مقاله‌ی حسین هوشمند با عنوان «بسوی روشن اندیشی حداقلی: طرحی برای بازنگری در روشنفکری دینی»

مقاله‌ی حسین هوشمند با عنوان «بسوی روشن اندیشی حداقلی: طرحی برای بازنگری در روشنفکری دینی»

بسوی روشن اندیشی حداقلی:

طرحی برای بازنگری در روشنفکری دینی

حسین هوشمند

مقاله حاضر ضمن تفکیک بین دو برداشت از روشن اندیشی، موسوم به روشن اندیشی رادیکال یا حداکثری و روشن اندیشی منعطف یا حداقلی، به تبیین و دفاع از روشن اندیشی حداقلی و کثرتگرا می پردازد و آنرا بمنزله طرحی برای بازنگری و بازسازی روشنفکری دینی -که اکنون به روشن اندیشی حداکثری گرایش یافته است- ارائه می دهد.

عصر روشن اندیشی (the Enlightenment) ـ که از قرن هفدم آغاز شد ـ از مهمترین ادوار تاریخ اندیشه بشری است. مسائل و پیامدهای این عصر مانند گسترش قلمرو آزادیهای فردی و به چالش گرفتن سنت همچنان در دنیای معاصر طنین افکنده است. در بین فیلسوفان این عصر، ایمانوئل کانت مسائل مذکور را بطور جدی تری مورد تأمل قرارداده و در مقاله معروف «در پاسخ به سؤال: روشن اندیشی چیست؟» و نیز در پاره ای دیگر از آثار خویش به بررسی آنها پرداخته است. ادامه مطلب “مقاله‌ی حسین هوشمند با عنوان «بسوی روشن اندیشی حداقلی: طرحی برای بازنگری در روشنفکری دینی»”

ششمین ویژه‌نامه پرسش روزنامه اصفهان زیبا؛ از جامعه ایدئولوژیک تا جامعه اخلاقی

ششمین ویژه‌نامه پرسش روزنامه اصفهان زیبا؛ از جامعه ایدئولوژیک تا جامعه اخلاقی

از گذشته تاکنون، همواره انسان در زندگی جمعی خود، آرزوها و آمالی را در سر می‌پرورانده است که جامعه‌اش، بهترین وضعیت ممکن زندگی مطلوب را برایش رقم زند. او تمام این آمالش را در آرمان‌شهر متصور می‌دیده است.
آرمان‌شهر او همان جایی است که بهشت زمینی را بازسازی می‌کند. هم انسان‌ها را به زندگی با آسایش و آرامش رهنمون می‌سازد و هم مسیر تعالی آن‌ها را تسهیل می‌کند. در واقع آرمان‌شهر، افقی است که از رنج‌ها و آلام انسان می‌کاهد و بر شادی و فرحش می‌افزاید. اما مسیر حرکت انسان‌ها در طول تاریخ به گونه‌ای بوده است که به سادگی نمی‌توانند به این آرزوی دیرینه، لباس تحقق بخشند. ادامه مطلب “ششمین ویژه‌نامه پرسش روزنامه اصفهان زیبا؛ از جامعه ایدئولوژیک تا جامعه اخلاقی”

پیامدگرایی، لذت‌گرایی و سرمایه‌گرایی در فلسفۀ اخلاق زردشتی

پیامدگرایی، لذت‌گرایی و سرمایه‌گرایی در فلسفۀ اخلاق زردشتی

پیامدگرایی، لذت‌گرایی و سرمایه‌گرایی در فلسفۀ اخلاق زردشتی

شیرزاد پیک حرفه [1]

«ایران باستان» دارای «متن‌های اخلاقی» و «اندرزنامه»‌های گوناگون است. این متن‌ها و «اندرزنامه»‌‌ها تنها پندهای پراکنده، نامنسجم و ناسازگار اخلاقی نیستند و بسیاری از آنها به‌گونه‌ای معقول و منسجم «سنجه»‌ای «پیامدگرایانه» برای سنجش «کنش» و نیز «منش» آدمی ارائه می‌کنند. «فلسفۀ اخلاق زردشتی» گونه‌ای از «پیامدگراییِ فایده‌گرایِ لذت‌گرا» است که بر پایه دوگانهٔ «لذت و درد» و «خوشی و ناخوشی» بنا شده است. این دوگانه کاملاً مطابق با هستی‌شناسی، ما بعد الطبیعه، انسان‌شناسی و الهیات دوبُنیِ زردشتی است. تضاد بنیادین میان «نیک» و «بد»، «لذت» و «درد» و «نیروهای زندگی» و «نیروهای مرگ» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی»، مبتنی بر تضاد بنیادین میان «خیر» و «شر»، «اهورا مزدا» و «اهریمن» و سپنته مینو و انگره مینو در اوستا است. متون اخلاقی پهلوی، مانند دین‌کرد ششم، نیز بر این نکته تأکید می‌کنند که تن را باید در رامش و خوشی داشت و از درد و رنج پرهیز کرد و کار نیک کردن برای کسی که درد را در تن راه دهد دشوار است. افزون بر این، «فلسفۀ اخلاق زردشتی» همه جنبه‌های فاعلیت، مانند خِرد، خوی، خیم و کردار فاعل، را بر اساس «پیامد» می‌سنجد و از این نظر، مانند برخی نظریه‌های جدید در «اخلاق هنجاری» همچون نظریه‌های پارفیت، پِتیت، اسمیت و درایور، گونه‌ای از «پیامدگرایی فراگیر» است.

ستایش این مفاهیم، در کنار مفاهیمی مانند ثروت، چابکی، نوآوری و سازندگی، از ویژگی‌های یگانهٔ «فلسفۀ اخلاق زردشتی» است. در نتیجه، افزون بر «پیامدگرایی»، ریشهٔ «سرمایه‌گرایی» را نیز می‌توان در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» جُست. سال‌ها پیش از «چرخش زبانی» و «تغییر بزرگ در افکار عمومی نسبت به زندگی، سازندگی و نوآوری» که در سده‌های هفدهم و هجدهم در شمال‌غرب اروپا رخ داد و به «انقلاب صنعتی» و سپس «رشد اقتصادی در جهان مدرن» انجامید، بنیان‌های اصلی «سرمایه‌گرایی» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» وجود داشتند. در تفاسیر برخی از ایران‌شناسان مانند دارمِستِتِر، در سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم، اشاراتی به این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» دیده می‌شود، اما نسل جدیدِ ایران‌شناسان، احتمالاً تحت تأثیر روش‌شناسی رایج در تفسیر متون مقدّس بیبلیکال و نیز روح حاکم بر روشنفکری در میانهٔ سدهٔ بیستم، این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» را نادیده می‌گیرند و توضیحی برای این مفاهیم ارائه نمی‌کنند. ادامه مطلب “پیامدگرایی، لذت‌گرایی و سرمایه‌گرایی در فلسفۀ اخلاق زردشتی”

نوشتار مسعود نیلی با عنوان «اقتصاد در انتظارِ سیاست»

نوشتار مسعود نیلی با عنوان «اقتصاد در انتظارِ سیاست»

پس از برگزاری مناظرات انتخاباتی و مشاهدۀ کیفیت مباحثی که در آن مطرح شد، این روزها نگرانی‌های زیادی برای کارشناسان اقتصادی از نظر شرایط پیش روی اقتصاد کشور و نوع تصمیم‌هایی که در انتظار آن است و نیز پیامدهای این تصمیم‌ها بر عدم‌تعادل‌های اقتصاد کلان، به وجود آمده است. برخلاف مناظره‌های دوره‌های قبل که جذابیت‌های سیاسی مردم را پای دستگاه‌های تلویزیون میخ‌کوب می‌کرد، مناظره‌ها در این دوره به محکوم کردن قابل بحثِ دسته‌جمعیِ دولت به‌خاطر وضعیت نامناسب شاخص‌های اقتصادی از یک طرف و برگزاری مزایده‌های مالی و دادن وعده‌های مختلف پولی تنزل پیدا کرده است. وقتی شرایط مالی دولت به‌گونه‌ای است که می‌توان درک کرد خزانه چه فشاری را حتی برای پرداخت حقوق ماهانۀ کارکنان خود تحمل می‌کند، شنیدن وعده‌های مالی عجیب از طرف اکثر نامزدها، بیانگر این واقعیت تأسف‌بار است که یا سیاست‌مداران ما با شرایط ملموس اقتصادی کشور فاصله‌ای بزرگ دارند یا از میزان آگاهی مردم بی‌اطلاعند و یا روی فراموشی مردم پس از گذار بدون مسئولیت از مرحلۀ انتخابات حساب باز کرده‌اند. ادامه مطلب “نوشتار مسعود نیلی با عنوان «اقتصاد در انتظارِ سیاست»”

گفتاری از مصطفی ملكیان درباره «پرتاب‌های فلسفه»

گفت‌وگو با مصطفی ملکیان پیرامونِ کتاب «پرتاب‌های فلسفه» نوشته‌ی محمدمهدی اردبیلی

گفتاری از مصطفی ملكیان درباره «پرتاب‌های فلسفه»

روشنفكر در مقام داور نه مردمی، نه دولتی

​محسن آزموده

تالیف و نگارش دیدگاه‌ها و نظرات در میان روشنفكران و دانشگاهیان رشته‌های علوم انسانی در ایران امر چندان رایجی نیست و چهره‌های معدودی به نوشتن خطر می‌كنند و اندیشه‌های خود را با مخاطبان در میان می‌گذارند.گرایش عمومی به ترجمه است و آنجا هم كه نویسنده‌ای می‌خواهد حاصل تفكرات خود را بیان كند، انگار ناگزیر است آن را به آرا و دیدگاه‌های متفكرانی از دیگر سرزمین‌ها مستند كند. از آن كمتر، بی‌توجهی اهل اندیشه در ایران به آثار تالیفی یكدیگر است. ما معمولا آثار یكدیگر را نمی‌خوانیم و به آنها وقعی نمی‌نهیم. این امر سبب می‌شود كه نوشته‌ها و آثار تالیفی در فضای عمومی اهل فرهنگ و اندیشه مورد نظر به گردش در نمی‌آیند و مورد بحث و گفت‌وگو قرار نمی‌گیرند.گفتار حاضر از مصطفی ملكیان درباره كتاب «پرتاب‌های فلسفه» نوشته محمد‌مهدی اردبیلی از این حیث حائز اهمیت و قابل توجه است. محمدمهدی اردبیلی پژوهشگر و مترجم شناخته شده فلسفه در این كتاب 110 صفحه‌ای، جستارهایی در حوزه فلسفه، مسائل فرهنگی روز، سیاست و اجتماع ارایه كرده است، متن‌هایی كه خود آنها را «پرتاب»های فلسفه می‌خواند، پرتاب‌هایی كه نتیجه آنها غیرقابل پیش‌بینی و در حكم نوعی قمار است. از دید ملكیان اما این متن‌ها جستار است، نوعی اظهارنظر كه در آن نویسنده با همه احساسات و عواطف و خواسته‌هایش در آنها حضوری پررنگ و جدی دارد و با آنها، فرآورده‌های اندیشه‌اش را عرضه می‌كند. چهارشنبه 12 خرداد ماه، نشر ققنوس با حضور زهره حسین‌زادگان و آریان شبگرد، نشستی به مناسبت تجدید چاپ كتاب پرتاب‌های فلسفه برگزار كرد. در این نشست، مصطفی ملكیان ضمن اشاره به اهمیت كتاب پرتاب‌های فلسفه به بیان دیدگاه‌های خود راجع به مفهوم روشنفكری پرداخت و در پایان بحثی پیرامون جبرگرایی مطرح كرد. آنچه می‌خوانید روایتی از پرسش‌ها و پاسخ‌هایی است كه در این نشست مطرح شد.

ادامه مطلب “گفتاری از مصطفی ملكیان درباره «پرتاب‌های فلسفه»”

درس‌گفتارهای «کانت: راهنمایی برای خواندن کتاب نقد عقل محض»

درس‌گفتارهای «کانت: راهنمایی برای خواندن کتاب نقد عقل محض»

درس‌گفتارهای «کانت: راهنمایی برای خواندن کتاب نقد عقل محض»

محمدرضا واعظ شهرستانی

پژوهشگر فلسفه ([email protected])

فلسفه و تاریخ فلسفه یکی هستند. ما  نمی‌توانیم به یکی از این دو فارغ از دیگری بپردازیم. بنابراین، اگر کسی می‌خواهد فهم کافی از مسائل، پرسش‌ها و موضوعات معین در زمینۀ فلسفه داشته باشد، ضروری است که پیشینۀ آن‌ها را بداند. در این میان، کانت مهم‌ترین فیلسوف دوران مدرن و کتاب نقد عقل محض(1787)  یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فلسفی تاریخ فلسفه تا به امروز است.[1]

کانت چهره‌ای بنیادی در چند قرن گذشته در سنت غربی است.  او، به ویژه در نقد عقل محض، دیدگاه‌های پیشگامانش  در اوایل دوران مدرن (خردگراها و تجربه‌گراها) را ترکیب کرد و قسمت عمدۀ دستور کار آیندگان در قرون نوزدهم، بیستم و بیست و یکم (ایده‌آلیست‌، پراگماتیست‌، نئو‌کانتی، تحلیلی و قاره‌ای) را تعریف کرد. تا به امرزو، معرفت‌شناسان، فیلسوفان زبان و متافیزیک‌دانان مشغولِ موضوعاتی بوده‌اند که به طور محوناشدنی  توسط کانت صورت‌بندی  شده‌اند. همچنین  حتی زمانی که کانت خود به صورت‌بندی آن‌ها نپرداخته است، منابع مفهومی او، درست به همان اندازه برای روشن‌سازی آن‌ها کفایت می‌کنند. در این زمینه، این عبارت به  اُتو لیبمن[2] نسبت داده شده است که : “هر کس می‌تواند موافق و یا مخالف کانت فلسفه‌ورزی کند، اما هیچ‌کس نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن کانت فلسفه‌ورزی کند.”[3] از این رو لزوم ارائۀ راهنمایی به علاقه‌مندان فلسفه به منظور خوانش این کتاب، به خصوص برای افرادی که از طریق دوره‌های دانشگاهی و آکادمیک نمی‌توانند به چنین امکانی دست یابند، ضروری به نظر می‌رسد.

این جلسات به تدریس برخی از مباحث مهم کتاب نقد عقل محض، به عنوان راهنمایی مقدماتی، به منظور فهم بهتر متن این کتاب به هنگام مطالعه اختصاص دارد. لازم به ذکر است که دورۀ اول درس‌گفتار حاضر، با تغییراتی، در طی شش جلسه برای دانشجویان کارشناسی ارشد فلسفه علم دانشگاه اصفهان در ذیل درس فلسفۀ غرب نیمسال دوم 1397 و همچنین در هشت جلسه، در تابستان و پاییز سال 1398 در خانۀ حکمت اصفهان برگزار شده است.

ادامه مطلب “درس‌گفتارهای «کانت: راهنمایی برای خواندن کتاب نقد عقل محض»”

سخنرانی کاوه بهبهانی با عنوان اخلاق انتخابات

سخنرانی کاوه بهبهانی با عنوان اخلاق انتخابات

اخلاق انتخابات

کاوه بهبهانی

به همت انجمن علمی حقوق اساسی ایران | 4 خرداد 1400

من در این نشست تلاش می‌کنم که نشان دهم چه نوع انتخاباتی اخلاقی‌تر است. پیوند اخلاق و سیاست، لایه‌های مختلفی دارد. برخی نظیر ماکیاولی معتقدند که اخلاق و سیاست دو سپهر جداگانه هستند و نباید اخلاق را در سیاست وارد کرد اما واقعیت این است که اگر سیاستمداران را رها کنیم و توجهی به اخلاق نداشته باشیم با دردسرهای مختلفی مواجه می‌شویم. ادامه مطلب “سخنرانی کاوه بهبهانی با عنوان اخلاق انتخابات”

مجموعه گفتگوهای کافه فیلو با عنوان «کوچینگ از نگاهی دیگر»

مجموعه گفتگوهای کافه فیلو با عنوان «کوچینگ از نگاهی دیگر»

کوچینگ به عنوان حرفه، نوپاست، اما دارای ریشه‌های کهن است که می‌تواند در مسیر توسعه فردی و سازمانی به ما کمک کند. عمر کوچینگ در جهان حدود ۳۰ سال است و در ایران نیز چند سالی‌ست که در قالب کوچینگ کسب و کار، کوچینگ زندگی و … وارد شده و عده‌ای مشغول کار در این حرفه هستند.
فدراسیون بین المللی کوچینگ (ICF) با هدف معرفی هرچه بهتر آن به جامعه جهانی، ۱۷ تا ۲۳ می (۲۷ اردیبهشت تا ۲ خرداد ۱۴۰۰) را به عنوان هفته بین المللی کوچینگ نام‌گذاری کرده است. در این هفته برنامه‌های مختلف آموزشی، دورهمی و گفت‌وگوهایی در سراسر جهان برگزار می‌شود. در ایران نیز فعالان این عرصه برنامه‌های مختلفی برگزار کردند.
«کافه فیلو» نیز تصمیم گرفت از پنجره‌ای دیگر به این مهارت یاری‌رسان بپردازد و در این راستا به گفتگو با شش نفر از اساتید و صاحب‌نظران در حوزه کوچینگ و فلسفه، نشست. مهم‌ترین هدف ما در این نشست‌ها آشنایی با ریشه‌های فکری- فلسفی و رویکردهای پشتیبان نظری کوچینگ است تا قدمت و اهمیت آن در کنار حساسیت‌های آن برای کوچ‌ها و مخاطبان بیان شود. ادامه مطلب “مجموعه گفتگوهای کافه فیلو با عنوان «کوچینگ از نگاهی دیگر»”

مقاله سید حسن اسلامی اردکانی با عنوان «اخلاق و سیاست مناظره»

مقاله سید حسن اسلامی اردکانی با عنوان «اخلاق و سیاست مناظره»

اخلاق و سیاست مناظره

سید حسن اسلامی اردکانی [1]

این مقاله اولین‌بار در فصلنامه حیات معنوی شماره ۷ منتشر شده است

درآمد

با این فرض آغاز می‌کنم که اخلاق و سیاست پیوندی استوار دارند. گرچه در طول تاریخ سیاست بارها به اخلاق از پشت خنجر زده است و حتی کسانی صراحتاً سیاست را جدای از اخلاق می‌دانند، با این حال، در مقام بحث‌های جدی‌تر سخن از سیاست «خوب» و «عادلانه» و مفاهیمی از این دست به میان می‌کشند که مستقیماً سر از اخلاق در می‌آورد و نمی‌توان این دو حوزه را از هم متمایز ساخت و دوگانگی را برتابید.[2]با این فرض می‌کوشم در این مختصر نگاهی به پدیده مناظره داشته باشم که در سنت علمی ما ریشه‌دار بوده است و در عرصه سیاسی به تازگی به ابزاری قدرتمند برای اثبات حقانیت خود و بی‌اعتبارسازی دیدگاه رقیب رایج شده است.

ایده اصلی من آن است که مناظره در مجموع قادر به اثبات درستی یا نادرستی یک دیدگاه علمی یا برنامه سیاسی نیست، حال آنکه به لحاظ اخلاقی مشکوک است. در نتیجه، لازم است که در قبال مناظره سیاست روشنی در پیش بگیریم و بکوشیم این سیاست خود خود وجهی اخلاقی داشته باشد. در این متن سیاست را به دو معنا به کار می‌گیرم. یکی به معنای خرد و دیگری کلان. هنگامی که سخن از «سیاست مناظره» به میان می‌کشم، مقصود برنامه اجرایی یا پولیسی[3] است. اما هنگامی که به سیاست اشاره می‌کنم، مقصودم همه فعالیت‌های اجرایی و کلان برای مدیریت جامعه،‌ مدینه یا پولیس،[4]به معنای یونانی آن است. در این معنا،‌ همه کسانی که در فضای عمومی و در جهت ارتقای جامعه سیاست‌گذاری می‌کنند یا سیاست‌های کلان را دنبال می‌کنند، کار سیاسی می‌کنند. اما پیش از ادامه بحث لازم است که دقیقاً مشخص کنم مقصود از مناظره چیست و چه تفاوتی با مفاهیم مرتبط و نزدیک به آن دارد. ادامه مطلب “مقاله سید حسن اسلامی اردکانی با عنوان «اخلاق و سیاست مناظره»”

درس‌گفتارهای آروین صداقت کیش با عنوان «جستار خُرد در بِه‌کَرد نقد موسیقیِ ما»

درس‌گفتارهای آروین صداقت کیش با عنوان «جستار خُرد در بِه‌کَرد نقد موسیقیِ ما»

سلسله گفتگوهای بینارشته‌ای با عنوان میز؛ به کوشش نهاد فرهنگی صدانت برگزار شد. میز، امکانی است که ما برای تبدیل مونولوگ به دیالوگ فراهم آورده‌ایم. در میز گاهی درباره‌ی درسگفتار، سخنرانی یا نوشته‌ای از پیش انتشاریافته گفتگو می‌کنیم، تا راهی به لایه های غایب و درنتیجه فهم گسترده‌تر هر متن بگشاییم و بخشی از ناگفته‌هایش را به زبان درآوریم. و گاهی هم تنها مجالی برای دیالوگ با صاحب اندیشه ای فراهم می آوریم.
در سلسله گفتگوی نخست؛ آروین صداقت کیش میهمان شیوا بیرانوند مجری برنامه بود. این مجموعه مبتنی بر متنی از آروین صداقت کیش با عنوان «جستار خُرد در به کرد نقد موسیقی ما» (منتشرشده در شماره‌های 69 و 70 فصلنامه‌ی ماهور)، در هشت جلسه دو ساعته (هر هفته دو ساعت)، به شکل یک درس‌گفتار گفتگو محور برگزار شد.
جستار یادشده به طور خلاصه برپایه‌ی یک پرسش مهم بنا شده است و آن این که؛ چه راه‌هایی برای بهتر شدن پیشِ روی نقد موسیقی ما است؟ پاسخ به این سوالِ به ظاهر ساده نیازمند بررسی دقیق وضعیت معاصر نقد موسیقی و نیز شناخت بعضی از گره‌ها و دشواری‌های پیشِ روی نقد موسیقی کنونی در ایران است. از همین رو مولف در رساله‌اش به این موضوع پرداخته و پیشنهادهایی مطرح کرده است که برخی از آنها در همین بازه‌ی پنج ساله‌ی پس از چاپ رساله محقق شده و برخی دیگر نیز همچنان منتظر تحقق مانده‌ است. جریان متن همراه با خود خواننده را به دنیای تحلیلی از وضعیت موجود می‌برد و در نهایت شِمایی از سرزمین هنوز نیامده‌ی نوعی نقد موسیقی ترسیم می‌کند که «بهتر» خوانده شده است.
در سلسله گفتگوی حاضر مهمان و میزبان با تمرکز بر نقاط اصلی متن و استدلال‌ها می‌کوشند نخست یکی از امکانات مواجهه با جستار را پیش روی مخاطبان بگذارند، دوم دشواری‌های احتمالی رویارویی با چنین متنی را از ورای شرح و تفسیر آن هموار کنند و سوم در فرآیند شرح و بسط به نکاتی بپردازند که یا در خود جستار گذرا آمده یا اصلا بحثی آنها نشده است. ادامه مطلب “درس‌گفتارهای آروین صداقت کیش با عنوان «جستار خُرد در بِه‌کَرد نقد موسیقیِ ما»”