نسبی گرایی اخلاقی معمولا سه مدعا دارد: اخلاق تغییر می کند، ذهنی و فردی است. بنابراین برای نسبی گرا اخلاق با گذر زمان تغییر می کند. همچنین هیچ چیز خوب یا بدی وجود ندارد، افکار ما است که چیزی را خوب یا بد می کند. اخلاق فردی است یعنی برای هر کس تفاوت می کند. مطلق گرایی اخلاقی بر این باور است که اصول اخلاقی تغییرناپذیر، عینی و جهانی وجود دارند. در ادامه به نقد نسبی‌گرایی فرهنگی که از موضع مورد اقبال نسبی‌گرایان اخلاقی است٬ می‌پردازیم.
نسبی گرایی فرهنگی
نسبی گرایی فرهنگی مدعی است انسان شناسان و جامعه شناسان دریافته اند که نسبی گرایی اخلاقی نه تنها یک نظریه نیست بلکه یک واقعیت تجربی است. جوامع و فرهنگ های متفاوت ارزش های اخلاقی متفاوتی دارند. در فرهنگ اسکیمو کشتن افراد مسن از نظر اخلاقی مجاز است. ولی در آمریکا این کار غیراخلاقی است. میتوان مثال های زیادی از این قبیل تفاوت ها یافت.
دکارت در کتاب تاملات خود اشاره می کند که هیچ ایده عجیبی وجود ندارد که فیلسوفی به صورت جدی به آن فکر نکرده باشد. به همین ترتیب می توان گفت که هیچ عمل عجیبی وجود ندارد که دست کم یک جامعه آن را مجاز نشمرده باشد. به عنوان مثال، نسل کشی یا آدم خواری.
نسبی گرایی فرهنگی بر این باور است که هر کسی که فکر کند که ارزش های اخلاقی در نسبت با فرهنگ ها تعیین نمی شود صرفا به واقعیت های موجود فرهنگ های متفاوت توجه ندارد.
برای دریافتن مغالطه منطقی این استدلال باید به پیش فرض ناگفته آن نگاهی بیاندازیم. این پیش فرض از این قرار است: درستکاری اخلاقی یعنی تبعیت از ارزش های موجود در فرهنگ هر شخص. به عبارت دیگر از نظر آنها همیشه کار درست این است که از ارزش های فرهنگ خود پیروی کنید. تنها در صورتی که این پیش فرض را بپذیریم میتوانیم به این نتیجه برسیم که درست و غلط اخلاقی در فرهنگ های مختلف متفاوت است. یا آنچه که در یک فرهنگ درست است در فرهنگ دیگری غلط است. ولی این پیش فرض در واقع همان چیزی را که نسبی گرایی فرهنگی قرار است اثبات کند است فرض گرفته است. مطلق گرای اخلاقی با این ایده که تبعیت از ارزش های فرهنگی همواره کار صحیحی است مخالف است.
مطلق گرای اخلاقی استاندارد فرافرهنگی دارد که میتواند به واسطه آن تمام ارزش های موجود در یک فرهنگ را نقد کند. به همین دلیل است که مطلق گرای اخلاقی میتواند پیشرو و رادیکال باشد، در حالی که نسبی گرا تنها میتواند نسبت به وضع موجود محافظه کار باشد، چرا که هیچ استانداردی فراتر از فرهنگ خود ندارد. تنها مطلق گرای اخلاقی است که میتواند به هیتلر یا صدام حسین بگوید «تو و تمام نظم اجتماعی ات اشتباه و تبه کارانه و لایق از بین رفتن است» نسبی گرای اخلاقی تنها می تواند بگوید «هر کسی نظری دارد، و من از نظر شما متنفرم و نظر خودم را ترجیح میدهم، همین».
دومین اشتباه منطقی طرفداران نسبی گرایی فرهنگی در اخلاق، ابهام در استفاده از «ارزشها» است. مطلق گرای اخلاقی بین نظرات ذهنی در مورد ارزش ها و ارزش های صحیح عینی تمایز قائل می شود. همانطور که بین نظرات ذهنی و حقایق عینی در مورد خدا، زندگی پس از مرگ، خوشبختی، اعداد، زیبایی تفاوت قائل می شود. ممکن است اثبات برخی از این مواردی که نام برده شد، یا یقین یافتن در مورد آنها، یا اینکه نسبت به همه آنها معرفت پیدا کنیم کاری دشوار یا غیرممکن باشد. ولی این به معنای غیرواقعی بودن آنها نیست.
در استدلال نسبی گرای فرهنگی ابهام اصلی بین ارزش ها و نظر در مورد ارزش ها است. فرهنگ های متفاوت ممکن است در مورد آنچه که به لحاظ اخلاقی ارزشمند است و آنچه که نیست نظرات متفاوتی داشته باشند، همانطور که ممکن است در مورد اینکه بعد از مرگ چه اتفاقی می افتد اختلاف نظر داشته باشند. ولی این بدان معنا نیست که آنچه واقعا در یک فرهنگ درست است در یک فرهنگ دیگر واقعا اشتباه است، همانطور که افراد در فرهنگ های متفاوت باور دارند که پس از مرگ اتفاق های متفاوتی برای آنها می افتد ولی به این معنا نیست که واقعا همه آن اتفاق ها بعد از مرگ می افتد. اگر شخصی صرفا باور داشته باشد که جهنم وجود ندارد اثبات نمی کند که جهنم وجود ندارد و او نیز به آنجا نمی رود. اگر واقعا چنین بود ساده ترین و بهترین راه برای رستگاری صرفا این بود که دیگر به جهنم باور نداشته باشیم. به همین ترتیب، چون یک نازی فکر میکند که نسل کشی درست است اثبات نمی کند که نسل کشی درست است، مگر اینکه تنها چیزی که میتواند به ما بگوید چیزی خوب است یا بد فکر کردن ما باشد. بنابراین نتیجه نسبی گرا در پیش فرض آن هم موجود است، اینکه فکر کردن ما چیزی را خوب یا بد می کند. این مغالطه دوم این رویکرد است.
یک مشکل دیگر در استدلال نسبی گرای فرهنگی وجود دارد. به نظر می رسد که تمام نقطه ضعف هایی که یک استدلال می تواند داشته باشد نسبی گرای فرهنگی دارد. این رویکرد حتی واقعیت های مورد نظرش را به درستی عنوان نمی کند. در واقع فرهنگ ها در زمینه ارزش ها کاملا متفاوت نیستند، حتی در صورتی که ارزش را با نقطه نظر در مورد ارزش ها یکی بگیریم. هیچ فرهنگی وجود نداشته است که به خواسته نیچه باور داشته باشد یا آن را آموزش دهد: تمام ارزش ها را دوباره ارزیابی کنید. تفاوت هایی در تاکید ها وجود داشته است، به عنوان مثال اجداد ما شجاعت را بیش از ما ارزشمند می دانستند، در حالی که ما شفقت را بیش از آنها ارزشمند به شما می آوریم. ولی هرگز چیزی مبنی بر ادعای نسبی گرای فرهنگی وجود نداشته است. سعی کنید جامعه ای را تصور کنید که در آن عدالت، صداقت، شجاعت، خرد، امید و کنترل خویش شر اخلاقی در نظر گرفته شوند. در عین حال خودخواهی بی حد و مرز، بزدلی، دروغ گویی، خیانت، اعتیاد، و ناامیدی ارزش های اخلاقی به حساب بیایند.
چنین جامعه ای را نمی توان روی زمین یافت. تنها جامعه ای که میتواند این چنین باشد جامعه جهنم است. البته تفاوت هایی در مورد ارزش ها بین فرهنگ ها وجود دارد. ولی در پس اختلاف نظرهای موجود در مورد ارزش های کوچک تر، همیشه توافق بر اصول ابتدایی اخلاق وجود دارد.
در پس اختلاف نظر بر سر به کارگیری ارزش ها در شرایط متفاوت – به عنوان مثال مجازات اعدام باید باشد یا نه – همواره توافق در مورد ارزش ها وجود دارد – به عنوان مثال، قتل بد است چون حیات بشر خوب است. اختلاف نظر بین فرهنگ ها و افراد تنها در صورتی ممکن است که توافق های اخلاقی عمیق تری بر اساس پیش فرض های مشترک اخلاقی وجود داشته باشد. نسبت ارزش های اخلاقی به قوانین فرهنگی مانند نسبت مفاهیم به واژگان است. هنگامی که به یک کشور خارجی می روید، در ابتدا شوکه می شوید. زبانی که آنها بدان سخن میگویند کاملا متفاوت است. ولی در پس این واژگان متفاوت شما مفاهیم مشترکی پیدا می کنید. و این همان چیزی است که ترجمه از یک زبان به زبان دیگر را ممکن می سازد. به همین ترتیب در پس قوانین اجتماعی متفاوت، قوانین اخلاقی مشترکی وجود دارد.
.
نسبی گرایی فرهنگی و اخلاق
پیتر جان کریفت استاد فلسفه بوستون کالج است. نوشته های وی بیشتر در زمینه فلسفه دین، الیهات و کلام است
برگردان: زهیر باقری نوع‌پرست
.