؤیا” نامیده می شود (موضوعی در قلمرو سبک شناسی)، اما نظر سروش درباره ماهیت وحی و شأن انتولوژیک آن به مثابه رؤیاست (موضوعی در قلمرو متافیزیک). البته تمایز میان این دو مدعا برای اهل نظر بدیهی است و بعید می دانم اهل فلسفه این تفاوت آشکار را درنیابد. اما در هر حال، این توضیحات را برای آن گروه از دوستان گفتم که این نکته بدیهی را ندیدند و به خطا رأی من و استاد سروش را از یک جنس گمان کردند”.
با اینکه آقای دکتر نراقی فایل سخنرانی های قبلی اش را منتشر کرد و خواستار بازپس گیری اتهام سرقت علمی نظریه دکتر سروش شد، اما آقای دکتر سروش آن اتهام زنی را پس نگرفت. (این نکته مهم هم قابل توجه است که استاد ارجمند آقای محمد مجتهد شبستری در سلسله مقاله های “قرائت نبوی از جهان” نوشته اند :”در مقاله قرائت نبوی از جهان (۲) [ یعنی ۲۲ بهمن ۱۳۸۷] نوشته ام، زبان قرآن حکایت و روایت است. در مقاله ۱۴ علاوه بر تکرار این مدعا گفته ام زبان قرآن «استعاره» است. بدین ترتیب دو مفهوم کلیدی روایت و استعاره را بر مفهوم کلیدی «قرائت» که محور مقالات پیشین من بود اضافه کرده ام”. دکتر سروش سال بعد از استاد شبستری این ادعا را مطرح کرده است. بنابراین حتی اگر پای اتهام سرقت علمی در میان باشد، دکتر سروش نمی تواند طرح کننده آن باشد.)
آقای دکتر نراقی در پست فیس بوک ۱۰ جولای ۲۰۱۶ توضیح داد که آقای دکتر سروش وارد «مرحله فرقه سازی» یا «مرحله آیین سازی» یا “فرقه سروشیه” شده است:
“سروش از مدتها پیش در سخنرانی ها و نوشته هایش زمزمه هایی را در خصوص ضرورت تأسیس یک فرقه یا آیین دینی تازه آغاز کرده بود. و به نظرم اکنون مایل است که گام های عملی تازه تری را برای اعلام موجودیت این فرقه یا آیین دینی تازه بردارد. برای مثال، به نظرم شاید بتوان مدعای او را در خصوص خوابنامه خواندن قرآن تلاشی در همین جهت دانست…به نظرم شاید بتوان مدعای خوابنامه بودن قرآن را هم (صرفنظر از درست یا نادرست بودن آن) تلاشی دانست که از طریق آن صاحب مدعا می کوشد بدون نفی مطلق اعتبار و حجیت قرآن، جایی برای «عشق نامه های غیرجهادی» دیده وران و خواب دیدگان نسلهای بعدی بگشاید. دیده ورانی که حجیت خوابهای شان می تواند مبنایی برای تأسیس یک آیین تازه تلقی شود”.
آقای دکتر سروش در صفحه فیس بوکش در ۲۰ جولای ۲۰۱۶ به صروت پرسش و پاسخ به آقای دکتر نراقی پاسخ داد:
“مهیار: نوشته اى از دكتر آرش نراقى منتشر شده است كه شما را به فرقه سازى متهم كرده است آيا در جايى پاسخى در اينمورد داده ايد؟ پاسخ: به آن افتراها اعتنا نکنید. ایشان متاسفانه مدتی ست پا درین راه کژ نهاده اند”.
آقای دكتر نراقی در ۱۷ آگوست ۲۰۱۶ طی پستی نوشت که جریان نواندیشی دینی به سه جریان متفاوت، (۱) جریان «اصلاح فکر دینی»، (۲) جریان «بازسازی دین»، و (۳) جریان «معنویت گرایی فرا-دینی» تبدیل شده و آقای دکتر سروش جزو جریان دین سازی و فرقه سازی است. آقای دکتر نراقی تفاوت های نظری این سه پروژه را توضیح داد.
دکتر سروش و آقای اکبر گنجی : همانطور که در آغاز ذکر شد، آقای گنجی در پنج مقاله نظرات جدید آقای دکتر سروش را نقد کرد. ابتدأ مطلبی به نام مستعار یک استاد که نمی خواهد نامش فاش شود در صفحه فیس بوک آقای دکتر سروش در پاسخ آقای گنجی منتشر شد که نثر آن دقیقا نثر آقای دکتر سروش بود. متن یادشده می کوشید تا آقای گنجی را فردی بی سواد نشان دهد که فقط در قلمرو سیاست باید حرف بزند.
در ۱۳ اوت ۲۰۱۶ در فیس بوک آقای دکتر سروش در پاسخ فردی که گفته بود: “می شه خواهش کنم در قبال عرایض اقای اکبر گنجی جوابی بدهید”. نوشتند: “قبلاً جواب كوتاهى به اينگونه افتراها كه مشابه آنرا دكتر نراقى عنوان كرده بودند؛ داده اند؛ دكتر معتقدند به كسانى كه مدتيست كژراه شده اند بى اعتنا باشيد ( ادمين )”. پس به نظر می‌رسد هر کس اقای دکتر سروش را نقد کند، متهم به خروج از صراط مستقیم و افتادن به گژراهه خواهد شد.
در ۱۶ اوت ۲۰۱۶ پرسش و پاسخ تازه ای در فیس بوک اقای دکتر سروش در این مورد منتشر شد:
“پرسش سهیل: “آقای دکتر سروش، یکسری مقالات از آقای گنجی درباره تئوری رویاهای شما در رادیو زمانه منتشر شده است که نهایتاً ایشان با استناد به پیش فرضات خودشان و مزاح روایت گونه ای از جنابعالی در یکی از سخنرانیهایتان به “فرقه سروشیه” اشاره کرده اید شما را متهم به فرقه سازی و ادعای پیامبری نموده اند، جواب شما چیست”. پاسخ آقای دکتر سروش:”از این افتراهای مغرضانه با بزرگواری عبور کنید. و اذا مروا باللغو مروا کراما”.
اشاره آقای دکتر سروش به سوره فرقان، آیه ۷۲ میباشد. ترجمه آن (قریب به مضمون) “و کسانیکه با لغو و بیهودگی برخورد کنند، بزرگوارانه از آن می‌گذارند” میباشد.
پرسش و پاسخ ۱۷ اوت ۲۰۱۶ فیس بوک آقای دکتر سروش در این مورد:
“محمد: جناب آقای دکتر سروش، در فایل های صوتی اخیر حضرت عالی و برخی از جوابی های شما و دوستان بوی داوری بسیار به مشام میرسد گویی داوری را به جای تحلیل نشانده اید؛برای بزرگواری همچون شما که سالیان متمادیست خود زخم خورده ی قضاوت و داوری هستید داوری کردن را نشاید و به گفته حضرت مسیح(ع): داوری نکنید،داوری می شوید! برای نمونه در جواب سهیل در مورد آقای گنجی فرموده اید:”از این افترا های مغرضانه با بزرگواری عبور کنید و به آیه ی «و اذا مروا باللغو مروا کراما»”. استناد فرموده اید. اولا ممکن است آقای گنجی مطلب را نیک نگرفته باشند،چگونه آن را افترا و مغرضانه تلقی میکنید؟ ثانیا غرض و مرض ها را جز صاحب نهان ها که علیم به سرائر است کسی به طور تمام و کمال و شفاف در نمی یابد از کجا شما اینقدر خاطر جمع هستید که افترا ها مغرضانه است؟ ثالثا گویی گذشت شما بزرگوارنه و نقد نچندان علمی فلانی پر از غرض و مرض و خودپسندانه است و برای تایید خود استناد به آیه ی قرآنی کرده اید انگار که حضرت عالی و طرفدارن شما( عباد الرحمن) نند، و دیگران خارج از این دایره که اگر تا ته سوره را هم مطالعه کنیم ((واجعلنا للمتقین اماما))،( امام متقین) هم می شویم. جناب دکتر عزیز؛استاد بزرگوار به خدا دوستتان دارم بیاییم تحلیل را به جای داوری بنشانیم تا مورد داوری قرار نگیریم تا سینه هارا از دود و کینه ها پاک نگه داریم، زیرا آنجا كه داوری هست، جنگ هست و آنجا جنگ هست داوری نیز هست بیاییم تحلیل کنیم زیرا آنجا آشتی هست،تحلیل هست و آنجا که تحلیل هست آشتی نیز برقرار است. و به قول شهره ی شهر شیراز عشق و دوستی لسان الغیب حافظ علیه الرحمه: یک حرف سوفیانه به تو گوییم اجازت است ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری”. پاسخ دکتر سروش: “ممنونم از نیکخواهی شما. نویسنده آن نقد ، ادعای پیامبری را اختراع کرده و بدروغ به من نسبت داده است. این قسمتش در هیچ جای بیان و زبان من نیست و صد در صد مغرضانه است . بقیه اش البته درک ناتمام مرادست و ناشی از قصور فهم یا عجز از استنباط درست منطقی ، که: نکته ها چون تیغ پولادست تیز- گرنداری تو سپر واپس گریز”.
ذکر چند نکته درباره پاسخ‌های آقای دکتر سروش ضروری به نظر میرسند.
اول، آقای دکتر سروش در نظریه جدیدش کل قرآن را محصول خواب های حضرت محمد به شمار می آورد ( در مورد تبدیل وحی به خواب های حضرت محمد توسط آقای دکتر سروش مقاله خوب “رؤیای رسولانه، یا امواج آلفا، بتا،‌ تتا،‌ و دلتای محمدی” را بخوانید) که باید آیاتش خوابگزاری شود (در مورد خوابگزاری قرآن مقاله خوب “برخی پیامدهای احتمالی نظریۀ «رؤیاهای رسولانه» ” را بخوانید). بر این اساس ایشان نمی توانند به آیه ٧٢ سوره فرقان علیه آقای گنجی استناد کنند. آقای دکتر سروش مطابق نظریه خود، که بر طبق آن فقط متخصصان میتوانند اینگونه ادعا‌ها را بررسی‌ کنند، باید منتظربمانند تا روانکاوان و مردم شناسان این آیه را خوابگزاری و تعبیر کنند. شاید معنای آیه برای بیداری چیز دیگری باشد.
دوم، آقای دکتر سروش بفرمایند از کدام “افتراهای مغرضانه” و “دروغ ها” سخن می گویند. لااقل باید یکی را ذکر می کردند تا خواننده بفهمد. دو ادعای اصلی در آخرین مقاله آقای گنجی تحت عنوان “ادعای پیامبری سروش و وعده عالم‌گیر شدن “فرقه سروشیه” ” طرح شده بود.
اول، فرقه سروشیه و وعده عالمگیر شدن آن. آقای گنجی فقط سخنان آقای دکتر سروش را با دقت تمام نقل کرده و منبع دقیق آن را هم داده اند. آیا این افترا و دروغ است؟ اینکه عین فرمایشات آقای دکتر سروش بود، هم نام گذاری، هم وعده عالمگیر شدن و رویت آن در خواب. اگر آقای دکتر سروش شوخی‌ میکردند، و یا تفسیر آقای گنجی از فرمایشات ایشان اشتباه است، کافی‌ است ایشان با لحنی آرام و با همان نثر زیبای همیشگی‌ در اینباره روشنگری کنند، تا “دعوا” ختم شود.
دوم، اختراع دین جدید توسط آقای دکتر سروش و پیامبر بودن ایشان. آقای دکتر سروش نوشته اند که “ادعای پیامبری را اختراع کرده و بدروغ به من نسبت داده است. این قسمتش در هیچ جای بیان و زبان من نیست و صد در صد مغرضانه است”. نگارنده هیچگونه تخصصی درباره اینگونه موضوع‌ها ندارد، ولی‌ بر اساس اعتقادات مذهبی‌ خود و همچنین بر مبنای حس عام [یا همان “کامن سنس” انگلیسی‌] به چند نکته اشاره می‌کند، تا نظر کارشناسان چه باشد:
اول، نگارنده و هر مسلمانی می داند که پیامبر یا پیغمبر به کسی گفته می شود که از سوی خداوند به او وحی شده است. آقای دکتر سروش با شفافیت تمام ادعا کرده اند که به ایشان وحی شده است. آیا پیامبر بودن آقای دکتر سروش مقتضای ادعای دریافت وحی توسط ایشان نیست؟ مگر پیامبرانی چون حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد ادعایی جز این داشتند که از سوی خداوند به آنها وحی می شود؟ آقای گنجی این سخنان آقای دکتر سروش را با دقت تمام و ذکر منبع دقیق نقل کرده اند. پس این مدعا هم افترا و دروغ و غرض ورزی نیست. حداکثر اشتباه در تفسیر آقای گنجی ازسخنان آقای دکتر سروش است، اگرچه کلام ایشان آنقدر صریح و روشن است که جای اندکی‌ برای تفسیر دیگر باقی‌ میگذارد.
شاید آقای دکتر سروش بفرمایند که پیامبران وظیفه داشتند که وحی دریافتی را ابلاغ کنند. اما، اولاً، مطابق نظر آقای دکتر سروش همه قرآن محصول خواب های حضرت محمد است. هیچ مأموریتی از سوی خداوند در کار نبوده است. ثانیاً، آقای دکتر سروش هم وحی دریافتی را به همه ابلاغ کرده است. اگر آقای دکتر سروش معتقدند که دریافت وحی از سوی حضرت حق شرط لازم، و نه‌ کافی‌ برای پیغمبر بودن است، اینرا با همان نثر زیبای خود اعلام کنند تا کسانی مانند نگارنده بیاموزند و راجع به آن فکر کنند.
دوم، آقای دکتر سروش فرموده اند که آن نوادری که خدای بی صورت را تجربه می کنند، دیگر به صورت هایی که حضرت محمد به خدای بی صورت داده (یعنی قرآن) هیچ التزامی ندارند و متن محور نیستند. بلکه خودشان باید صورت های جدید به امر بی صورتی که تجربه کرده اند ببخشند. آقای دکتر سروش در چندین سخنرانی متفاوت و در شهرهای مختلف فرموده اند که خدای بی صورت را دیده اند. آیا مقتضای این سخنان هم ادعای پیامبری نیست؟ اگر نیست، آقای دکتر سروش با همان نثر زیبا توضیح دهند که پیروان ایشان بیاموزند. تا انجأییکه نگارنده اطلاع دارد، نوشته‌ها و سخنان آقای دکتر سروش حاکی از این است که ایشان در حال صورت بندی های جدیدی است که شخصا هم اعلام کرده اند که با صورت بندی های اسلام تفاوت دارد. آقای گنجی این سخنان آقای دکتر سروش را هم با دقت تمام نقل کرده اند. پس این هم دلیل افترا، دروغ و غرض ورزی نیست.
سوم، آقای دکتر سروش فرموده اند حضرت محمد تمامی قرآن را در خواب به طور سمعی و بصری دیده و شنیده است.بعد فرموده اند که شعرهای مرا هم به من در خواب گفته اند و نشان داده اند. معنای این سخنان در چهارچوب و ارتباط با نظریه “رویاهای رسولانه” چیست؟ آیا نقل این سخنان آقای دکتر سروش افترا، دروغ و غرض ورزی است؟
چهارم، آقای دکتر سروش در شعری که در مجله تحت ریاست فرزند بزرگشان منتشر کرده اند گفته اند که از “اولیا خدا” و همچنین “سروش قدسی افلاکیان” هستند. فرموده اند :”الحذر ای بنگیان بی حیا- از نهیب و قبض و بسط اولیا….ای سروش قدسی افلاکیان- هین مخسب از حمله تریاکیان”. آقای دکتر سروش در چندین سخنرانی و درس متفاوت گفته اند که همه امور عالم به ولی خدا تحویل می شود. اگر خدا را می خواهید، اگر قیامت را می خواهید، اگر می خواهید دعاهایتان اجابت شود، همه در اختیار ولی خداست و خدا در ولی اش فرود آمده است. نزد او بروید و ساکت بنشینید. آقای گنجی این سخنان آقای دکتر سروش را با منبع دقیقاً نقل کرده اند. آیا نقل افترا، دروغ و غرض ورزی است؟
پنجم، آقای دکتر سروش فرموده اند که مولوی هم دین جدیدی آورده و او “پیامبر عشق” است و کتابش مثنوی “عشق نامه غیر جهادی آزادگی” است. قرآن را هم “خشیت نامه جهادی بردگی” است. آقای گنجی تمامی دلایل آقای دکتر سروش برای این ادعا را ذکر کرده و ۵۰ صفحه سخنان ایشان را به عنوان شاهد ارائه کرده است. ادعای آقای گنجی، که حداکثر میتواند به دلیل تفسیر اشتباه از صحبت‌های آقای دکتر سروش اشتباه باشد این است که معنی‌ این نظرات گذار از پیامبری حضرت محمد به پیامبری مولوی و از آنجا به پیامبری آقای دکتر سروش است. کجای این سخنان افترا، دروغ و غرض ورزی است؟ کافی‌ است آقای دکتر سروش بدون تندی و با همان نثر زیبای خود پاسخ دهند که، خیر، این درست نیست، و معنای سخنان ایشان آن نیست که آقای گنجی نوشته اند، و معنای واقعی‌ آنرا ذکر کنند.
اما بدتر از اینها این بود که فرزند بزرگ آقای دکتر سروش با همان نثر پدر خود در صفحه فیس بوک خود آقای گنجی را فردی کاملاً بی سواد، “بولتن نویس سپاه”، و جاده صاف کن جمهوری اسلامی برای انتقاد از آقای دکتر سروش قلمداد کند. هیچگونه دروغ گویی برای ترور شخصیت منتقد خود مباح نیست. اگر سند معتبری درباره “بولتن نویس” بودن آقای گنجی برای سپاه وجود دارد، باید در معرض دید عمومی‌ قرار گیرد. ولی‌ تا انجأییکه نگارنده آگاه است، این اتهامی دروغ است.
آقای دکتر سروش جایگاه ویژه ای را به فرزندانشان داده اند که حتی نگارنده غیر متخصص را به فکر فرو میبرد که دلیل اینکار چیست. فرزند بزرگ پاسخ‌های تند به منتقدین پدر میدهد، و در اینراه حتی گاهی‌ اتهام نیز میزند. در عین حال، پدر فرزندان را دائماً بالا میبرد. به عنوان مثال، آقای دکتر سروش در ابتدای مقاله “رویاهای رسولانه؛ زهی کرشمه خوابی که به ز بیداری ست” نوشت که “«دل چو پرگار به هر سو دَوَرانی می کرد»، تا عاقبت دل به دریا زدم و از قلم خواستم ناگفته ها را بازگوید، و گفته ها را بازگویی کند تا متعلّمان را به کار آید و متکلّمان را بصیرت افزاید”. سپس به افرادی که خواستار ارائه دلیل برای مدعای “رویاهای رسولانه” هستند فرموده اند که مقاله فرزند بزرگش را بخوانند. نوشته اند: “نگاه کنید به مقاله زیر از سروش دبّاغ که ادلّه وحی رؤیایی را به نیکی تقریر و تحریر کرده است”.
فرزندان آقای دکتر سروش از پدر خود اسطوره میسازند، که این نیز نگارنده را وادار می‌کند که به بررسی‌ اینگونه رفتار در گروه‌ها و فرقه‌های مذهبی‌ و سیاسی بپردازد. به عنوان مثال، فرزند کوچک آقای دکتر سروش در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۵ در صفحه فیس بوک مدرسه مولانا نوشته است :
“امروز سالروز تولد عبدالکریم سروش، متفکر و فیلسوف برجسته ایرانی است. مدرسه مولانا هفتاد سالگی این اندیشمند را به همه علاقه مندان و منتقدان اندیشه و آثار او تبریک می گوید! سروش سمبل کسی است که باید او را ستود…او یک متفکر اصیل است. سروش سمبل کسی است که تفکر و استدلال را در عرصه دیانت نه تنها روا می داند که از ضروریات قلمداد می کند. او دینداران را متفکر می خواهد و از آنان بابت باورهای دینی شان دلیل می طلبد. نفی ارادت ورزی و دلیل طلبی را برتر از دین طلبی نشاندن همان چیزی است که سروش را عزیز و ارجمند می کند…سروش اما به حق متفکر کامیابی است. علیرغم همه ناملائم هایی که حکومت ایران بر او تحمیل کرده است، از اخراج دانشگاه گرفته تا ممنوع القلم شدن، اندیشه اش اما چندان در ایران کنونی جا باز کرده است که برخی از ایده هایش اکنون تبدیل به بدیهیات شده است…خروج اجباری سروش از ایران او و اندیشه هایش را بین المللی کرد. اینک به اعتراف می توان گفت کمتر کتاب و رشته دانشگاهی در اسلام معاصر است که اندیشه های سروش را بحث و تدریس نکنند و بخشی از ترم تحصیلی را به او اختصاص ندهند. حجم بسیار پایان نامه ها، کتاب ها و مقاله های متعددی که درباره او نوشته می شود اکنون او را بدل به یک شخصیت تراز اول جهان اسلام کرده است. ”
در اینکه آقای دکتر سروش یک متفکر برجسته دینی میباشند کمتر تردیدی وجود دارد. ولی‌ “لوتر اسلام” خواندن ایشان، و یا ارتقا ایشان به سطح بزرگترین فیلسوف‌های جهان باید توسط دیگران انجام گیرد، نه‌ خود آقای دکتر سروش و خانواده، و تکرار اینگونه رفتار فقط ایجاد شبهه می‌کند و بس.

کلام پایانی: از یک پدر به پدری دیگر
نگارنده دارای دو فرزند است که در آمریکا متولد شده اند. فرزند بزرگ نگارنده سال اول دانشگاه میباشد، و بسیار درباره دین و سیاست کنجکاو است، و بارها از نگارنده درباره اسلام پرسیده است. نگارنده و همسر او مایلند که فرزندانشان با اعتقاد به اسلام رحمانی وارد جامعه شوند، و به همین دلیل قرآن و ترجمه انگلیسی‌ آنرا در اختیار فرزند بزرگ خود قرار داده داده‌اند. آیا نگارنده میتواند ادعای دکتر سروش درباره اسلام و قرآن را برای فرزند خود بازگوی کند مبنی بر اینکه، قرآن خواب های یک عرب ۱۴۰۰ سال پیش است که خواب هایش را هم غلط تفسیر کرده و به خداوند نسبت داده است. قرآن هم کتابی پریشان، سرشار از تناقض و در تعارض کامل با علم و فلسفه است. قرآن خوف نامه جهادی و بردگی است. آیا با بیان این ادعاها فرزند نگارنده دلیلی برای مسلمانی می یابد؟
آقای دکتر سروش، امثال نگارنده دوست دارند مدلی‌ مطلوب از یک فرهیخته معتقد به دین به فرزندان خود ارائه دهند، ولی‌ آنچه که مسلم است تندخویی با منتقدان، طریقی که به نظر میاید شما همیشه در قبال منتقدان خود دارید، نمیتواند بخشی از خصوصیات این مدل فرهیخته باشد .جناب دکتر سروش ،شما در مصاحبه با سایت زیتون گفته اید :
“در پاره ای از سخنان من چیزهایی یافت می شود که با تشیع ارتدوکس و با اسلام ارتودکس تفاوت دارد. و باکی نیست…روشنفکران دینی به دلیل تکیه ای که بر عقلانیت و بر تجربه دینی دارند به نقد پیامبر و حتی نقد قرآن نیز می پردازند…یعنی تا می توانند، از چیزهایی که غیرقابل دفاع است می کاهند تا به آن حداقلی که قابل دفاع است برسند و آن را نگاه دارند. به این معناست که ما هم به قرآن نگاه نقدی داریم و هم به پیامبر”.
آقایان دکتر کدیور، دکتر نراقی و گنجی هر سه‌ به شما انتقادات محترمانه با پایه‌های محکم داشته‌اند. آقای دکتر کدیور با استدلال می گویند که جنابعالی از نظر اعتقادی از اسلام عبور کرده اید. آقای دکتر نراقی می گویند که شما در حال تأسیس دین جدید و فرقه سازی هستید. آقای گنجی هم می گویند که شما از مرحله فرقه سازی به مرحله اختراع دین جدید و پیامبری گذر کرده اید. همه منتقدین که بی‌سواد، نا متخصص، دروغگو، غرض ورز، و افترا زن نیستند. یا ادعا‌های خود درباره دریافت وحی، دیدن خدای بدون صورت، استشمام بوی خدا، تجربه خدای مولوی و ولی خداوند بودن را پس بگیرید، تا پیامبری که لازمه این سخنان است مرتفع شود، و یا با آن نثر زیبای خود، با صبر، حوصله، دقت، و مهربانی بفرمائید اشتباه این فرهیختگان در کجا است، و تفسیر واقعی‌ از صحبت‌های شما چگونه باید باشد. در آنصورت احترام پیروان شما، مردم ما، و انسانهای پژوهشگر معتقد به اسلام، نظیر نگارنده، برای شما صد چندان خواهد شد.
اگر حضرت حق، خدای آقای دکتر سروش، نگارنده، و بقیه معتقدان با همان تندی با گناهکاران برخورد کنند که آقای دکتر سروش با منتقدان خود، وای بر ما گناهکاران که امید خود را به رحمانیت خداوند از دست میدهیم.

.

---

.

فایل pdf مقاله دکتر عبدالکریم سروش با منتقدانش چه می‌کند؟ (بخش دوم و پایانی)

.

---

.

مطالب مرتبط:

دکتر عبدالکریم سروش با منتقدانش چه می‌کند (بخش اول)؟ محمد سهیمی

.

---

.