صدانت

آرش نراقی : «احساس گناه، شرم، و اشمئزاز: گفتاری درباره نقش عواطف منفی در تربیت اخلاقی و دینی»- سخنرانی در مرکز فرهنگی ابن سینا- ارواین- ۲۹ جون ۲۰۱۷. در این گفتار درباره سه عاطفه منفی (احساس گناه، شرم، و اشمئزاز) و نقشی که در تربیت اخلاقی و دینی ایفا می کند، بحث شده است. استدلال من این است که احساس گناه با ملاحظاتی می تواند نقش سازنده در تربیت اخلاقی و دینی داشته باشد، اما درباره سودمندی و سازندگی نظامهای تربیت اخلاقی و دینی مبتنی بر شرم تردیدهای جدّی است و بهتر آن است که از چنان نظامهای فاصله گرفت. احساس اشمئزاز اما عاطفه ای یکسره نامعقول است و از ورود آن به نظامهای تربیت اخلاقی و دینی باید بجدّ جلوگیری کرد. برای مثال، مفهوم دینی «نجاست» که عمیقا با احساس اشمئزاز درآمیخته است، خصوصا وقتی که به قلمرو باورها درمی آید و بر انسانها اطلاق می شود، مفهومی عمیقا مخرّب و غیراخلاقی است، و نظام حقوقی و اخلاقی دینی باید قاطعانه از آن مفهوم پیراسته شود.
ادامه مطلب “سخنرانی آرش نراقی با عنوان «اخلاق از منظر دین و روانشناسی»”

گفتگوی حلقه مطالعاتی جمعیت خیریه غدیر با صدیقه وسمقی پیرامون فمنیسم و اسلام (از طریق اسکایپ) ادامه مطلب “گفتگوی حلقه مطالعاتی جمعیت خیریه غدیر با صدیقه وسمقی پیرامون فمنیسم و اسلام”

روزی که واقعه تروریستی خونین «دهمزنگ» توسط داعش در کابل رخ داد و طی آن تظاهرات مسالمت‌آمیز مردم توسط سه انتحارکننده، به خاک و خون کشیده شد، من در چندصدمتری مکان حادثه، مشغول معرفی کتاب «خشونت: پنج نگاه زیر چشمی» از اسلاوی ژیژک به دانشجویان خود بودم. برای همه ما این همزمانی عجیب بود. ساعاتی بعد از آن حادثه غمبار، یکی از دانشجویان به طعنه پرسید: این دست کتابها برای تحلیل چنین وقایعی چه کاربردی دارند؟ چرا که کتاب، صحنه هماوایی اندیشه‌های والتر بنیامین و اسلاوی ژیژک در باب خشونت است. خشونتی که بیشتر تعریفی فلسفی و حقوقی می‌یابد و به دنبال تحلیلی از شرایط زمینه‌ساز ایجاد خشونت می‌گردد. اما به نظر می‌رسد برای خشونتهای دراماتیزه شده تروریستی سالهای اخیر جهان بخصوص توسط داعش، کاربرد چندانی ندارد. ادامه مطلب “خشونت فقدان مادر”

اقتصاد نئوکلاسیک یکی از مهم‌ترین جریان‌های اقتصادی است که بر چند فرض اصلی تاکید می‌کند: انسان‌ها موجوداتی کاملا عقلانی هستند، ظرفیت نامحدودی برای پردازش اطلاعات دارند و همواره به دنبال بیشینه‌ کردن سود خود هستند. در این تعریف، انسان اقتصادی به عنوان تمامیتی عقلایی در نظر گرفته می‌شود. این تعریف نخستین بار توسط هربرت سایمون (برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال 1978) به چالش کشیده شد. از نظر سایمون تصویر ارائه شده توسط اقتصاددانان سنتی با نواقص جدی روبرو بود. سایمون بر پردازش اطلاعات محدود در انسان تاکید و آن را با عنوان «عقلانیت محدود» به جامعه علمی معرفی کرد. ادامه مطلب “چرا تصمیم‌های غیرعقلانی می‌گیریم؟”

گفتیم كه ما گاهی تعریف می‌كنیم واژه را، گاهی تعریف می‌كنیم شی عینی خارجی را و گاهی تعریف می‌كنیم مفهوم را. بحث ما در تعریف مفهومی بود. بنابراین وقتی می‌گوییم اقسام هفده‌گانه تعریف، منظورمان اقسام هفده‌گانه تعریف مفهومی است و كاری به  تعریف واژه‌ها و تعریف اشیای عینی خارجی نداریم. ادامه مطلب “اقسام هفده‌گانه تعریف مفهومی”

توضیحی پیرامون دو مقاله انتقادی ابوالقاسم فنائی به ملاحظات انتقادی سروش دباغ به مصطفی ملکیان پیرامون امکان یا عدم امکان جمع دین داری و عقلانیت:
مقاله اول در زمانی از سوی سروش دباغ انتشار پیدا کرده بود که مصطفی ملکیان در مکتوبات و سخنرانی های قابل استناد عینی/غیر شخصی شان هیچ سخنی از عدم امکان جمع مطلق “دیانت و عقلانیت” نداشته بودند و تنها سخن از عدم امکان جمع دین سنتی “تاریخی” نهادینه شده با عقلانیت تام و تمام مدرن سخن گفته اند.
توضیح بیشتر اینکه ادعای مستند و عینی و قابل ارجاع ملکیان (نه ادعای شخصی/ غیر مستند/غیر عینی و بحث های در گوشی ملکیان) که در کتاب “سنت و سکولاریسم” و گفت و گوی ملکیان با روزنامه شرق در آن ایام ناظر است بر عدم امکان دین نهادینه شده تاریخی و عقلانیت مدرن به طور تام و تمام که همان استدلال گرایی است.
وفق نظر ملکیان در آن دوران جمع سطحی از دیانت با سطحی از عقلانیتی کاملا ممکن است.چرا که ایشان هم دین داری و هم مدرن بودن را مشکک میدانند و تنها نوع خاصی از دین داری که دین داری تام و تمام سنتی تاریخی با عقلانیت تام مدرن را غیر قابل جمع می دانند. به تعبیر دیگر تنها نوع و سطح خاصی از دین داری با سطح تام عقلانیت مدرن با روایت ملکیان غیرقابل جمع است.
نقد اول فنائی به دباغ تحت عنوان: “درباب گوهر دین و گوهر مدرنیته” در چنین کانتکستی انتشار یافته بود. بعد از این نقد سروش دباغ در دانشگاه مشهد سخنرانی درخصوص همین موضوع ایراد کردند که مواضع خود را جرح و تعدیل یافته تر صورت بندی کردند.
ابوالقاسم فنائی در نقد همین تقریر تعدیل یافته شده دوم نیز نقدی نوشتند تحت عنوان “از تعبد در دین تا تعبد در فلسفه” که در انجا نیز اهم نقد ایشان، نادیده گرفتن تقریر درست ملکیان در مکتوبات و مستندات عینی ایشان است.

در حال حاضر در مکتوبات عینی مصطفی ملکیان رای سابق ملکیان با چاشنی بیشتری تحت عنوان عدم امکان جمع “مطلق” عقلانیت و دین داری به صورت عینی و قابل استناد وجود دارد که به لحاظ مفاد همان تقریر اولیه سروش دباغ از ملکیان در زمانی است که ظاهرا ملکیان سخن عینی و قایل استنادی درین خصوص مطرح نکرده بودند.

ادامه مطلب “پاسخ های ابوالقاسم فنائی به نقد سروش دباغ بر آرای مصطفی ملکیان”

فلسفه خوانی نزد روشنفکران جوان ایرانی، عمدتا پس از انقلاب اسلامی و بخصوص همزاد با به پا خواستنِ جنبشِ اصلاحیِ دوم خرداد، پا گرفت و رونق بسیاری یافت. با شکوفا شدنِ شخصیت های فلسفی برجسته ی ملی در محافل فکر و ادب و هنر، بخصوص پس از دوم خرداد، و طرح مسائلی از قبیل دین و معرفت دینی، توسعه سیاسی، لیبرالیسم، حقوق بشر و عدالت و غیره، گرایش روزافزونی به سوی فراگیری فلسفه در میان روشنفکران و تحول خواهان جوان، رشد یافته است.

ادامه مطلب “ناپختگیِ فلسفه نزد روشنفکران جوان ایرانی”

سیاست‌گذاری‌ها و خط‌مشی دوره 8ساله دولت احمدی‌نژاد موضوعی است که علی سرزعیم استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی در کتاب پوپولیسم ایرانی به آن پرداخته است. سرزعیم بر این باور است که باوجود هزینه هنگفتی که در این دوره به اقتصاد ایران تحمیل شده، هنوز نقد صحیحی از سیاست‌گذاری‌های آن دوره صورت نگرفته است. به عقیده وی، نقص بزرگ سیاست ایران این است که افراد یا شیفته سیاستمداران می‌شوند یا از آنها منزجر می‌شوند. همین امر سبب می‌شود تا نقادی‌ها به حاشیه کشیده شود و بسیاری از حقایق سربسته باقی بماند.

سرزعیم در کتاب «پوپولیسم ایرانی» در عین حال که به وجود اشتباهات در خط‌مشی احمدی‌نژاد پرداخته، ابعاد پوپولیستی دولت‌های او را هم مورد واکاوی قرار داده که برخی از این ابعاد با ویژگی‌های شخصیتی و تفکرات ایدئولوژیک احمدی‌نژاد در هم تنیده است. او دوره احمدی‌نژاد را از چند جهت دوره‌یی مهم در اقتصاد ایران قلمداد می‌کند و بر این باور است که اجماع کشورهای متعارض با منافع متعارض در جریان تحریم‌های ایران معجزه‌یی بود که تنها با حضور احمدی‌نژاد صورت گرفت و امریکا توانست ایده تحریم به جای جنگ نظامی را نخستین‌بار در مورد ایران پیاده کند.

سرزعیم که در یکی از سلسله نشست‌های گفتار و اندیشه که در شیراز برگزار شد، به معرفی یکی از کتاب‌های خود با عنوان «پوپولیسم ایرانی» پرداخت. کاوه بهبهانی نیز یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. ادامه مطلب “معرفی کتاب پوپولیسم ایرانی در سلسله نشست های گفتار و اندیشه”

از زمان دریافت خبر حادثۀ فاجعه‌بار دخترمان «آتنا اصلانی» مدام این شعر شاملو در ذهنم تکرار می‌شود:

بر زمینه ی سُربیِ صبح
سوار
خاموش ایستاده است …

«خدایا خدایا!
سواران نباید ایستاده باشند
هنگامی که
حادثه اخطار می‌شود…

کنارِ پرچینِ سوخته
دختر
خاموش ایستاده است
و دامنِ نازکش در باد
تکان می‌خورد
خدایا خدایا …» [گزیده‌‌ای از یک شعر از ابراهیم‌درآتش]

در اسطوره‌های یونان، آتنا، نام الهه‌ای است؛ ایزدبانوی خرد و شجاعت، پاک و باکره، دوستدار پدر. اگر چه پدرش زئوس، ابتدا از چیرگی او بیم داشت، اما پس از بالیدنش و مشاهدۀ متانتش، شد محبوب‌ترین فرزند پدر و حتی موجب رشک دیگر فرزندان زئوس! ادامه مطلب “خاموشی! هنگام حادثه؛ این بار حادثۀ آتنا!”