درباره کتاب «طبقه و محیط زیست»
مجتبی طباطبایی
کتاب «طبقه و محیط زیست» جدیدترین اثر شهرام اتفاق است که به تازگی توسط نشر آماره منتشر شده است. کتاب «طبقه و محیط زیست» را می‌توان دو کتاب مجزا در درون یک کتاب تلقی کرد. سه فصل اول کتاب کلیدی‌ترین مفاهیم طبقات اجتماعی و سرانجام این تعاریف را شرح می‌دهد. این بخش از کتاب برای پژوهشگران حوزه اقتصاد سیاسی و علوم اجتماعی و فلسفی جذاب خواهد بود. یک فصل دیگر کتاب نیز از پیوند میان مسائل محیط زیستی و طبقاتی سخن می‌گوید و علاقه‌مندان به حوزه محیط زیستی از خواندن آن لذت خواهند برد.
در مقدمه کتاب می‌خوانیم:
در «فصل نخست» این کتاب، مروری بر شکل‌گیری نظریه‌ی طبقاتی خواهیم داشت و همان‌‌جا نیز به واکاوی بحران‌های این نظریه خواهیم پرداخت. این فصل تصویری مقدماتی از زمینههای پیدایش نظریه‌ی طبقاتی، تعاریف پایه‌ی آن، دلایل ناکامی و افول آن و هم‌چنین آرای مخالفان‌اش را عرضه می‌دارد.
در «فصل دوم»، وجوه معرف‌شناسی و روششناسی نظریه‌های طبقاتی و به ویژه نظریه‌ی مارکس مورد کنکاش قرار گرفته است. این فصل حاوی زیربنایی‌ترین مفاهیم این مجموعه است و بنیانهای فلسفی علوم اجتماعی به طور عام و نظریه‌های طبقاتی به طور خاص، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از آن‌جا که سخن گفتن از مفاهیم فلسفی، به میانجی مفاهیم متضاد خودشان، بر سهولت کار میافزاید، کوشش شده است تا در غالب بخش‌های این فصل، مفاهیم به صورت جفت‌های متضاد معرفی شوند: دوگانگی یا چندگانی روش‌شناختی، دوگانگی یا چندگانی منطق، دو تلقی متضاد از انسان، دو فهم متفاوت از دانش، دو رویکرد متعارض از مضمون نظریه‌ی اجتماعی، دو طریقه مختلف در روشِ مطالعه‌ی علوم انسانی و دو نگاه گوناگون به حقوق و اخلاق.
برخلاف فصل اول که ارجاعاتی به یافته‌ها و شواهد تجربی دارد، فصل دوم، مبرای از فضای تجربه ، باریک‌بینی در روش شناخت و امکان تحقق آن را در دستور کار خود قرار داده است.
ناکامی در کاربست نظریه‌های طبقاتی، برخی از متفکران چپ را به چاره‌جویی وا داشته است و از این رو، «فصل سوم» نیز به معرفی مساعی این گروه برای بازسازی نظریه طبقاتی اختصاص یافته است. مطالعه این آراء از اهمیت چندگانه‌ای برخودار است: نخست این‌که از زبان ایشان بشنویم و بدانیم که ناکارآمدی «نظریه‌ی طبقاتی» موضوعی جدی است، دیگر آن‌که از تشتت آرای میان صاحب‌نظران چپ در باب طبقه و تحلیل طبقاتی مطلع شویم. افزون بر این، دریابیم که دیگر مفهوم مستنبط از طبقه یا طبقات اجتماعی در نزد متکلمان علوم انسانی، بر مفهوم مبرهن و یکتایی دلالت نمیکند.
تا اینجای کتاب، نویسنده قصد دارد تا مفاهیم و مبانی بنیادین مربوط به نظریه‌های طبقاتی را معرفی کند و مطالب کتاب در چارچوب مفاهیم اقتصاد سیاسی، علوم اجتماعی و مبانی فلسفی می‌گنجد. اما در فصل چهارم، وجوه محیط زیستی مسئله نمایان می‌شود. نویسنده درباره این فصل چنین شرح داده است:
در «فصل چهارم»، به سراغ دعاوی محیط زیستیِ طبقاتی خواهیم رفت و نمونههایی از آنها را بررسی خواهیم کرد. طی چند دهه‌ی اخیر، اثرات مخرب ناشی از انواع آلودگی‌ها در خاک، هوا، آب و جو زمین، به بحران‌های متعددی نظیر از بین رفتن تنوع زیستی ، بحران تغییرات اقلیمی و به طور کلی تخریب محیط زیست ، به شکل فزایندهای بدل به یکی از دغه‌دغه‌های جدی جامعه انسانی شده است. گزارش‌های پیاپی ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ مجمع جهانی اقتصاد درباره‌ی مهم‌ترین مخاطرات آتی جوامع بشری، حکایت از آن دارد که «محیط زیست» چه از حیث احتمال وقوع و چه از منظر شدت اثرات تخریبی آن ، در صدر مخاطرات جهان ما قرار دارد. اما از سویی دیگر این اوضاع مستمسکی برای دست‌یابی به اهداف سیاسی نیز شده است و دعاوی «محیط زیستیِ طبقاتی»، یک نمونه از این موارد است. در فصل چهارم، برخی از این نمونه‌ها در قالب پرونده‌هایِ موضوعی بررسی شده است.
در فصل کوتاه پنجم نیز یک جمع‌بندی اجمالی از محتوای کتاب ارایه شده است و «پایانی بر این کار پژوهشی» نام گرفته است.
سه راهکار برای خرید آنلاین کتاب معرفی شده است: (۱) به سایت نشر آماره مراجعه کنید، یا (۲) از طریق شماره تلفن ۰۹۳۶۸۷۶۴۳۹۱ به واتساپ پیام ارسال کنید (۳) از طریق شماره تلفن ۰۹۳۶۸۷۶۴۳۹۱ به تلگرام پیام ارسال کنید. در هر سه روش خرید، ارسال کتاب رایگان است.