صدانت

در تاریخ معاصر ایران روشنفکران به معنای درست کلمه از سال‌های انتهایی حکومت ناصری سربرآورده و نقش مهمی در شکل دهی به حوادث تاریخ معاصر داشتند. روشنفکری در ایران سالم و مبتنی بر شرایط بومی متولد نشد و گفت‌وگو با آن‌ها شرایط خاصی می‌طلبد.

نظام بهرامی کمیل ، جامعه شناس معاصر، را دنبال کنندگان مباحث روشنفکری با کتاب «گونه‌شناسی روشنفکران ایرانی» می‌شناسند. مهمترین مدعای او در کتاب گونه‌شناسی این است که روشنفکران دینی، بومی و همه آنها که خواسته‌اند ترکیبی از خوبی‌های سنت و مدرنیته بسازند و راه سومی را برای جامعه به ارمغان آورند؛ در نهایت هیچ مسی را به طلا تبدیل نکرده و فقط هزینه آزمون و خطاهای فکری خود را بر دوش جامعه گذاشته‌اند. به باور او روشنفکران ایرانی محبوب مردم بودن را بر حقیقت‌طلبی ترجیح داده‌اند. نقدهای او به جریان روشنفکری پس از انقلاب از رضا داوری گرفته تا یوسف اباذری و سید جواد طباطبایی را شامل می‌شود. ادامه مطلب “نظام بهرامی کمیل: روشنفکران ایرانی محبوب بودن را بر حقیقت‌طلبی ترجیح داده‌اند”

تعظیم شعائر و تربیت اخلاقی در عزاداری کودکان

مصطفی سلیمانی

والدین به طور مستقیم یا غیر مستقیم در پی اخلاقی بار آوردن کودکان خود هستند. آن‌ها با تمسک به ابزارها و دستاویزهای گوناگون، پیوسته می‌خواهند تغییراتی را که گمان می‌کنند دوست دارند در فرزندانشان ایجاد کنند. اما این تغییرات بزرگسالانی با ابعاد کوچک‌تر نیستند. تفکر کودکان نسبت به بزرگسالان بسیار متفاوت است. آن‌ها توانایی استدلالی قدرتمندی ندارند و از این رو، نمی‌توانند دنیا را آن‌چنان که بزرگسالان درک می‌کنند بفهمند. بنابراین، این بزرگسالان هستند که باید خودشان را به دنیای کودکان نزدیک کنند.

کودک برای درک دنیای اطراف خودش، پدیده‌ها را به هم تعمیم می‌دهد و تشبیه می‌کند. یعنی برای تفسیر پدیده‌های جدید، از منطقی که برای تفسیرِ وقایع پیشین استفاده کرده بود استفاده می‌کند. به عنوان مثال، با این‌که می‌داند خورشید نمی‌تواند مثل انسان‌ها بخوابد و بیدار شود، اما طلوع خورشید را به بیداری خورشید در صبح تعبیر می‌کند.

این ویژگی کودکان، می‌تواند برای والدینی که نمی‌توانند خودشان را جای فرزندشان بگذارند دردسر-آفرین باشد. در حقیقت، بسیاری از مشکلات ارتباطی والدین و فرزندان و قطع ارتباطات صمیمانه‌ی میان آن‌ها، به این خاطر اتفاق می‌افتد که درک کودک برای والدینش سخت به نظر می‌رسد.

با این اوصاف، والدینی که به تربیتِ سالم و اخلاقی کودکشان فکر می‌کنند، باید منطق‌ها و دیدگاه‌های جدید را با توجه به شرایط و با در نظر گرفتن سطح توانایی و درک کودک، به او آموزش دهند.

ادامه مطلب “نوشتار مصطفی سلیمانی با عنوان «تعظیم شعائر و تربیت اخلاقی در عزاداری کودکان»”

بسم الله الرّحمن الرّحیم

حسین، مکتبِ عدالت و کرامت (1)[1]

ابوالقاسم فنائی

پس عزا بر خود کنید ای خفتگان

زانکه بد مرگی است این خواب گران

با اهدای سلام خدمت خواهران و برادران گرامی، اربعین سالار شهیدان حسین بن علی را به شما تسلیت می‌گویم. مناسبت اقتضا می‌کند اندکی در باب فلسفه قیام امام حسین سخن بگوییم. تاریخ کربلا دو برگ دارد، یکی سبز و نورانی و دیگری سیاه و ظلمانی. از یک نظر کربلا «نمایشگاه جنایات بشر است».[2] فجایعی که در آنجا صورت گرفته بی‌نظیر یا کم‌نظیر است. و به یک معنا جنایت علیه بشریت به شمار می‌رود. از بیگناهان را قتل عام کردن گرفته تا کودک شیرخواره را کشتن و آب را به روی معترضان بستن و بر جنازه‌ها اسب دواندن و سرهای کشته‌شدگان را بر سر نیزه کردن و خیمه‌ها را آتش زدن و اموال را غارت کردن و کودکان و زنان را تازیانه زدن و با لشکری چندين هزار نفره به جنگ یک گروه هفتاد و دو نفره رفتن و غیره. این برگ سیاه تاریخ کربلا است و قهرمان این برگ یزید و ابن زیاد و عمر سعد و شمر و خولی‌اند. در برگ سیاه تاریخ کربلا بُعد پَست و حیوانی وجود آدمی تجلی پیدا می‌کند. این برگ سبعیت و درنده‌خویی او را نشان می‌دهد. و ما وقتی این برگ را مطالعه می‌کنیم به جز لعن و نفرین و اشک و آه و عزاداری و مرثیه‌خوانی کاری نمی‌توانیم بکنیم.

اما تاریخ کربلا یک برگ دیگر هم دارد، برگی زرین و پر افتخار، سراسر زیبایی و شکوه، برگی که نمایشگاه مکارم اخلاقی است، تجسم عالی‌ترین فضایل انسانی است. تجلی خود متعالی انسان است. یک کتاب و بل یک مکتب اخلاقی است. به ما می‌گوید چگونه زندگی کنیم و چگونه بمیریم. قهرمان این برگ اما حسین و خاندان و یاران او هستند. در این برگ ما انسانیت را در اوج و قله خود می‌بینیم.[3]

در باب حادثه‌ی عاشورا تحریفات زیادی رخ داده است، اما شاید مهم‌ترین این تحریف‌ها، که چه‌بسا منشاء سایر تحریفات هم باشد، تحریفی است که در فهم این حادثه رخ داده است. این تحریف عبارت است از نظر دوختن به برگ تاریک و سیاه تاریخ کربلا و فراموش کردن برگ سفید و درخشان این تاریخ.^[4] بدین ترتیب، سؤال ما این است که: اگر بخواهیم رویة سفید و درخشان تاریخ کربلا را بخوانیم، چه باید بکنیم؟ به بیان دیگر، اگر بخواهیم امام حسین واقعاً الگوی ما باشد و تحولی در شخصیت و منش و رفتار ما ایجاد کند و نقشی در زندگی ما بازی کند چه باید بکنیم؟ ادامه مطلب “ابوالقاسم فنائی: «حسین، مکتبِ عدالت و کرامت» جلسه اول”

بسم الله الرحمن الرحیم

حسین، مکتبِ عدالت و کرامت (2)[1]

ابوالقاسم فنائی

با سلام خدمت خواهران و برادران گرامی. در نشست پیشین در باب فلسفه عاشورا سخن گفتیم و پاره‌ای از تبیین‌هایی را که از این حادثه ارائه شده نقد و بررسی کردیم. گفتیم برای این‌که یک حادثه‌ي تاریخی درسی و پیامی برای ما در بر داشته باشد، در درجه اول باید بکوشیم فهم درستی از آن حادثه بدست آوریم و فهم یک حادثه نیز چیزی نیست مگر تبیین آن. ما ناگزیریم مجموعه‌ی اسناد و مدارک تاریخی مربوط به آن حادثه را بررسی کنیم و تبیینی از آن حادثه بدست دهيم که در مقایسه با تبیین‌های بدیل و رقیب با اسناد و شواهد سازگارتر باشد و دلایل قوی‌تری به سود آن در دست باشد. علاوه بر سازگاری بیشتر با شواهد مربوطه، انسجام دورنیِ یک تبیین و سازگاری آن با سایر باورهای مورد پذیرش ما نیز از معیارهای برتری یک تبیین نسبت به تبیین‌های رقیب به شمار می‌رود. تبیین متافیزیکی از این حادثه، حتی اگر درست هم باشد، هیچ فایده عملی‌ای در بر ندارد، چون بر نقش خداوند و علل و عوامل غیبی در وقوع حادثه مورد نظر تکیه می‌کند، نه بر نقش انسان‌های عاقل و آزاد و مختار. تبیینی که برای ما فایده‌ي عملی در بر دارد تبیین طبیعی، انسانی و زمینی است، یعنی تبیینی که در آن بر نقش محیط به معنای اعم کلمه و نقش اراده و فعل ارادی و اختیاری انسان‌ها در واکنش به آنچه در محیط پیرامونشان جریان دارد تکیه می‌شود. ادامه مطلب “ابوالقاسم فنائی: «حسین، مکتبِ عدالت و کرامت» جلسه دوم”

کاروند کتاب شهید جاوید[1]

سید حسن اسلامی اردکانی

از پربازتاب‌‌ترین کتاب‌های چند دهه اخیر که در مجامع دینی ایران پژواک‌های متفاوت و متضادی بر انگیخت، کتاب شهید جاوید بود که در دهه چهل منتشر شد و تا کنون همچنان بحث‌انگیز است. در حالی که تفسیر مسلط در میان شیعه، درباره انگیزه قیام سید الشهدا (ع)، شهادت‌طلبی بود، آیت الله صالحی نجف‌آبادی، در این کتاب، تفسیر متفاوتی از علت قیام به دست داد و مدعی شد که امام حسین (ع)، نه به قصد شهادت، بلکه به قصد تشکیل حکومت قیام کرد. ولی، به دلایلی، این مقصود حاصل نشد و ایشان به شهادت رسید. کسانی که این تفسیر را معارض باورهای کلامی یا حقایق تاریخی می‌دانستند، به نقد آن دست زدند و آثاری در این عرصه پدید آوردند. وی نیز در آثار بعدی خود به پاسخ این نقدها و تکمیل نظریه خود پرداخت. مقاله حاضر گزارشی تحلیلی از مدعیات اصلی این کتاب و آثاری که در نقد آن نوشته شده است، به دست می‌دهد و می‌کوشد زمینه، ابعاد، بازتاب، و پیامدهای این دیدگاه را روشن کند و جایگاه این کتاب را در ادبیات عاشورایی معین سازد. ادامه مطلب “مقاله سید حسن اسلامی اردکانی با عنوان «کاروند کتاب شهید جاوید»”

برنامه تلویزیونی سوره با اجرا و سردبیری مسعود دیانی و تهیه کنندگی مرتضی روحانی به مناسبت ماه محرم با عنوان «سوره؛ فصل سیدالشهدا(ع)» از شب اول محرم ساعت ۲۳ از شبکه چهار در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است و به مدت ۱۴ شب ادامه داشت. این برنامه ترکیبی از موضوعاتی مثل عاشورا در گفتمان انقلابیون مسلمان و التقاطی، عاشورا در گفتمان سرمایه داری، عاشورا و گفتمان مقاومت و … است.

برنامه «سوره» تولید گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار است. ادامه مطلب “برنامه تلویزیونی سوره؛ فصل سیدالشهدا”

امر دینی و امر فرادینی در پیام عاشورا[1]

ابوالقاسم فنائی

مناسبت اقتضا می‌کند درباره‌ی شخصیت سرور آزادگان، امام حسین و مهم‌ترین حادثه‌ی زندگی ایشان، یعنی واقعه‌ی کربلا، گفتگو کنیم. هم در مورد شخصیت ایشان و هم در مورد تحلیل و تبیین واقعه‌ی کربلا کم سخن نگفته‌اند، و دوستان علاقه‌مند نیز کمابیش با ادبیاتی که پیرامون این دو موضوع بسط یافته آشنا هستند. بنده نیز سال‌ها پیش توفیق داشته‌ام که تبیینی اخلاقی از کنش سیاسی امام حسین بدست دهم. در این‌جا قصد تکرار گفته‌های خود و دیگران را ندارم. بلکه مایلم از فرصت استفاده کنم و به تفسیر یکی از سخنانی بپردازم که به ایشان منسوب است.

آن سخن این است: «اِن لَم يَكُن لَكُم دينٌ وَ لاتَخافُونَ المَعادَ فَكُونُوا اَحراراً في دُنياكُم»: «اگر دین ندارید، و از بازگشت به سوی خداوند نمی‌ترسید، [دست‌کم] در دنیای خود آزاده باشید». این یکی از سخنانی است که در واپسین لحظات عمر امام حسین در خطاب با لشکریان یزید بر زبان ایشان جاری شده است. در نگاه نخستین این سخن معنای ساده و روشنی دارد، اما بر خلاف معنای ساده و روشن آن، بسیار عمیق است. در این سخن دو حقیقت بسیار مهم و کلیدی نهفته است که اگر جدی گرفته شوند می‌توانند رویکرد ما در دین‌شناسی و دین‌داری را به کلی عوض کنند، و رنگ و بو و سبک و سیاق دیگری بدان ببخشند.

ادامه مطلب “ابوالقاسم فنائی: امر دینی و امر فرادینی در پیام عاشورا”

مجموعه گفتارهای نعیمه پورمحمدی با عنوان «الهیات مدرن»

نعیمه پورمحمدی (سرپرست مترجمان کتاب درباره شر)؛ استادیار فلسفه دین در دانشگاه ادیان و مذاهب

«تصویر کلاسیک از خدا» در الاهیات سنتی همواره با چالش‌هایی روبروست:

اگر خدا حاکم مطلق است، ما چگونه می‌توانیم به معنای واقعی کلمه مختار باشیم؟؛

اگر خدا عاشقِ انسان است، چرا ما رنج می‌کشیم؟؛

اگر خدا مشیت مطلق دارد، چرا اصلاً ما دعا می‌کنیم؟؛

اگر سلطه و استیلا و تسخیر کمال است، چرا اساساً به محیط زیست خود توجه کنیم و از آن مراقبت کنیم؟؛

اگر قدرت و علم و مردانگی و نور و روشنی کمال است، حساب معلولان، زنان و سیاهان چه خواهد شد؟؛

اگر خدا رنج نمی‌کشد، پشیمان و ناامید نمی‌شود، افسوس نمی‌خورد و شادمان یا غمگین یا غضبناک نمی‌شود، چگونه می‌توان فرازهایی از کتاب مقدس را تفسیر کرد؟… ادامه مطلب “مجموعه گفتارهای نعیمه پورمحمدی با عنوان «الهیات مدرن»”

در لایو اینستاگرامی صفحه صدانت با مسعود زنجانی تحت عنوان “رواداری چگونه ارزشی است”[1] مباحثی پیرامون مفهوم رواداری مطرح شد که نیازمند معرفی منابعی برای آن بود. در ادامه مسعود زنجانی لیست کتابهای مفید برای مطالعه بیشتر راجع به این مفهوم را آورده‌اند. ادامه مطلب “کتابشناسی «رواداری»‌‌؛ 24 اثر منتخب کلاسیک و شاخص”

تقدیم به همۀ پزشکان و پرستاران و بهیاران و کارکنان نظام درمان که با جان‌بازی، حیثیت ویروس‌ها را به بازی می‌گیرند.

تصمیم‌گیری عقلانی، مطلوبیت منتظره، ارزش جان انسان[1]

کاوه بهبهانی

چکیده

در این مقاله ابتدا دربارۀ وضعیت بی‌ثبات که راجع‌به آن دانش کافی نداریم، سخن می‌گوییم و چندوچون تصمیم‌گیریِ خردمندانه در چنین وضعیتی را برپایۀ نظریۀ تصمیم‌گیری و مفهوم مطلوبیت منتظره توضیح می‌دهیم. سپس به خطاها و سوگیری‌های گوناگونی می‌پردازیم که در برآورد مطلوبیت منتظرۀ انتخاب‌ها، بر سر راه ماست. آن‌گاه به موضوع «ارزش جان آدمی» می‌پردازیم و این تصور خطا را که «ارزش جان آدمی بی‌نهایت است»، با استدلال‌هایی رد می‌کنیم. همچنین نشان می‌دهیم که مفهوم مطلوبیت منتظره در تصمیم‌گیری‌های مهمی که به جان انسان‌ها مربوط می‌شود، چه کارکردی دارد. سرانجام به بحث تخصیص منابع درمانی کمیاب برای بیماری کرونا می‌رسیم و باتوجه‌به معیار مطلوبیت منتظره و نیز با درنظرداشتن بقیۀ ملاحظات اخلاقی، دراین‌باب نکته‌ها و توصیه‌هایی پیش می‌کشیم. ادامه مطلب “نوشتار کاوه بهبهانی با عنوان «تصمیم‌گیری عقلانی، مطلوبیت منتظره، ارزش جان انسان»”