صدانت

داود فیرحی؛ در کشاکش فقه سیاسی و تجدد

سید علی محمودی | پژوهشگر علوم سیاسی و استاد دانشگاه

منبع انتشار: وب‌سایت مشق نو | زمان انتشار: ۲۴ آبان ۱۳۹۹

داود فیرحی (۱۳۹۹-۱۳۴۳) استاد برجستۀ دانشگاه تهران و از عالمان دینی از میان ما رفت؛ رفتنی که آتش در دل‌ها نهاد و اندوه‌ها افزود. او رهروی نیک‌سرشت، پارسا، خردمند و جستجوگر بود. دوستی که مهربانی صفت ممتاز او بود. سیزدهم آبان دوستی خبر بیماری او را داد. دقایقی بعد پیامی برایش فرستادم: «دوست قدیم و صمیم» و آرزو کردم به زودی رفع کسالت شود و «تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد…» و «همواره تندرست و پویا باشید.» روزها در صبر و انتظار و امید گذشت تا بامداد بیست‌و‌یکم آبان ماه که خبر رسید او از قفسِ تن پر گشود و راهیِ سرای جاوید شد. فیرحی که بود، چگونه زیست، چه کرد و چه مسیری را پیمود؟ ادامه مطلب “نوشتار سید علی محمودی با عنوان «داود فیرحی؛ در کشاکش فقه سیاسی و تجدد»”

کاپیتالیسم نامی بود که مارکس بر روی نظام تازه متولد شده پسافئودالی گذاشت. مارکس معتقد بود که تنها صاحبان سرمایه از این نظام بهره مند میشوند و بقیه مردم که همه به طبقه کارگر مبدل خواهند شد، روز به روز فقیرتر و بی نوا تر می‌شوند. بنابراین احتمالا دلیل مارکس برای این نامگذاری این بود.

مارکس تعاریف بسیار دقیقی از کاپیتالیسم ارایه کرده بود و در هیچ کجا از مداخله دولت در اقتصاد سخن نگفته بود. چرا که باور داشت که سازوکار استثمار را بطن مناسبات تولید کشف کرده است. بنابراین جایی که مارکس از نرخ ارزش اضافی و درجه استثمار، نرخ نزولی سود و سرمایه دار صنعتی و مالی صحبت می‌کرد، دولت در آرای مارکس عمدتا نقش محافظت از مالکیت خصوصی و پاسبانی از نظام کاپیتالیستی را بازی می‌کرد. ادامه مطلب “وبینار شهرام اتفاق با عنوان «از کاپیتالیسم تا لیبرتارینیسم»”

ما را چه به نبردهای اجدادمان؟!

مالک حسینی

مالک حسینی: نشریۀ Documento در آتن (7 نوامبر2020)، در واکنش به کسانی که دوهزار و پانصدمین سالگرد پیروزی یونانیان بر ایرانیان را در نبردهای ترموپیل و سالامیس جشن گرفته‌اند، مجموعه‌مطالبی را منتشر کرده است، از جمله یادداشتی کوتاه از من؛ این یادداشت به آلمانی نوشته شده و سپس به یونانی ترجمه شده است. انتشار تقریباً هم‌زمان ترجمۀ فارسی این یادداشت کوتاه را بی‌مناسبت ندیدم.

ادامه مطلب “نوشتار مالک حسینی با عنوان «ما را چه به نبردهای اجدادمان؟!»”

در ۱۲ مقاله نخست، طی سه فصل، به احیای بعد اجتماعی-سیاسی دین در جریان نواندیشی دینی در سه ساحت جهان‌بینی (توحید وجود)، سلوک عرفانی ( عرفان اجتماعی) و الاهیات ( الهیات رهایی‌بخش تعاونی)، به بازخوانی میراث نواندیشان متقدم پرداخته شد. سپس با تاکید برآنکه نواندیشان متقدم بر وجوه اجتماعی دین تاکید بیشتر داشتند و نواندیشان متاخر بر وجوه فردی دین، برای رویکرد متوازن در امر دینی، در تلاش برای ترکیب دو رویکرد وجودی-فردگرا (الهیات لیبرال نواندیشان متاخر) و رویکرد وجودی جمع‌گرا (الهیات سوسیال نواندیشان متقدم)، سنتزی به نام الهیات دوبنی معرفی شد. در مجموعه نوشتار جدید و آخرین مجموعه نوشتار این دفتر《درآمدی بر الهیات دوبنی》در نوشتار نخست به مدل دین‌شناسانه این الهیات و در نوشتار دوم به نیایش‌گری در این الهیات پرداخته شد. در این نوشتار به دیدگاه الهیات دوبنی درباره تشبیه و تنزیه، گونه‌های مختلف خداباوری و پدیده تنوع ادیان پرداخته خواهد شد. ادامه مطلب “نوشتار محمد قطبی با عنوان «الهیات دوبنی؛ مباحث الهیاتی» ۱”

مسیری که فیرحی برای ایران هموار می‌کند

«با امید به بهبودی هرچه زودتر ایشان»

منبع: کانال تلگرامی نقد حال

توجه به اندیشه‌ها و پروژهٔ فکری فیرحی به دلیل تأثیرگذاری و اهمیتی که برای تحلیل مسئله‌های سیاسی و حقوقی ایران دارد ضروری بوده و این یادداشت برآن است تا تنها با اشاراتی به این مسیر فکری این ضرورت را نشان دهد.

به نظر می‌آید که فیرحی گره اصلی کنونی ایران را به درستی دریافته است و برای گشودنش پله به پله پروژه‌های فکری خود را یکی پس از دیگری تعریف کرده و پیش می‌برد. او تصویری را نقش می‌زند که از قِبَل آن آورده‌های مهمی نصیب ایران خواهد شد. ادامه مطلب “مسیری که فیرحی برای ایران هموار می‌کند”

دین و عقل عمومی

حسین هوشمند

تنش میان التزام دینی و تکالیف شهروندی، ماهیت و جریان دموکراسی مدرن را شکل داده است. دموکراسی‌های مدرن با تکثر آموزه‌های جامع فلسفی، اخلاقی و دینی توصیف می‌شوند. این واقعیت، پرسش مهمی را طرح می‌کند: «چگونه می‌توان در طول زمان، جامعه‌ای عادلانه و پایدار و متشکل از شهروندان آزاد و برابر داشته باشیم که عمیقاً تحت تأثیر آموزه‌های دینی، فلسفی و اخلاقی معقول و متفاوتی قرار می‌گیرند؟» ادامه مطلب “مقاله حسین هوشمند با عنوان «دین و عقل عمومی»”

نشست زیر مدخل و مقدمه‌ای برای ورود به سلسله جلساتی درباره فلسفه سیاسی و اقتصاد سیاسی است. این نشست با حضور آقای جواد حیدری، عضو هیئت علمی و پژوهشگر حوزه فلسفه سیاسی برگزار شد. در این جلسه آقای حیدری کوشیدند جغرافیای بحث و همچنین شیوه تحلیل نظام‌های سیاسی را ارائه دهند. بدیهی است که ارائه تمام اطلاعات و ظرایف این نظریه‌ها در یک جلسه ناممکن است و لذا آن‌چه مورد تاکید ایشان بود شیوه تحلیل نظریه‌های سیاسی است. این‌که با چه معیارهایی می‌توان نظریه‌های سیاسی را تحلیل کرد؟ هر یک از نظریه‌ها درباره شهروندی، عدالت، اجتماع، فرمانروایان و… چه دیدگاهی دارند؟ هر یک از نظریه‌های سیاسی چه بنیان‌های فکری و فلسفی‌ای در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی دارند؟ پاسخ این پرسش‌ها به ما کمک خواهند کرد از آشفتگی فکری در این زمینه فاصله بگیریم و تمایزهای نظریه‌های سیاسی روشن‌تر شود. در نشست‌های آتی سعی خواهیم کرد مرور مفصل‌تری به این نظریات داشته باشیم. برای اطلاع از نشست‌ها در تلگرام و اینستاگرام صدانت را دنبال کنید. ادامه مطلب “وبینار جواد حیدری با عنوان «معرفی ۱۲ نظام سیاسی و شیوه‌ی تحلیل آن‌ها»”

کاوشی در الصاقات غیر لغوی معنای واژگان و تاثیر آن در بینش و قضاوت‌‌های ارزشی افراد

منوچهر ذاکر
استاد تمام
فارغ التحصیل دانشگاه صنعتی شریف
[email protected]

کلمات کلیدی: فلسفه زبان، معناشناسی، دانش سمانتیک، شبکه عصب‌‌شناختی، احساسات و عواطف، خاطرۀ اپیزودیک، آزادی، فرخّی یزدی، ویتگنشتاین

چکیده مقاله

پرسش از معنای واژگان، اینکه چگونه ایجاد شده و در باورها و عقاید شخصی چه نقشی دارند، بسیار حائز اهمیت است. نحوۀ تحلیل این مسئله، نتایج مستقیمی در حلّ و فصل بسیاری از مجادلات در تبیین‌‌های نظری و قضاوت‌‌های ارزشی در حوزه‌‌های فرهنگ، اخلاق و ایدئولوژی دارد. وظیفه معناشناسی تبیین همه دلالت‌‌های واژگانی‌‌ست که انسان‌‌ها طیّ کاربست زبان، منظور می‌‌کنند. در این مقاله شرح می‌‌دهیم علاوه بر پیچیدگی‌‌هایی که معنای لغات به جهت دلالت‌‌های ضمنی و تداعی-های لغوی دارند، واژگان واجد نوع خاصی از دلالت هستندکه به‌‌واسطۀ برخی الصاقات غیرلغوی که از عواطف و تجربیّات احساسی نشأت می‌‌گیرند، به‌‌ آنها ملحق می‌‌شوند. ارتباط بین حالات‌‌ احساسی – عاطفی و قلمرو معنا، موضوع کلّی این مقاله است. با بهره‌‌گیری از ویژگی‌‌های حافظه اپیزودیک و نیز مفهوم «گزارش خاطره»، استدلال می‌‌کنیم معنای (برخی) واژگان، مُلتصق به عواطف و احساساتِ متناظر با آن واژگان است و هر فردی جهان معانیِ خاص خود، تداعی بین واژگان و در نتیجه دانش و بَیانش از جهان را با توسّل به تعاملِ شبکه‌‌های سمانتیک و احساسی، طیّ تجربیّات و خاطراتش، در فراخنای زندگی‌‌اش برمی‌‌سازد. مفهوم معنایِ شخصی، به‌‌دلیل نفوذ خاطرات احساسیِ شخص در آن، از آنچه تاکنون تصوّر شده، وسیع‌‌تر است. در نتیجه، فهمِ انگیزه و کلام شخصِ مُتکلّم، تعبیر متون و سخنان، همگی منوط به تلاش توأم برای شناخت تار و پود سمانتیک و عُمق احساسی – عاطفی در دامنۀ معناییِ دیگری و رهایی از قفس مجرّد‌‌اندیشی است. این موضوع در ایجاد و تفاوتِ عقایدِ افراد و نیز نحوۀ قضاوت آنها در موضوعات ارزشی مانند اخلاق و ایدئولوژی تأثیر به‌‌سزایی دارد. در این چارچوب، چند نمونه از شاعران معاصر و قضاوت-های مشهور در تاریخ معاصر ایران را بررسی می‌‌کنیم.

ادامه مطلب “مقاله منوچهر ذاکر با عنوان «کاوشی در الصاقات غیر لغوی معنای واژگان و تاثیر آن در بینش و قضاوت‌‌های ارزشی افراد»”

شبکه اجتماعی توییتر زیرذره‌بین[1]

نویسندگان مقاله در پاورقی

مترجم: شهربانو پهلوان

مترجم: مقاله «شبکه اجتماعی توییتر زیرذره‌بین» که یک پژوهش دانشگاهی در دسامبر سال 2008 است؛ از آن جهت مورد توجه است که نشان می‌دهد چگونه شبکه های اجتماعی در پیگیری موضوعات اجتماعی می‌تواند دارای به اصطلاح “حباب” باشند. در دنیای واقعی یا فیزیکی تعداد دنبال کنندگان و تعدادی که می‌توانند موثر باشند باهم همگون نیستند. به عبارت دیگر ما شاهد یک ناپایداری در بین فضای آنلاین و فضای غیر آنلاین هستیم. ادامه مطلب “شبکه اجتماعی توییتر زیرذره‌بین”

اخلاق فمینیسم را شاید بتوان واکنشی در برابر رویکردهای رایج فلسفه اخلاق مثل فایده‌گرایی و سوژه اخلاق کانتی دانست؛ سوژه‌ای که منفردا و گسسته از روابط و تعاملات به آن نگریسته می‌شود. اخلاق فمنیستی ارزش را به جای ازادی فردی بر روابط دوستانه پایه‌گذاری می‌کند و کوششی است برای توجه و برجسته کردن نقش روابط و مناسبات اجتماعی افراد.

ادامه مطلب “وبینار اخلاق فمنیستی ابراهیم آزادگان”