مسیحیت و مسأله سکولاریسم
بسیاری سکولاریسم را رخدادی مدرن می دانند که در پسِ رنسانس بر مسیحیت چیره شد و حوزه نفوذ آن را به مقوله های دینی تقلیل داد. به عبارتی دست مسیحیت با این روند از حوزه های قانون گذاری، قضایی، سیاست و امور اجرایی کوتاه و کشیشان مسیحی فقط جهت دخالت در امور دینی و تا اندازه ای فرهنگی مجاز شمرده شدند. چنین باوری بیشتر مربوط به روشنفکران غیر مسیحی و به ویژه مسلمان است. اما اگر بخواهیم به صورت درون متنی مسأله گسترش سکولاریسم در عالم مسیحی را پیگیری کنیم، این رویه برای مسیحیت یک سنت است. این گفته خود مسیح است که «مال قیصر را به قیصر و مال خدا را به خدا دهید». آباء اولیه کلیسا نیز به همین منوال عمل کردند و مسیحیت هیچ گاه ادعای اداره امور سیاسی و زمینی اجتماع انسانی را نداشت. حتی در دوران مقتدرترین پاپهای مسیحی نیز هیچ گاه مسیحیت تشکیل دولت سیاسی جهت انجام امور زمینی نداد و این امور همیشه در ید قدرت پادشاهان باقی ماند. لوتر نیز که در قرن شانزده بانی نهضت پروتستانتیسم و حذف واسطه گری کلیسا بین مردم و خدا گشت، در واقع ادعای بازگشت به مسیحیت اولیه و اصول مسیح و آبای کلیسا را داشت نه یک بدعت جدید؛ دلیل پذیرش گسترده نهضت دین پیرایی لوتر همین سابقه سنتی بود. بنابراین مسیحیت چنین ظرفیتی را از اول داشت و لوتر آن را احیا کرد. نکته دیگر این که مخاطب لوتر کلیسا و جامعه مؤمنان بود نه عموم جامعه. در واقع مدرنیسم از چند رانهی متفاوت مانند فلسفه های سوبژکتیو در حوزه های فکری، هنر و عرفانهای اومانیستی در حوزه های هنری و فرهنگی، اقتصاد بورژوازی در حوزه های اقتصادی و سرانجام نهضت اصلاحات مذهبی یا پروتستانتیسم در حوزه دین، در جامعه آن روز تشکیل و تحت بسته یکتایی نمایان شد.
امتناع سکولاریسم مسیحی در اسلام
روشن است که بین اسلام و یهودیت از یک طرف و مسیحیت از طرف دیگر، تفاوتهایی بنیادی در ریشه ها، خوانشها و رویکردهاست. اسلام و یهودیت ادیانی شریعت محورند و به ویژه اسلام برای زندگی این جهانی برنامه و قاعده دارد. قاعده هایی که پس از رحلت/ غیبتِ نبی/ معصوم، به دلیل نیازهای متنوع زمینی از طریق دستگاه های فقاهتی هر چه بیشتر متورم و بازتولید می شوند. در حالی که مسیحیت یک دین رستگاری محور و غیر شرعی است که در حوزه های این جهانی قاعده های چشمگیری ندارد؛ تا آنجا که یکی از وعده های مسیح به یارانش «برداشتن شریعت از گردن آنهاست». مسیحیت در حوزه های زمینی و این جهانی همان طور که در بند یک آمد، بی ادعا است و این امور را به دولت می سپارد. بناراین، پیاده سازی سکولاریسمی که در غرب بر مبنای مسیحیت انجام گرفته، در جوامع اسلامی یک امر ممتنع است. مسیحیت از قبل منطبق با قالب سکولاریسم بوده است و مدرنیسم تنها این قالب را محقق کرد، در حالی که اسلام به دلیل وجود شریعت همه جا حاضر، فاقد چنین امکانی است. می توان گفت: کسانی که بدون در نظر گرفتن این وضعیت توپولوژیک اقدام به بومی سازی سکولاریسم در کشورهای اسلامی می کنند، بیشتر هزینه های مادی و معنوی بیهوده برای اجتماع ساخته اند تا این که مشکلی از جامعه را حل کرده باشند. تاریخ صد سال گذشته روشنفکری ایرانی مؤید این گفتار است.
از سکولاریسم به سوی هرمنوتیک یا تأویل در روشنفکری دینی
3.1- هر منوتیک یا تأویل چیست؟
هرمنوتیک در ابتدا دانشی بود که از طریق متکلمان و عالمان علوم دینی در جریان تفسیر متون دینی قوام یافت. این دانش در ابتدا قواعد صحیح تفسیر متن به معنای بازگشت به معنای اولیه و اصلی متون یا تأویل متون بود. اما به مرور زمان این علم از حوزه علوم دینی خارج و به علوم انسانی، تحلیل مسأله فهم و حتی ابعاد انتولوژیک جهان انسانی تسری یافت. به همین دلیل چیستی این دانش، روشمندی آن و موضوع آن محل تحلیل ها و جستارهای فلسفی دامنه داری قرار گرفت. برخی نحله های فلسفه قاره ای روشمندی این دانش را نمی پذیرند و یا برخی پست مدرنها بازگشت به معنای اصیل را زیر پرسش می برند و امکان فهم نهایی را قبول ندارند و معتقدند که فهم رخدادی است که در اندیشه مفسر و در زمان حال و نه گذشته، با توجه به وضعیت و شرایط روز شکل می گیرد. برخی دیگر از متفکران انگولاساکسون مانند هرش نیز سعی دارند که دوباره اصالت معنای نهایی و وجه رئالیستی و روشمندی موضوع را با در نظر گرفتن شرایط مفسر احیا کنند.
اجازه دهید به مسأله بازگردیم. می خواهیم یک راهبرد منطقه ای با استفاده از دانش هرمنوتیک که برخی روشنفکران جهان اسلام در برابر مسأله شریعت، تحت عنوان «روشنفکری دینی» پی ریزی کردند را دنبال کنیم.
رویگردانی از سکولاریسم با راهبردی هرمنوتیکی: گفتمان روشنفکری دینی
در بند دوم گفتیم که سکولاریسم بنا به وضعیت توپولوژیک ویژه شریعت اسلامی، در جهان اسلام ممتنع است. تجربه های تاریخی قرن گذشته تأییدی در این راستا هستند. روشنفکری دینی، پس از انقلاب اسلامی واکنشی به این موضوع بود. پیامد این امر، روشنفکران دینی سعی کردند تا با اتخاذ یک رویکرد هرمنوتیکی مناسب شرع اسلامی را با حفظ اصول و روش مناسب با وضعیت روز تطبیق دهند. پروژه هایی مانند «قبض و بسط تئوریک شریعت» تلاشهایی در این جهت بوده است. بدین ترتیب سعی گردید تا با توجه به رخدادهای شناختی مدرن، فهم تازه از شریعت اسلامی ایجاد گردد. این روش مختص ادیان شریعت محوری مانند اسلام است و راهبردی هوشمند در راستای ورود و به روز رسانی فهم دینی در جهان امروز و با حفظ اصول است. این تجربه شکست راهبرد سکولاریزه کردن دیانت اسلامی را در پشت سر داشت و با کنار گذاشتن این روند، سعی کرد تا از طریق القای تفسیرهایی نو اندیشه های دینی را به روز گرداند. به این ترتیب اصول دین ثابتند ولی دست مفسر در تفسیر فروع دین باز بوده و می تواند با استفاده از مقولاتی مانند «شأن نزول آیات» و یا دلیل عقلی وضع حکم، این قواعد را بروز رسانی کند.
یکی از خطرهایی که این راهبرد را تحدید می کند، عدم خودآگاهی روشنفکران دینی به وضعیت گفتمانی خویش و انحراف به سوی سکولاریسم در اثر مقاومتها و شکستهای طول مسیر است. به هر صورت این روند منتقدان پرقدرتی هم در جبهه سنت گرایان و هم در جبهه سکولارها دارد، اما این دلیل نمی شود تا اصول گفتمانی زیر پا گذاشته شده و جریان به جهت همدلی روشنفکران سکولار، به سمت سکولاریسم منحرف گردد. به نظر می رسد که نظریاتی مانند «رؤیای رسولانه» یک انحراف از مسیر هرمنوتیکی گفتمان روشنفکری دینی به سمت سکولاریسم مسیحی باشد. در جریان تفسیر بایستی هر دو طرف قضیه یعنی اصول دیانت و وضعیت معاصر پاسداری شود. انحراف به هر یک از دو سمت این جریان را از ریل خارج کرده به سمت بن بستهایی می برد که هم سنت گرایی و هم سکولاریسم در جامعه مذهبی فعلی مدتهاست در انتهای آن نشسته اند.
سخنی با منتقدان سکولار
به نظر می رسد که بیشترین خطر برای گفتمان روشنفکری دینی از جانب روشنفکران سکولار جامعه امروز ایران است. آنها با اشتباهی فاحش، روشنفکران دینی را رقیب خود می دانند. در حالی که مخاطب روشنفکران دینی طلاب و نخبگبان حوزه های علوم دینی و به عبارتی «جامعه مومنان» هستند. مخاطبی که سکولاریسم در جهان اسلام با توجه به وضعیتی که در بند دو آوردیم، هیچ بسته فکری برایش ندارد و راهی را که در مقابل آنها پیش گرفته است تنها به بن بست و درگیری ها و صف کشی های خونبار اجتماعی می انجامد. در حالی که روشنفکری دینی همواره یک روش جایگزین برای همزیستی مسالمت آمیز شریعت و ملزومات دنیای مدرن باقی می گذارد. توصیه ما به این دسته از روشنفکران آن است که حداقل در این زمینه – با توجه به ادعاهایتان- از غربی ها پیروی کنید و وارد حیطه تخصصی دیگران نشوید. به همان گونه که لوتر و دکارت و گالیله و خاندان مدیچی در غرب مدرن هر کدام به خویشکاری ویژه حوزه خود پرداختند. و البته روشنفکری دینی نیز باید بفهمد که، با توجه با جهان مقدری که پیش روی ماست، مخاطب بسته فکریش طلاب علوم دینی و با اندکی ارفاق «جامعه مومنان» هستند. گوناگونی و جداسری حوزه های مختلف تمدنی از ویژگی های بارز این تقدیر است. هرچند ما معتقدیم که اندیشه ایرانی این توان را دارد که عقلی جهانشمول برای از آن خود کردن و در عین حال پاسداشت این گونه گونی، تقویم کند. این کار را یکبار فارابی در مقابله فلسفه و علوم غربی انجام داده – هرچند نتوانستیم از نتایج آن بهره ببریم- است و چرا دوباره نشود؟
.
.
هرمنوتیک در برابر سکولاریسم: راهبردی به نام روشنفکری دینی
اسماعیل نوشاد
دانشجوی دکترای فلسفه
.
.
شمانقش کلیساوجنایات ومظالمی را که در غرب مرتکب شده بود را نادیده گرفتیدودلیل سکولاریسم در غرب را ظرفیت موجوددرمسیحیت بدلیل نداشتن شریعت میدانید واینکه مسیحیت مدعی حکومت نبوده است درحالیکه دلیل اصلی سکولاریسم در غرب جنایات کلیسا وفشار مذهب در قدرت بود گرچه کلیسا اسما حاکم نبود ولی رسما وعملا حاکم بود وقدرت بسیار زیادی داشت جان ومال مردم دست کلیسا بود میکشت وشکنجه میداد کسی هم جلودارش نبود اینها غرب رابطرف سکولاریسم هل داد اینکه میگویید در جوامع اسلامی سکولاریسم ممتنع است درست نیست دلیلتان را هم وجود شریعت و سابقه روشنفکری درایران بیان کردید در حالیکه اینها مربوط میشد به زمانیکه اسلام به قدر ت نرسیده بود وپنداشته میشد با به قدرت رسیدن دین اسلام شریعت اسلامی جامعه ای عدالت محور وازاد را پایه گذاری نماید مدعای اندیشمندان اسلامی چنین بود وعامه مردم نیز انرا باور داشتند اما الان پس سی وهشت سال که از حکومت اسلامی میگذرد همه این ارمانها فرو پاشیده واشکار گشته که شریعت اسلامی تاب وتوان حکومت کردن ندارد نداشتن تئوری اقتصادی از یک طرف ونبود دولتمردان ومتولیان صادق وسالم که مدام دستشان درجیب مردم نباشد و دنبال اختلاس وبهرهبرداری مادی نباشند از طرف دیگر ووجود فضای بسته سیاسی که بدلیل تمامیت خواهی موجوددر ذات دین بوجود میاید همه وهمه دست بدست هم میدهد تا شرایط برای گسترش سکولاریسم در جامعه دینی فراهم شود وجود شریعت وادعای حکومت در دین اسلام موقعی میتواند جلودار سکولاریسم باشد که مردم شریعت قدرت مدار وقدرت محور را قبول داشته باشند مردم دین درقدرت را بخواهند اما اگر مردم بخواهند که دیگر دین درعرصه قدرتوحکومت دخالت نکند انگاه نه تنها سکولاریسم در جوامع اسلامی ممتنع نخواهد بود بلکه بسیار محتمل خواهد بود چون جامعه از شعار زدگی بیرون امده ودر عمل ازموده که دین برنامه ای مدون برای اداره دنیا ندارد جز مشتی شعار وادعا . دین راهبردی برای اخرت است وبصورت فردی راهی را که انسان را بسوی رستگاری به پیش ببرد را نشان میدهد دین در حوزه فردی میتواند راه دنیا واخرت را بنماید اما برنامه ای برای اداره اجتماع انهم در عصر کنونی ندارد بزرگترین تجربه دینی درامر حکومت وایده ال دینی در امر حکومت در زمان پیامبر وحضرت علی بود که جامعه ای بدوی داشتند در عصر مدرن با عقلانیت مدرن با گستردگی منابع و جمعیت اداره چنین جوامعی از عهده دین خارج است در زمان پیامبر نفت وگاز و بورس وبانک نبود روابط بین الملل به این پیچیدگی وجود نداشت اصلا وبهیچوجه قابل مقایسه نیست که کسی مدینت النبی پیامبر را بخواهد الگوی عصر مدرن نماید دین باید فقط در حوزه شخصی ورود نموده البته به وقایع اجتماعی حساس بوده عکس العمل نشان دهد ولی مناسب در قدرت وحکومت بودن نیست
دوست عزیز در این مقاله هیچ سخنی از ادامه و ظرفیت حکومت دینی نشده و بحث بر روی چگونگی حیات دینی حوزه های دینی و جامعه مومنان _ و نه حتی همه شهروندان – است. این نوشته ناگفته هایی دارد که دقیقن برعکس برداشت شماست.
نوشاد
دوست گرامی هرمنوتیک وپلورالیسم دوبال سکولاریسم هستندهرمنوتیک علمی برامده از غرب است ما در دین اسلام وتفسیر متون دینی چیزی بنام هرمنوتیک نداریم انچه از قدیم الایام در تفسیر متون مدنظر بود شان نزول ایات بوده است که البته هرمنوتیک بسیار جامع تر توانسته روش تفسیر متن را تدوین نماید وجای خود را حتی در حوزههای دینی نیز باز نموده است دوست عزیز هرمنوتیک گفتمانی دارد که با اسلام فقاهتی وسنتی همخوانی ندارد هرمنوتیک میگوید که هرگز نمیتوان به برداشت قطعی از یک متن تاریخی رسید وهمه برداشتها نسبی وغیر یقینی هستند در حالیکه اسلام سنتی وفقاهتی معتقد است در پس تاریخیت ظاهری متن مقدس پیامی فراتاریخی نهفته است که متعلق به همه اعصار است وگفتمان متن مقدس ودین را فصل الخطاب میداند اصلا دین امده که فصل الخطاب باشد نه انکه هرکس هرطور فهمید ازان برداشت نماید اگر قرار بود هرکسی به فهم شخصی خود عمل نماید دیگر حاجتی به دین نبود نتیجتا اینکه گفتمان دین فقاهتی با هرمنوتیک که علمی نسبی گراست همخوانی ندارد مسئله بعدی اینکه شما میپندارید با وضعیت کنونی میتوان ارتباطی بین حورههای دینی وجامعه مومنان با عصر مدرن ووضعیت کنونی ودموکراسی برقرار کرد وگمان میکنید که این رسالت فقط بدست نواندیشان دینی که گرایش سکولار نداشته باشند برمیاید وطبق مثال شما رویاهای رسولانه دکتر سروش را نوعی گرایش بطرف سکولاریسم میدانید دوست گرامی تا موقعیکه حوزهها وجامعه مومنان میپندارند که دین الوهی است واز طرف خدا امده هرگز نمیتوان ان ارتباطی که مد نظر شماست را برقرار کرد جامعه مومنان باید بدانند دین خدا نداریم خدا دین نفرستاده هر چه بوده تلاش انسانهایی بوده که در عصر وزمان خود ویزه وخاص بودند ودین حاصل تلاش وسیر وسلوک پیامبرانه است وتخته بند زمان ومکان خود میباشد در زاقع با عرفی سازی دین میتوان انرا با جهان جدید اشتی داد جامعه مومنان باید بدانند که احکام دینی احکامی نیستند که خدا فرستاده باشد بلکه بسیاری از انها از قبل از اسلام هم دران سرزمین اجرا میشدند وبعد از اسلام هم ادامه یافتند واحکام امضایی هستند مابقی هم گفته ها ودستورات پیامبر است که با توجه به عرف وفهم مردم ان منطقه وعلم زمانه ان دستورات صادر میشده است وهرگز ان احکام الی الابد نیستند اینطور نیست که خدا از اسمان احکامی برای انسانها فرستاده باشد که تا ابد که هر انسانی روی زمین زندگی میکند موظف باشد به ان عمل نماید در خاتمه ناگفته های نوشته تان را اگر علاقه مند بودید تشریح نمایید تا زوایای پنهان نوشته تان روشن شود ارزوی توفیق شما را دارم
داداچ مث اینکه اصن نخوندی متنو
داری اشتباه میزنی.
اقای گفت با ادعا نمیشود دلیل بیاورید کجا اشتباه میزنم؟قسمتی از مقاله را بیاورید وقسمتی از نوشته های مرا بیاورید مقایسه کنید ونتیجه بگیرید ونشان دهید کجا اشتباه میزنم با ادعا نمیشود
میشه درباره تعلیم و تربیت دینی از منظر هرمنوتیک بگید خاهشا؟