آنچه غالباً در فضای عمومی کشور ما تحت عنوان کلام جدید شناخته می‌شود، عنوانی است که به دلایل تاریخی بر مجموعه‌ای از مسائلی اطلاق می‌شود که در سنت غربی تحت عنوان فلسفهٔ دین شکل گرفته است. فلسفهٔ دین به دنبال بررسی فلسفی مفاهیم محوری ادیان همچون مفهوم خدا و براهین ناظر به اثبات وجود خدا، نسبت میان علم و دین، معرفت‌شناسی باور دینی، صفات خدا، معاد جسمانی و مسئلهٔ شر است. از این رو فلسفهٔ دین را می‌توان نقطهٔ تقاطع زمینه‌های متنوع فلسفی چون متافیزیک، معرفت‌شناسی و اخلاق دانست.
این درس بر مسائل مطرح در سنت فلسفهٔ دین معاصر با رهیافتی تطبیقی متمرکز است. برای پیگیری یک رهیافت تطبیقی به مسائل فلسفهٔ دین، یکی از متون مقدماتی فلسفهٔ دین معاصر[1] به همراه مباحثی منتخب از مرحلهٔ دوازهم کتاب نهایهٔ الحکمه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. هدف از این درس آشنایی با مسائل فلسفهٔ دین معاصر با رهیافتی تطبیقی است.
قدمت مسائل مطرح در فلسفهٔ دین را می‌توان به قدمت تاریخ فلسفه دانست و به طور خاص سنت فلسفهٔ افلاطونی – ارسطویی که در قالب سنن فلسفی جاری در ادیان ابراهیمی نیز تداوم یافته، همواره به مسئلهٔ سرشت خدا همچون واقعیت نخستین، صفات او، نسبت خدا با جهان و غایت‌مندی خلقت توجه داشته است. اما در نیمهٔ دوم قرن بیستم و از بطن سنت فلسفهٔ تحلیلی، شاهد بازگشتی مجدد به جستار فلسفی پیرامون مفاهیم دینی هستیم. امروزه فلسفهٔ دین به یک جریان جدی در دانشگاه‌های جهان تبدیل شده است که پژوهشهای حول آن به طور وسیع در قالب مقالات و کتب منتشر می‌شود. از این رو آشنایی با مفاهیم و مسائل اساسی مطرح در این سنت علمی، هم به جهت اهمیت موضوع آن برای حیات انسانی به شدت جذاب و اثرگذار است و هم میتواند به مخاطب علاقه‌مند به پژوهش فلسفی برای ورود به حوزه‌های جدید و شدیداً مورد بحث کمک نماید.
بنابراین ضرورت توجه به فلسفهٔ دین، جدای از اهمیت فراوان آن در محافل آکادمیک و گسترهٔ پژوهشهای فلسفی صورت‌گرفته حول موضوعات آن، به تعلق خاطر وسیع انسانی به دین و مسائل مطرح در ادیان همچون سرشت واقعیت و نیز بنیاد نهایی واقعیت، هدف‌داری خلقت، محدودیت‌های خرد انسانی و اثر آن بر هنجارهای حاکم بر زندگی بازمی‌گردد.
پرسشهای مطرح در این سنت پرسشهای عمیقاً جذاب، سرنوشت‌ساز ومناقشه‌برانگیز هستند: آیا دلایلی پذیرفتنی برای باور به خدا وجود دارد؟ آیا انسان برای یافتن هنجارهای حاکم بر زندگی خویش میتواند بر عقل خویش تکیه کند یا محدودیت‌های جستار عقلانی، انسان را لاجرم به منبعی فراتر از عقل نیازمند می‌سازد؟ وحی چگونه امکان دارد؟ آیا وجود شرور در این جهان با وجود خدای قادر مطلق همه‌چیزدان سازگار است؟ آیا صفات خدا با بساطت ذات الهی سازگار است؟ آیا خدا در عین بساطت و فعلیت میتواند به جهان توجه داشته باشد؟ آیا علم خداوند به جزییات با اختیار انسانی سازگار است؟
پرسشهای فوق که بی‌شک از مهم‌ترین پرسشهای پیش روی زندگی انسان از دیرباز تاکنون بوده است، در ساحت فلسفهٔ دین مورد توجه قرار می‌گیرد و در این درس می‌کوشیم با نظر به مجموعهٔ محدودیت‌ها به پاره‌ای از آنها پاسخ گوییم.
در این درس، طرح مسائل منحصر به سنت فلسفهٔ دین معاصر نبوده و با نظر به شباهت مسائل، رهیافتی تطبیقی دنبال خواهد شد. به این منظور پس از طرح مسائل با نظر به صورت‌بندی معاصر آن به تکیه بر منابع موجود، آن مسئله در سنت فلسفهٔ اسلامی با نظر به مرحلهٔ دوازدهم کتاب نهایة الحکمه صورت‌بندی خواهد شد.
.
.
صوت جلسه اول
صوت جلسه دوم
صوت جلسه سوم
صوت جلسه چهارم
صوت جلسه پنجم
صوت جلسه ششم
صوت جلسه هفتم
صوت جلسه هشتم
صوت جلسه نهم
صوت جلسه دهم
صوت جلسه یازدهم
صوت جلسه دوازدهم
صوت جلسه سیزدهم
صوت جلسه چهاردهم
.
.
[1] An Introduction to the Philosophy of Religion, 3rd Edition
.
.