معرفت‌شناسی یا شناخت‌شناسی (به انگلیسی: Epistemology) شاخه‌ای از فلسفه است که به عنوان نظریهٔ چیستی معرفت و راه‌های حصول آن تعریف میشود. هرگاه و همیشه برای کشف قاعده‌ای قابل اعتناء، در بارهٔ احوال و عوارض علم (و علوم) بحثی روشمند داریم، در فلسفه علم غور می‌کنیم. پس اگر یک سلول مغز از آن نظر که نقش جوهری در بروز یک قاعده علم ساختی دارد را برای توضیح و ترمیم یک قاعده کلی بررسی کنیم، کم یا زیاد در حال فلسفیدن علم هستیم. معرفت‌شناسی پژوهش دربارهٔ پرسش‌هایی دربارهٔ امکان معرفت و چیستی معرفت است.
.
درس‌گفتارهای «درآمدی بر معرفت‌شناسی» از پیروز فطورچی
.
جلسه ی اول. 12/7/1383
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوع کلی: تحلیل معرفت
موضوع جزیی:
1_ معضل گتیه و پاسخ ها به آن
2_ پاسخ کلارک به معضل گتیه
3_ پاسخ گلدمن به معضل گتیه
.
.
جلسه دوم. 19/7/1383
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوع کلی:
تحلیل معرفت
موضوع جزیی:
1_ معضل گتیه و پاسخ ها به آن
2_ پاسخ گلدمن به معضل گتیه
.
.
جلسه سوم 26/7/1383
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوع کلی:
تحلیل معرفت
موضوع جزیی:
1_ معضل گتیه و پاسخ ها به آن
2_ پاسخ گلدمن به معضل گتیه
3_ نقدهای گلدمن به کلارک
4_ نظریه ی الغاپذیری و روایت لرر و پاکسون از آن
.
.
جلسه چهارم. 10/8/1383
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوع کلی:
تحلیل معرفت
موضوع جزیی:
1_ معضل گتیه و پاسخ ها به آن
2_ پاسخ درتسکی به معضل گتیه
3_ نقدهای درتسکی به گلدمن
.
.
جلسه پنجم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1_ یک نکته در باب روش شناسی معرفت شناسی معاصر
2_ ادامه ی سخن در باب نظریه ی درتسکی در تحلیل معرفت
1_ توجه به خصیصه ی موارد
2_ امکان خطا و معرفت
3_ داوری در باب نقدها به درتسکی
از اشکالهای مشترک به بسیاری تحلیل ها از جمله تحلیل درتسکی این است که این تحلیل ها ناظر به واقع معرفت و آنچه شهودا از آن فهم میشود نیستند. در برابر این سخن چند نکته میتوان گفت: یکی آنکه این بحث تا حدودی بحثی فرامعرفت شناختی است، یعنی این بحث که آیا روش معرفت شناسی معاصر درست است یا درست نیست، مثلا از رویکردهای متاخر در معرفت شناسی، رویکرد طبیعت گرایانه کواین است که اگر چه نظر وی چون افراطی بود و اساسا معرفت شناسی را در ذیل زبانشناسی میدید پذیرفته نشد، ولی اصل نظرگاه وی تاحدود بسیاری در پس از وی موثر بوده است. در همین رویکرد فعلی معرفت شناسی نیز این گونه نیست که همه جا در تحلیل ها باید به واقع امور نظر داشت، این که در چه قسمتهایی با تحلیل صرف روبروییم و در چه قسمتهایی باید تحلیلهایمان ناظر به واقع باشد، بحث جداگانه ای را می طلبد.
.
.
جلسه ششم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1- ادامه ی بررسی نظریه ی معرفت درتسکی
2- خطاپذيري و معرفت
3- نسبت ميان واجديت و ابراز معرفت
4- نقدها به درتسكي
5- نقد پاپاس و سوين
6- نقد پويمن
7- بررسي نقدهاي وارد شده به درتسكي
8- بررسي تبيين آئودي از معرفت و يقين
9- جمع بندي بحث هاي پيشين در باب اشكالات گتيه و تحليل معرفت
در زندگی روزمره افراد، در زمینه ي عرفی، در مورد اموری ادعای معرفت میکنند که آنها حتی نزدیک به آستانه ي دلایل قاطع و معیار درتسکی نیز نیستند. پاسخ درتسکی آن است که در بسیاری زمینه های عرفی ما با یک معرفت یا تجربه سروکار نداریم بلکه با مجموعه ای از تجربه های محفوف به هم كه تلاقی یافته اند روبرو هستیم که اگرچه هر کدام از واحدهای این مجموعه بر اساس معیارهای بیان شده و دلایل قاطع نمی توانند معرفت محسوب شوند، ولی به صورت مجموعه ای متیوانند واجد شروط بیان شده در معیار دلایل قاطع باشند. مثلا بسیاری از معرفتهای از راه گواهی ما ، صرف یک معرفت نیست بلکه مجموعه ای از گواهی هاست با پیشینه ای خوب از گذشته، مثل این که پایتخت کشوری کجاست و این مجموعه معرفت ، احتمال خطا را پوشش میدهد و البته کاملا از بین نمیبرد ولی مقدار باقیمانده دیگر قابل اعتنا نیست.
.
.
جلسه هفتم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1_ یک نکته در باب روش شناسی معرفت شناسی معاصر
2_ ادامه ی سخن در باب نظریه ی درتسکی در تحلیل معرفت
1_ توجه به خصیصه ی موارد
2_ امکان خطا و معرفت
3_ داوری در باب نقدها به درتسکی
1- بحث باور
اشتراکات باور و معرفت
بحث باور در تاریخ فلسفه ی غرب
2- بررسی لرر در مولفه های معرفت و جایگزینی پذیرش به جای باور
3- غرض و وظیفه معرفتی
بحث غرض معرفتی و نسبت میان باور و اراده در تاریخ فلسفه ی غرب
4- مراتب وظیفه ی معرفتی
5- شکاکیت
تقسیم بندی ها در باب شکاکیت
1_ تقسیم به کلی و فراگیر
2_ تقسیم به انتقادی و ماهوی
در تاریخ فلسفه ی غرب، هیوم اولین کسی است که به صورت جدی، از باور بحث کرده است، در واقع بحث از باور در زمینه ی دینی و در نسبت آن با ایمان مورد بحث بوده است و هیوم نخستین کسی است که به صورت مستقل، به بحث باور فارغ از زمینه ی دینی پرداخته است. این سرآمدی هیوم تا اواخر قرن بیستم پایدار بوده است. البته هیوم تأکید داشت که این بحث بسیار اسرار آمیز و مبهم و از بزرگ ترین رازهای فلسفه است. بسیاری از حالات احساسی و عاطفی، مانند خشم، عصبانیت، خوشحالی و …. می تواند مولد باور باشد. سانحه و بی پیشینه بودن باور نیز از نکاتی بود که هیوم بیان می کرد. این ویژگی و این که باور تابع اراده نیست، و از این نظر وظیفه ی معرفت شناختی نیز در مورد آن معنایی نخواهد داشت، از ویژگی های محوری باور از زمان هیوم تا الان است.
.
.
جلسه هشتم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1_ برخی نکات از جلسات پیشین
2_ بحث دکارت
سه مرحله ی شکاکیت دکارت
3_ روایت پاتنم از شک گرایی دکارتی، مغز در خمره
4_ بیان و براهین فخر رازی در شکاکیت
5_ عدم وجود نقطه ی شروع استدلالی در مقابله با شکاکیت
یک بحث مشترک میان پاسخ های قدیم و جدید علیه شکاکیت این است که در بحث مقابله با شکاکیت، نسبت به جهان خارج، نقطه ی شروع استدلالی نداریم. این بحثی است که ابن سینا به صراحت در مقدمه ی شفا، بیان کرده و در پاسخ های کسانی چون مور نیز، با تأکید بر عقل سلیم و کامان سنس بر آن صحه گذارده می شود. آن چه از این مطلب که در بحث مقابله با شکاکیت، نقطه ی شروع استدلالی نداریم، مراد است، این است که اگر کسی وجود جهان خارج را منکر شود و شک فراگیر داشته باشد، با چنین فردی، نمی توان وارد بحث استدلالی شد. چون نه استدلال شما و نه مقدمات آن، برای وی پذیرفته نیست. در واقع در پاسخ های قدیم و جدید علیه شکاکیت، ناتوانی از بحث استدلالی در مقابله با شکاکیت فراگیر مورد تأکید واقع شده است. البته این ناتوانی از سر ضعف نیست، بلکه این مسأله اساساً قابلیت استدلال ندارد. و هر استدلالی که مطرح شود، مصادره به مطلوب است.
.
.
جلسه نهم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1- دیدگاه های معاصر در قبال شک گرایی
1. دیدگاه مور در باب شکاکیت
ساختار استدلال مور
مور و کامان سنس
تلاش مور برای استدلال بر موضع خود
روش مور
2. پاسخ جاناتان وگل به شکاکیت
استنتاج از راه بهترین تبیین و underdetermination
شروط تبیین خوب
تقابل فرضیه های شک گرایانه با فرضیه وجود جهان خارج
فلاسفه ی معتقد به روش فهم عرفی، در هر دوره ای، در نوع مواجهه با شکاکان، به شیوه ی واحدی عمل کرده اند. عموماً استناد آن ها به نمونه های غیر قابل تردید است، و این استناد نه برای استدلال و اثبات که برای تنبیه و آگاهی بخشی مخاطب است. مثلاً وقتی دیوجانوس از فلاسفه ی باستان، که قائل به فهم عرفی بود، در مجلسی از کسی شنید که منکر حرکت است، آن جلسه را ترک کرد، چون باور داشته، بدیهیات غیر قابل انکاری مانند حرکت وجود دارد. یا فیلسوف متأخر دیگری به نام جانسون، در برابر نظریه ی بارکلی مبنی بر عدم وجود ماده، سر خود را به سنگی می زند تا به این طریق، هم وجود ماده را اثبات کند و هم بیان کند که وجود ماده، بدیهی است. در واقع هم جانسون که متأخر است و هم دیوجانوس متقدم، هر دو از یک روش برای اثبات عقیده ی خود استفاده کرده اند، و این یک الگوی مشترک در قائلان به فهم عرفی است که در برابر انکار یک مطلب بدیهی، سعی در نشان دادن یک نمونه ی عملی از آن مفهوم را دارند.
.
.
جلسه دهم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
ادامه ی بحث در باب پاسخ وگل به شکاکیت
1_ شرایط مقایسه میان فرضیه ی شک گرایانه با فرضیه ی وجود جهان خارج
2_ مرجحات بیان شده برای برتری فرضیه ی وجود جهان خارج
1- تبیین ناپذیری مولفه های فرضیه ی C.S.H
2- سادگی بیشتر فرضیه ی R.W.H
الف: بر اساس تعداد مولفه های تبیین گر:
ب: بر اساس اصول، قواعد و قوانین تبیین کننده:
مسیر وگل برای رد شکاکیت این است که سعی می کند بر اساس کامان سنس، تجربه ی حسی و مشاهدات و تجربیات ناظر به جهان خارج را اثبات کند. دو فرضیه ی بنیادی را در برابر هم قرار می دهد، یکی R.W.H که فرضیه ی کامان سنس است و دیگری C.S.H که روایتی از شک گرایی است. قصد وگل این است که بررسی کند که این دو فرضیه، در یک رقابت تبیینی، کدام یک کفایت بیش تری دارد. وگل معتقد است که هر فرضیه ی شکاکانه لزوماً تاب رقابت با R.W.H را ندارد. و صرفاً فرضیه ی شک گرایانه ای می تواند رقیب باشد که به لحاظ ساختاری، شبیه R.W.H باشد و دارای فضایل تبیینی فی نفسه و در نسبت با R.W.H باشد.
.
.
جلسه یازدهم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
ادامه ی پاسخ ها به شکاکیت
1- نظریه ی بدیل های مربوط
1_ تقریر نظریه
2_ اصل بستگی و انکار آن
1_ توضیح مربوط بودن بدیل ها
2- نظریه ی زمینه گرایی
1_تعریف زمینه گرایی:
2_دیدگاه وحدت گرایی در باب معیار معرفتی
3_طولی بودن معیارها در زمینه گرایی
4_تفاوت زمینه گرایی معرفتی و جامعه شناختی
5_تمیز میان زمینه گرایی معرفتی و دو اعتبار معرفت در نزد مالکوم
6_توضیح پارادوکس معرفتی در زمینه گرایی
7_وجوه زبانی نظریه ی زمینه گرایی
8_ارتباط میان زمینه گرایی در معرفت و زمینه گرایی در توجیه
9_تفاوت میان زمینه گرایی در معرفت و زمینه های معرفتی
10_دو منظر اول شخص و سوم شخص در زمینه گرایی
11_پیشینه ی نظریه ی زمینه گرایی معرفتی
دیدگاه معاصر دیگر که با دیدگاه بدیل های مربوط نیز در ارتباط است، نظریه ی زمینه گرایی است. این نظریه همان طور که از نام آن پیداست به زمینه و کانتکس اهمیت فراوانی می دهد و برای آن اصالت قائل است. یک بحث مهم در معرفت شناسی معیارهایی است که برای معرفت تعیین می کنیم، این معیارها اولاً متعدد و متنوع است و ثانیاً این تکثر در ناحیه ی معیارها طولی است و طیفی از شدت و ضعف دارد. طبیعتاً هر چه معیار شدید تر و قوی تر باشد، مصادیق معرفت کم تر است و هر چه معیارها ضعیف تر باشد، مصادیق معرفت بیش تر است. این معیارهای طیف گونه توسط کانتکس و زمینه تعیین می شود. زمینه هم مراد زمینه های بحث و گفت و گو و معرفت آوری است. این نظریه تقریباً ادامه ی منطقی نظریه ی بدیل های مربوط است.
.
.
جلسه دوازدهم
سرور اول: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
سرور دوم: صوت این جلسه | PDF متن این جلسه
موضوعات مطرح شده توسط پیروز فطورچی:
1- زمینه گرایی
1 . پیشینه ی زمینه گرایی
2 . زمینه گرایی به مثابه ی معیاری برای تحلیل معرفت
2- نظریه یرون گرایی معناشناختی
1 . سه نمونه ی تمثیلی پاتنم
2 . پاسخ برون گرایی معناشناختی به شکاکیت
3- برون گرایی معرفت شناختی
1 . پیوند برون گرایی معرفت شناختی و روان شناسی
2 . پاسخ برون گرایی معرفت شناختی به شکاکیت
زمینه گرایی علاوه بر این که پاسخی به شکاکیت است، خود از نظریه های مطرح در تعریف و تحلیل معرفت نیز هست. در این حیطه، زمینه گرایی به خوبی توضیح دهنده ی تجربه پارادوکسیکال آدمی در عرصه ی معرفت است. این که انسان از یک سو، در جریان زندگی عرفی، خود را صاحب معرفت می بیند، ولی در طیّ فلسفه ورزی و مواجهه با استدلال های شکاکانه، خود را صاحب معرفت نمی داند. توضیح زمینه گرایی برای این حالت، تعویض زمینه ها و کانتکس های معرفت است، که فرد مدام در بین زمینه های سخت گیرانه و سهل گیرانه در حال رفت وآمد است. البته اگر چه در واقع زمینه گرایی نوعی گشودگی و انعطاف در معرفت را نتیجه می دهد، ولی در سطوح بالاتر شک گرایی را جایز می داند، و دیدگاه مطلق انگاری نیست.
.
.
عنوان درسگفتار: درآمدی بر معرفت‌شناسی
سخنران: پیروز فطورچی
مکان: دانشگاه صنعتی شریف
.
.
ارادت فراوانی به استاد فطورچی دارم
با تشکر ، لطفاً یک مسیر دیگری هم برای دانلود این فایل ها در نظر بگیرید. سپاس
دوستان, آیا ادامه جلسات موجود است ؟؟