درس‌گفتارهای فلسفه اخلاق
شیرزاد پیک حرفه
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه بین‌المللی امام خمینی
درس‌گفتارهای فلسفه اخلاق با این پرسش آغاز می‌شوند که واکاوی «فلسفه اخلاق» برای فرهیختگان و تحصیل‌کرده‌های جامعه و اساتید و دانشجویان، که خود از گروه‌های مرجع و الگوهای «اخلاقی زیستن» در جامعه‌اند، چه سودی دارد. وقتی ما سرشت چیزی را می‌کاویم، با حقایق جدیدی درباره آن آشنا می‌شویم که پیش‌تر از آن بی‌خبر بودیم. مثلاً، با مطالعه علم زیست‌شناسی از حقایق جدیدی درباره ارگانیزم‌های طبیعی و با مطالعه علم اقتصاد از فرآیندهایی که چگونگی کار بازار را تبیین می‌کنند آگاه می‌شویم. اما اخلاق چیزی است که بیشتر ما، حتی پیش از مطالعه آکادمیک، با آن آشناییم. همه جوامع دارای مجموعه‌‌ای از قواعد اخلاقی‌اند و بیشتر مردم، پیش از رسیدن به بزرگ‌سالی، با این قواعد آشنا می‌شوند. ما، با یادگیری از مراجع اخلاقی مختلف در جامعه مانند مادروپدر و معلمان خود، یاد می‌گیریم که نباید شخص بی‌گناهی را بکشیم، نباید دروغ بگوییم، نباید دزدی کنیم، نباید بدِ مردم را بگوییم، نباید غیبت کنیم و مانند آن. پس «فلسفه اخلاق» چه‌چیزی به ما یاد می‌دهد که در آموزش مراجع اخلاقی جامعه وجود ندارد و اصلاً چرا باید کاوشی فلسفی درباره اخلاق انجام شود؟
در ادامه، معماها و دوراهی‌های اخلاقی، مانند معمای قطار، جدایی، خیانت، جدایی و غیره مطرح می‌شوند و دانشجویان درباره آنها بحث می‌کنند. پس از آن، تفاوت فلسفه اخلاق با اخلاق و شاخه‌های مختلف فلسفه اخلاق توضیح داده می‌شوند و به مسایل داغ اخلاق کاربردی، مانند نافرمانی مدنی و وظیفه اطاعت از قانون، ژادگرایی و نژادگرایی، سقط جنین، آسان‌میری و کمک به خودکشی، فن‌آوری‌های تولید مثل، مهندسی ژنتیک، رحم اجاره‌ای، اخلاق آموزش و پژوهش، اخلاق محیط زیست و حیوانات، اخلاق تجارت، اخلاق مهندسی، اخلاق پزشکی و گزارش خطای مافوق اشاره می‌شود. در این قسمت، چند فیلم سینمایی نیز درباره این مسایل معرفی می‌شوند.
در ادامه، کتاب‌های مفید فلسفه اخلاق معرفی می‌شوند. این کتاب‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف. کتاب‌های عمومی و مقدماتی (برای آشنایی کلی با فلسفه اخلاق)، ب. کتاب‌های تخصّصی (برای مطالعه تخصّصی فیلسوف، نظریه یا مسئله‌ای مهم در فلسفه اخلاق).
سپس، این پرسش مطرح می‌شود که آیا زندگی خوب ربطی به زندگی خوش دارد و اگر کسی اخلاقی زندگی کند زندگی خوشی هم خواهد داشت. در اینجا، نظریه‌های مختلف اخلاق هنجاری و پاسخ متفاوت آنها به این پرسش، تقابل وظیفه‌گرایی کانتی با قراردادگرایی سودگرا و فایده‌گرایی، تفاوت فلسفه اخلاق سنتی و مدرن، تفاوت فلسفه اخلاق منش‌گرا و کنش‌گرا و تفاوت کف اخلاق و سقف اخلاق مطرح می‌شوند. همچنین، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ارزش‌های اخلاقی با ارزش‌های اقتصادی در تضادند و غرب چگونه توانست با پاسخ به این پرسش به پیش‌رفت و توسعه برسد و چگونه میانگین درآمد روزانه، که قرن‌ها چیزی حدود سه دلار بود، در آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی به نود تا صدوبیست دلار رسید. پاسخ به این پرسش آن‌قدر مهم است که برخی از اندیشمندان آن را به پیچ یا گردنه‌ای خطرناک تشبیه و بر اساس آن کشورها را به دو گروه تقسیم می‌کنند: کشورهایی که این گردنه را با موفقیت پشت سر نهاده‌اند و کشورهایی که هنوز نتوانسته‌اند از آن عبور کنند. در اینجا، چگونگی تغییر نگاه غرب به اخلاق و فراگیری «آموزه درک درست از منفعت شخصی» در غرب، با نظریه بازی‌ها، معمای زندانی و گونه‌های جدید قراردادگرایی سودگرای هابزی در فیلسوفانی مانند گُتی‌اِی توضیح داده می‌شوند و به فلسفه اخلاق در ایران باستان نیز اشاراتی می‌شود.
در ادامه، به آزادی، آزار، منفعت شخصی و دین پرداخته می‌شود و نظریه متفاوت تکویل درباره نقش یگانه و بی‌هم‌تای گونه خاصی از دین و معنویت در دمکراسی و آزادی و تأثیر آن بر منفعت شخصی و موفقیت فرد و پیش‌رفت و توسعه جامعه توضیح داده می‌شود. همچنین، به نظر اندیشه ایران‌شهری و تفکرات ایران‌گرا درباره کارکردهای روان‌شناختی و جامعه‌شناختی دین و پیامدهای آن نظر اشاره می‌شود.
در ادامه، نظریه «روایی اخلاقی آزار غیرضروری» مطرح می‌شود. پرسش اصلی در اینجا آن است که به چه دلیل و با چه ملاکی می‌توان کاری را از لحاظ اخلاقی «ناروا» و «دخالت جامعه» را در آن «روا» دانست. در اینجا، «اصل آزار» یا «اصل آزادی» جِی. اِس. میل، سازگاری یا ناسازگاری لیبرالیزم با فایده‌گرایی و «چارچوب‌های اخلاقی قانون جزا» در فلسفه جوئل فاینبرگ توضیح داده می‌شوند.
در ادامه، میزان مطالبه اخلاق، شمول اخلاق، شدت اخلاق و اولویت در اخلاق توضیح داده می‌شوند. در اینجا، سه‌گانه جدید در فلسفه اخلاق مطرح می‌شود: اخلاق حدأکثرگرا، اخلاق اعتدال‌گرا و اخلاق حدأقل‌گرا.
در پایان، پیامدگرایی، ریشه‌های آن در روشن‌گری سده هجدهم اسکاتلند و گونه‌های معاصر آن توضیح داده می‌شوند.
.
.
جلسه 1، بخش 1؛ چه لزومی دارد فلسفه اخلاق بدانیم؟
جلسه 2، بخش 2؛ دوراهی‌های اخلاقی
جلسه 2، بخش 1؛ تعریف و شاخه‌های فلسفه اخلاق
جلسه 2، بخش 2؛ تعریف و شاخه‌های فلسفه اخلاق
جلسه 3؛ معرفی منابع فارسی فلسفه اخلاق
جلسه 6؛ آزادی، منفعت شخصی و دین
جلسه 7؛ نظریه روایی اخلاقی آزار غیرضروری
جلسه 8؛ مطالبه اخلاق و معماهای اخلاقی
.
.