صدانت

فلسفه برای زندگی در گفتار مصطفی ملكیان

راه‌های مواجهه با رنجی كه می‌بریم

محسن آزموده: اصلاح اجتماع یا اهتمام به خویشتن‌ فردی؟ این پرسشی است كه قرن‌هاست ذهن متفكران را به خود مشغول كرده است. آیا برای یك زندگی سعادتمند، توجه به اصلاح فردی كفایت می‌كند یا باید وضعیت زندگی همگان را بهبود بخشید؟ درد و رنج‌های شخصی اهمیت و اولویت دارند یا مشكلات و مصایب جمعی و همگانی؟ مصطفی ملكیان، پژوهشگر شناخته‌شده فلسفه و اخلاق در ایران، سال‌هاست كه بر اصالت فرهنگ تاكید می‌كند و اصلی‌ترین راه‌حل مشكلات را اصلاح فرهنگ به معنای اخص آن می‌داند، یعنی اصلاح درونیات هر انسان. با این‌همه او همواره از اصلاحات اجتماعی نیز غافل نیست و بر ضرورت آن پای می‌فشارد. او در گفتار حاضر، دو كار فوق، یعنی اصلاح اجتماعی و اهتمام به خویشتن فردی را توامان برای یك زندگی سعادتمند انسانی ضروری می‌داند و تاكید می‌كند كه این دو كار نافی یكدیگر نیست، بلكه هر دو برای یك زندگی عقلانی ضرورت دارد. متن حاضر، گزارشی از سخنرانی مصطفی ملكیان در جلسه آنلاین فلسفه برای زندگی است كه چهارشنبه 22 دی‌ماه ساعت 21 در كلاب‌مانیشكو در كلاب‌هاوس برگزار شد. در این جلسه كه با اجرای شكوفه قشقایین و نیما آویدنیا ارایه شد، بیژن عبدالكریمی و سروش دباغ نیز حضور داشتند. به علت محدودیت حجمی و فضا، در صفحه پیش رو تنها به گزارش سخنرانی مصطفی ملكیان اكتفا كردیم. ادامه مطلب “فلسفه برای زندگی در گفتار مصطفی ملكیان؛ راه‌های مواجهه با رنجی كه می‌بریم”

لایه ازون؛ داستان موفق‌ترین اقدام زیست‌محیطی بشر

نویسنده: عليرضا كديور (دانش‌آموختۀ آمار و تحلیلگر داده)

منبع: دقیقه‌ای برای تأمل (مجله تحلیلی دقیقه)

چند دهه پیش، لایه ازون در صدر اخبار جهان قرار گرفت. در میانۀ دهه ۸۰ میلادی دانشمندان دریافتند سرعت از بین رفتنِ مولکول‌های ازون در لایۀ دوم جو زمین به قدری شدید است که ممکن است چیزی تا پایان حیات در کرۀ خاکی نمانده باشد. بحران لایه ازون آنچنان در مرکز توجه قرار گرفته بود که بحث «سوراخ لایه ازون» به گفتگوی روزمره نیز راه پیدا کرد. مثلا ممکن بود شما بخواهید تافتِ مو یا فلان اسپری بخرید و دوستتان بگوید «نخر، لایه ازون سوراخ میشه!». اما امروز اثری از آن در اخبار نیست. ماجرا از چه قرار است؟!

مسئله کاهش ضخامت لایه ازون از اخبار جهان خارج شد، چون طی تلاشی گسترده و کم‌نظیر تولید و انتشار مواد مخربِ لایه ازون در دنیا تقریبا به صفر رسید. داستان لایه ازون نمونه‌ای درس‌آموز و امیدبخش از مواجهه با یک بحرانِ کلانِ زیست‌محیطی است، چرا که برخلاف بسیاری از مسائلِ در هم‌پیچیده و لاینحلِ امروز، جامعه بشری موفق شد آن را «حل» کند. ادامه مطلب “لایه ازون؛ داستان موفق‌ترین اقدام زیست‌محیطی بشر”

زمانی راماچاندران، متخصصِ برجسته‌ی علوم اعصاب، گفت که برخی یافته‌های حاصل از شناختِ تفاوت‌های نیمکره‌های چپ و راستِ مغز میتواند انقلابی در درکِ فلسفی و الهیاتی ما به بار آورد. متخصصان دیگری اظهار داشتند که آنچه از بحث نیمکره‌های مغز وارد فرهنگ عامه شده است افسانه‌ای بیش نیست و حقیقت امر پیچیده‌تر از آن است. از یک سو تفاوت‌های دو نیمکره بسیار مهم و بصیرت‌بخش است و از سوی دیگر فهم ساده‌انگارانه و مبتدیانه از موضوع راه به جایی نمیبرد. ایان مگیلکریست دقیقا همینجا به کمکِ ما می‌آید. رسالت او این است که هم حق پیچیدگی های علمی را ادا کند و هم درکی جامع و بینش‌بخش از نتایجِ پژوهش‌ها ارائه دهد.

ایان مگیلکریست روانپزشک است و سابقه‌ی کار و پژوهش در دانشگاه های آکسفورد و جانز هاپکینز را دارد. او پس از تالیفِ کتابِ “ارباب و مامورش” در زمینه‌ی تفاوت های دو نیمکره‌ی مغز به شهرتِ جهانی دست یافت. وی بیست سال از عمر خود را در پژوهش‌های مربوط به شناخت تفاوت‌های دو نیمکره صرف میکند و این نتایج را در کتابش جای میدهد. او سعی میکند به غیر از نتایج علمی، جنبه‌های فلسفی موضوع را نیز مورد بررسی دقیق قرار دهد. پس از تالیفِ این کتاب او مستمرا به ایرادِ سخنرانی در دانشگاه‌های مختلف دنیا دعوت شده است.

در این سلسله ویدیوها سعید گرمارودی، پژوهشگر روانشناسیِ دین، میکوشد خلاصه ای از کتاب را به بیان ساده ارائه دهد. سعید گرمارودی دانشجوی دکترای روانشناسی در دانشگاهِ کِلِمسون می‌باشد. ادامه مطلب “تفاوت‌های دو نیمکره‌ی مغز؛ تبیینی جامع و علمی”

سارتر و دین

مصاحبه با مجلۀ‌‌ «لوگوس» (سال 1397) با افزایش

مصاحبه کننده: محمد مهدی فلاح ادامه مطلب “سارتر و دین؛ مصاحبه مجله‌ی لوگوس با هدایت علوی‌تبار”

در این کتاب از نقص بزرگ اقتصاد متعارف صحبت می‌شود که از معنویت و اخلاق انسانی در محاسبات و برنامه های اقتصادی چشم‌پوشی می‌کند، انسان را آدمکی ماشینی می‌بیند که فقط نیروی کار فیزیکی‌اش در فرآیند تولید به حساب می‌آید و فاقد عطوفت، همدلی و پویائی انسانی است و صرفا پارامتری ساکت در معادلات عرضه و تقاضا؛ در نتیجه به قول نویسنده، بی‌انصافی‌ها و فلاکت‌های بشری را می‌زاید. به ساده ترین زبان و وجهی، با انباشت ثروت و ارزش اضافی در یک سوی مناسبات اقتصادی آشنا می‌شویم و پس آنگاه، به چاره‌جویی می‌رسیم. ادامه مطلب “سارودایا : مارکس،‌ گاندی و راسکین!”

آیا در ایران نئولیبرالیسم حاکم است؟

(فرار از امر سیاسی با نقد نئولیبرالیسم)

دکتر نظام بهرامی کمیل

فصلنامه پویه مهر، بهار و تابستان ۱۴۰۰

 

مقدمه

قبل از انقلاب 57؛ جریان‌ها و اندیشمندان چپ، نظام حاکم در ایران را نظامی کاپیتالیستی خوانده و خواهان نابودی آن بودند. همان دسته از چپ‌ها، در اوایل انقلاب نهضت آزادی و دولت موقت را لیبرالیستی خوانده و خواهان حذف آنان بودند. در ادامه همین رویکرد بیش از یک دهه است که برخی از اندیشمندان چپ، دولت‌های موجود در ایران را «نئولیبرالیستی» خوانده و مخالف برنامه‌های آنان هستند. از نظر این افراد هر پدیده ناخوشایندی در ایران از دزدی و اختلاس و تخریب محیط‌زیست گرفته تا گران شدن خدمات آموزشی و بهداشتی و آسیب‌های اجتماعی به دلیل حاکم شدن رویکرد نئولیبرالیستی در ایران است.

این مقاله درباره تایید یا رد نئولیبرالیسم نیست و حتی به نقاط ضعف و یا قوت آن هم اشاره نمی‌کند؛ به‌ویژه آنکه بحران سال 2007 به بعد حتی مدافعان این مکتب را با تردیدهای بیشتری روبرو کرده است. (استگر و روی: 1399) پرسش من این است که آیا می‌توان حکومت ایران را حکومتی نئولیبرالیستی نامید؟ آیا ویژگی‌های یک حکومت نئولیبرالیستی در ایران حاکم است؟ آیا استفاده از این مفهوم در تحلیل مسائل و پدیده‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی راهگشاست؟ ادامه مطلب “مقاله «آیا در ایران نئولیبرالیسم حاکم است؟» از نظام بهرامی کمیل”

آسیب‌شناسی شرایط امکان پژوهش فلسفی در ایران

ارائه: احمد رجبی (استادیار گروه آموزشی فلسفه دانشگاه تهران)

دبیر نشست: آرش باقری (دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه تهران)

بحث حاضر، به همت معاونت پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به مناسبت هفته پژوهش صورت گرفت. این بحث، ارائه یک سخنرانی علمی درباره پژوهشی فلسفی نیست، بلکه بحثی درباره خود پژوهش فلسفی دانشگاهی و آسیب‌شناسی آن در فضای دانشگاهی ایران است، بدین معنا که چه موانع و آسیب‌هایی در راه امکان‌بخشی به پژوهش فلسفی وجود دارد تا از طریق شناخت و بررسی آنها بتوان به امکان نیل به فلسفه‌ورزی و پژوهش حقیقی در فضای آکادمیک ایران در همترازی با تجربه‌های موفق جهانی نزدیک شد. تاکید این بحث بر آسیب‌شناسی و شناخت موانع، و از این جهت، عمدتا سلبی با اشاراتی ایجابی است، اما ارائه یک طرح جامع ایجابی تفصیلی جایگزین، حاصل همفکری‌های جمعی است که پس از شناخت دقیق موانع امکان‌پذیر می‌شود.

سخنرانی در سه بخش عمده پی گرفته می‌شود: نخست بحثی عمومی درباره آسیب‌های موجود در پژوهش آکادمیک در رشته‌های نظری محض و علوم انسانی به طور کلی از حیث صوری که مجموعه‌ای از عوامل درهم‌تنیده را دربرمی‌گیرد. سپس بحثی درباره آسیب‌های صوری در خصوص پژوهش در رشته فلسفه که علاوه بر موانع صوری بحث‌شده در بخش اول، شامل معضلاتی از حیث نگاه به موجودیت فلسفه، مشکلات اداری و آموزشی، گرایش‌سازی‌ها، و معضلی فرهنگی و… می‌شود. در بخش سوم، نهایتا نگاهی اجمالی و محتوایی به خود فلسفه خواهد شد از این حیث که چگونه افق طرح مسائل بنیادین فلسفی در ایران کنونی می‌تواند پژوهش فلسفی در ایران را به معنای زیست فلسفی ممکن گرداند. ادامه مطلب “احمد رجبی: آسیب‌شناسی شرایط امکان پژوهش فلسفی در ایران”

امروزه مصرف گوشت صنعتی به شکل وسیعی رواج یافته و مراکز صنعتی پرورش حیوانات جایگزین شیوه‌های سنتی شده است. این مقاله از این نقطه عزیمت آغاز می‌کند که تفاوت‌های اساسی میان گوشت‌های صنعتی و گوشت‌های غیرصنعتی وجود دارد که از نظر اخلاقی تعیین کننده است و با توجه به نحوه‌ی فراهم آمدن گوشت‌های صنعتی، خوردن آنها اخلاقاً دفاع پذیر نیست. نگارنده در این مقاله برای اثبات مقصود خود دو استدلال پیش می‌کشد: نخست استدلال بر اساس تحمیل رنج گسترده و ناموجه به حیوانات، و دوم تخریب گسترده محیط زیست. هر استدلال خود بر یک مقدمه علمی و یک مقدمه اخلاقی مبتنی است و در صورت پذیرش این مقدمات علمی و اخلاقی، چاره‌ای جز دست کشیدن از مصرف گوشت صنعتی یا دست کم کاهش مصرف آن وجود ندارد. پس از طرح این استدلال ها، نویسنده به سه اشکال اساسی می‌پردازد و می‌کوشد به آنها پاسخ دهد. ادامه مطلب “مقاله دو استدلال اخلاقی بر ضد مصرف گوشت صنعتی (دفاعی حداقلی از گیاهخواری) به قلم سید حسن اسلامی اردکانی”

دين و روشنفکران[1]

نویسنده: هانا آرنت

مترجم: محمد سعید حنایی کاشانی

[ماهنامه‌ی پارتيزان ريويو، در ۱۹۵۰، از تعدادی از متفکران و نويسندگان برجسته، علاوه بر آرنت، شامل و. ه‍. اودن، جان ديويی، رابرت گريوز، ماريان مور، آ. ج. اير، سيدنی هوک، آلفرد کازين، فيليپ راهو، آلن تيت، پل تيليش، رابرت گورهام ديويس، ژاک ماريتن، ويليام بَرِت، جورج بوآس، کلمنت گرينبرگ، اروينگ هاو، دوايت مکدونالد، و ويليام فيليپز، از آن جمله، خواست به «چرخش تازه به سوی دين در ميان روشنفکران و بی‌اعتنايی روزافزونی که نگرشها و منظرهای دنيوی [سکولار] اکنون با آن مواجهند» پاسخ دهند. پنج مبحث کلی پيشنهاد شده بود، مطابق با همين شماره‌هايی که در پاسخ آرنت آمده است: ۱. علل اين گرايش؛ ۲. تغيير در اعتقادات [convictions] در ميان روشنفکران؛ ۳. دين و فرهنگ؛ ۴. دين و ادبيات؛ ۵. جدايی آگاهی دينی از اعتقادات دينی، چنانکه در نزد هايدگر و مالرو مشاهده می‌شود. پاسخ آرنت در دوره‌ی هفدهم، ش ۲، فوريه ۱۹۵۰، پارتيزان ريويو، منتشر شد.] ادامه مطلب “مقاله هانا آرنت با عنوان «دين و روشنفکران»”