پیامدگرایی، لذتگرایی و سرمایهگرایی در فلسفۀ اخلاق زردشتی
«ایران باستان» دارای «متنهای اخلاقی» و «اندرزنامه»های گوناگون است. این متنها و «اندرزنامه»ها تنها پندهای پراکنده، نامنسجم و ناسازگار اخلاقی نیستند و بسیاری از آنها بهگونهای معقول و منسجم «سنجه»ای «پیامدگرایانه» برای سنجش «کنش» و نیز «منش» آدمی ارائه میکنند. «فلسفۀ اخلاق زردشتی» گونهای از «پیامدگراییِ فایدهگرایِ لذتگرا» است که بر پایه دوگانهٔ «لذت و درد» و «خوشی و ناخوشی» بنا شده است. این دوگانه کاملاً مطابق با هستیشناسی، ما بعد الطبیعه، انسانشناسی و الهیات دوبُنیِ زردشتی است. تضاد بنیادین میان «نیک» و «بد»، «لذت» و «درد» و «نیروهای زندگی» و «نیروهای مرگ» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی»، مبتنی بر تضاد بنیادین میان «خیر» و «شر»، «اهورا مزدا» و «اهریمن» و سپنته مینو و انگره مینو در اوستا است. متون اخلاقی پهلوی، مانند دینکرد ششم، نیز بر این نکته تأکید میکنند که تن را باید در رامش و خوشی داشت و از درد و رنج پرهیز کرد و کار نیک کردن برای کسی که درد را در تن راه دهد دشوار است. افزون بر این، «فلسفۀ اخلاق زردشتی» همه جنبههای فاعلیت، مانند خِرد، خوی، خیم و کردار فاعل، را بر اساس «پیامد» میسنجد و از این نظر، مانند برخی نظریههای جدید در «اخلاق هنجاری» همچون نظریههای پارفیت، پِتیت، اسمیت و درایور، گونهای از «پیامدگرایی فراگیر» است.
ستایش این مفاهیم، در کنار مفاهیمی مانند ثروت، چابکی، نوآوری و سازندگی، از ویژگیهای یگانهٔ «فلسفۀ اخلاق زردشتی» است. در نتیجه، افزون بر «پیامدگرایی»، ریشهٔ «سرمایهگرایی» را نیز میتوان در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» جُست. سالها پیش از «چرخش زبانی» و «تغییر بزرگ در افکار عمومی نسبت به زندگی، سازندگی و نوآوری» که در سدههای هفدهم و هجدهم در شمالغرب اروپا رخ داد و به «انقلاب صنعتی» و سپس «رشد اقتصادی در جهان مدرن» انجامید، بنیانهای اصلی «سرمایهگرایی» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» وجود داشتند. در تفاسیر برخی از ایرانشناسان مانند دارمِستِتِر، در سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم، اشاراتی به این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» دیده میشود، اما نسل جدیدِ ایرانشناسان، احتمالاً تحت تأثیر روششناسی رایج در تفسیر متون مقدّس بیبلیکال و نیز روح حاکم بر روشنفکری در میانهٔ سدهٔ بیستم، این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» را نادیده میگیرند و توضیحی برای این مفاهیم ارائه نمیکنند.
.
.
جلسه اول
جلسه دوم
جلسه سوم
جلسه چهارم
جلسه پنجم
جلسه ششم قسمت اول
جلسه ششم قسمت دوم
جلسه هفتم
.
.
[1] . با سپاس از استاد بزرگ و بیهمتای فرهنگ و زبانهای ایران باستان دکتر سید احمدرضا قائم مقامی
.
.
سلام الباقی درس گفتار را چگونه تهیه کنم