از سنجش میدانی آلودگی هوا به سمت سنجش آگاهانه آلودگی هوا
نویسنده: محمودرضا مومنی، متخصص آلودگی هوا و تغییر اقلیم
منبع: کانال تلگرامی تغییر اقلیم و آلودگی هوا
در اظهاراتی بهت‌آور، وزیران کشور و آموزش‌وپرورش بیان کردند که استانداردها برای تصمیم‌گیری در کمیته اضطرار آلودگی هوا باید تغییر کند تا لازم نباشد مدارس تعطیل شوند!
در سال ۲۰۰۹، شورای شهر مادرید اسپانیا در تصمیمی برخی از مکان‌های ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا را بدون اطلاع‌رسانی جابه‌جا کرد و با نام‌های جدید معرفی کرد.
در این جابه‌جایی، ایستگاه‌های کنار خیابان (که آلودگی بالایی داشتند) به کنار پارک (که آلودگی کمتری داشتند) منتقل شدند.
اینکار قاعدتا باعث شد که میانگین الودگی هوای اعلان‌شده توسط ایستگاه‌ها کمتر شود و شاخص کیفیت هوا هوای سالمتری را نشان دهد و به‌واسطه آن دولت محلی قادر شد که به‌طور قانونی به اتحادیه اروپا پاسخگو باشد و از زیر فشا آنها خارج شود.
این موضوع باعث ایجاد جنجال بسیار در مادرید اسپانیا شد و یک سری اقدامات شهروندی را نیز برانگیخت.
این جنجال سبب روشن شدن این موضوع شد که در سنجش هوا فقط داده‌های نهایی نباید درنظر گرفته شود و علاوه بر آن، باید به زیرساخت‌ها، مکان ایستگاه‌ها، دستگاه‌ها، کالیبراسیون و روش‌های محاسبه داده‌ها نیز توجه شود.
این اتفاق باعث به‌وجود آمدن مفهومی شد به‌نام «سنجش آگاهانه» (attuned sensing) که بیان می‌کند که درکنار داده‌های سنجش‌شده هم باید به زیرساخت‌ها و روش‌های محاسبه داده‌ها و هم باید به (نا)مدیریت سیاسی آلودگی هوا حساس بود و در صورت تخطی از اعمال روش درست در اعلان داده‌ها می‌توان از ظرفیت مشارکت مردم و افکار عمومی برای تحت فشار قرار دادن دستگاه‌های مربوطه استفاده کرد.
با توجه به اظهارات وزیران کشور و آموزش‌وپرورش به اهمیت موضوع سنجش آگاهانه پیش‌ازپیش در ایران پی می‌بریم زیرا این درحالیست که دانش‌آموزان جز گروه‌های حساس در طبقه‌بندی آلودگی هوا قرار می‌گیرند و باید سخت‌گیری بیشتری شود!
شاخص کیفیت هوا در ایران از روشی نادرستی محاسبه و اعلان می‌شود. براساس راهنمای ارا‌ئه‌شده توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA)، شاخص کیفیت هوا باید براساس بیشینه غلظت در کل ایستگاه‌ها اعلان شود. ولی متاسفانه در ایران شاخص براساس میانگین غلظت ایستگاه‌ها محاسبه و اعلان می‌شود که دو مشکل اساسی ایجاد می‌کند:
۱-میزان واقعی آلوده بودن هوا دیده نمی‌شود.
۲- مناطق آلوده نادیده گرفته می‌شود و از اهمیت آنها کاسته می‌شود.
هیچ اطلاعاتی از کالیبراسیون دستگاه‌های کیفیت هوا در دسترس نیست! تا همین چند سال پیش کالیبراسیون ایستگاه‌ها برای آلاینده ازن درست انجام نمی‌شد و به‌همین دلیل این ایستگاه غلظت بالای ازن را نمایش نمی‌داند.
در مورد درستی کارکرد دستگاه‌های کیفیت هوا هم هیچ اطلاعاتی وجود ندارد. خبرهایی هست که برخی از پمپ مکنده هوا در برخی ایستگاه‌ها به‌درستی کار نمی‌کند و این موضوع موجب پایین‌تر نشان‌دادن غلظت ذرات ریز (PM2.5) می‌شود.
در اکثر ایستگاه‌ها تمامی سنسورهای سنجش آلاینده وجود ندارد و یا بهتر است بگوییم برای برخی از آلاینده به‌عمد حذف دستوری می‌شوند. مثلا سنسور دی‌اکسیدگوگرد در اصفهان وجود ندارد و میزان مازوت‌سوزی در این شهر مشخص نیست! و یا گزارش سنسور دی‌اکسیدکوگرد ایستگاه میدان آذربایجان تبریز به‌ناگاه بیان نمی‌شود.
جانمایی برخی از ایستگاه‌ها هم مشکلاتی دارد و برخی از ایستگاه‌ها یا به کلی حذف شدند و یا به کنار پارک منتقل شده‌اند. ایستگاه شهر مهاجران استان مرکزی که میزان مازوت‌سوزی نیروگاه شازند را به‌خوبی نشان می‌داد به یکباره حذف شد! و یا ایستگاه همدان به کنار پارک انتقال داده شد و این موجب شد که میزان آلودگی هوای همدان کمتر نشان داده شود!
هیچگونه اطلاعاتی از کالیبراسیون، نوع دستگاه‌ها، روش اندازه‌گیری آلاینده‌ها، و نظارت بر مراکز معاینه فنی خودروها وجود ندارد و این درحالیست که خودروها بیشترین سهم را در انتشار آلاینده‌های هوا دارند!
عدالت محیط‌زیستی برای همه شهروندان ایجاب می‌کند که سازمان حفاظت از محیطزیست هر چه سریعتر این موضوعات وارد شوند و سنجش آگاهانه آلودگی هوا را در دستور کار خود قرار دهد و در بیانیه‌ای به اظهارات وزیران کشور و آموزش پرورش جواب دهند.
وقت آن هم شده‌است که متخصصان محیطزیست و سازمان‌های مردم نهاد (NGO) در یک مطالبه‌گری خواستار شفافیت در مورد وضعیت کالیبراسیون، کارکرد سنسورها، و نحوه اندازه‌گیری ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا و همچنین دستگاه‌های معاینه فنی شوند.