دولت – ملت در ایران؛ نگرشی سیاسی ـ فلسفی
احمد بستانی
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
منتشر شده برای اولین بار در فصلنامه علمی مطالعات خاورمیانه (MESJ)، دوره ۲۸، شماره ۱ – شماره پیاپی ۱۰۳، بهار ۱۴۰۰
ایران معاصر به مثابه جامعه‌ای پیچیده و متحول با گذارهای فراوانی دست به گریبان است، اما به نظر می‌رسد که فقدان نظریه‌ای برای ملت و دولت ایرانی مهمترین چالش امروز ما باشد. در شرایطی که جهان و مناسبات آن عمیقا متحول شده‌اند، ما محتاج تدوین نظریه‌ای برای هویت ملی و دفاع از دولت ـ ملت در مفهوم جدید آن هستیم. فقدان درک ملی و اجماع نسبی بر سر این مفاهیم اساسی موجب پدیدآمدن چالش‌هایی جدی در جامعه ایران شده است.
ازیک سو، در فقدان نظریه‌ای مدون درباب هویت ملی گاه عناصری دیگر جای مفهوم کلیدی ملت ـ دولت را گرفته است و گاه درکی سنتی و پیشامدرن از مفهوم ملیت ایرانی مبنا قرار می‌گیرد که به‌رغم اهمیت آن برای نیازهای جهان پیچیده امروز فاقد تناسب و کارایی است. ازسوی دیگر، تاثیر برخی ایدئولوژی‌ها و نظریه‌های سیاسی غربی که بر عناصری مانند قومیت، زبان، نژاد و مانند آن تاکید دارند و یا مباحث سیاست هویت که به تضعیف هویت ملی می‌انجامند موجب شده است تا در ذهن و زبان برخی نخبگان و فعالان سیاسی مفاهیم و دغدغه‌هایی پدیدار شود که به تضعیف دولت ـ ملت می‌انجامند.
هدف این نوشته دفاع فلسفی از ایده دولت ـ ملت و هویت ملی ایرانی است نه ملی‌گرایی در مقام یک ایدئولوژی. ازهمین روی ازیک سو از برداشتی از ملت دفاع خواهیم کرد که براساس نظریه‌های جدید در فلسفه سیاسی مبتنی بر تخیل و تصورات اجتماعی است و ازسوی دیگر به نقد و ارزیابی برخی الگوهایی خواهیم پرداخت که هویت ملی و اهمیت آن را نفی و یا تضعیف می‌کنند.