اسطوره سیزیف و معنای زندگی ، فرشاد علی یاری

یکی از موضوعات مهم مورد بحث در فلسفه دین،معنای زندگی است که اندیشمندان وفلاسفه این موضوع را مورد بحث قرار داده اند.بسیاری از اندیشمندان اسطوره سیزیف را دستاویز خود قرار داده اند تا برداشت های فلسفی خود را از زندگی انسان، جهان پیرامون او وهستی بیان کنند.پرسش هایی در این ارتیاط مطرح می شود که آیا زندگی سیزیف معنادار است یا بی معنا؟اگر معنادار است چرا ومعیار وملاک آن چیست واگر بی معناست چرا ؟چه عناصری در زندگی سیزیف باید وجود می داشت که اگر آنها بودند باید معنا دار می بود؟آیا سیزیف می تواند بر این بی معنایی غلبه کند؟چگونه واز چه طریقی؟ از بیرون یا از درون یا از هیچکدام؟ جهان بیرون را عوض کند یا جهان درون را یا اینکه هر دو را عوض کند.از آنجا که بحث معنا چند ضلعی می باشد نگارنده برآن است که در حد توان خود دیدگاههای مختلف شرقی وغربی را از جمله آلبر کامو ودیگران را مطرح وبحث معنا دار ی وبی معنایی زندگی را مورد مداقه قرار دهد به گونه ای که آلبر کامودر اسطوره سیزیف می خواهد اثبات کند که جهان پوچ نمی تواند ونباید انسان را به کارهای احمقانه وا دارد،در واقع این تفکر می تواند زاینده حرکتی جدی در او باشد،حرکتی که در پی معنا است.اندیشمندان اسلامی همچون سعدی،حافظ ،سهراب سپهری و…مؤلفه هایی همچون یاد خدا،سپاسگزاری،عشق بلا شرط،قناعت ،توکل و…را مطرح نموده اند که می تواند زندگی را معنادار سازند.

مقدمه:

نگاه متفاوت به قصه سیزیف

آیا زندگی ارزش زیستن دارد؟

آلبرکامو:

پوچی:

کامو اظهار می کند با پوچی زندگی کردن، روبرو شدن با این تناقض اساسی و حفظ آگاهی همیشگی نسبت به آن است. مواجه با پوچی مستلزم خودکشی نیست بلکه برعکس ، به ما امکان می دهد که به کاملترین مشکل زندگی کنیم . کامو سه ویژگی برای زندگی پوچ بیان می کنند .
1-    عصیان (در مبارزه خود نباید هیچ پاسخ یا سازشی را بپذیریم)
2-    آزادی (ما مطلقا آزادیم آن طور که انتخاب می کنیم ، فکر کنیم و رفتار کنیم )
3-     اشتیاق ( ماباید به دنبال زندگی سرشار از تجربیات گوناگون باشیم )
کامو برای زندگی پوچ 4 مثال بیان می کند:
1-    اغفال گر (کسی که به دنبال شور و هیجان لحظه است)
2-    بازیگر ( کسی که شور وهیجان صدها زندگی را در یک کار صحنه ای فشرده می کند)
3-    جهان گشا یا یاغی ( کسی که مبارزه سیاسی اش معطوف به انرژی اش است)
4-    هنرمند( که تمام دنیاها را می آفریند)
هنر پوچی سعی در تشریح تجربه ندارد فقط آن را توصیف می کند ،جهان بینی مشخصی را معرفی می کند که به جای اینکه مضمون های جهانی را در نظر داشته باشد، با موضوعات خاص سروکار دارد.
کامو از بیهودگی رنج می برد و انجام داد کارهای تکراری برای او ملال آور است او برای نشان دادن این رنج، سنگ را انتخاب میکند اما سنگی را که کامو بردوش سیزیف می گذارد با بار مجازاتی که سیزیف از خدایان دریافت کرده است یکسان نیست در افسانه ی سیزیف کامو، خدایان و اساطیر تبدیل به ابزاری می شوند تاکامو سنگ را به عنوان نشانه خود ساخته (خرد خودیافتنی) تبدیل کند این یعنی گذار از آشنایی نمایه ها (سنگ به عنوان نماد عذابی که خدایان آن را انتخاب کرده اند) به سنگ در مقام نشانه چرا که کامو در این اثر تنها به حالت ناب ذهنیتی رنجور پرداخته است در این کنکاش او به هیچ آیین اعتقاد و متافیزیکی نپرداخته و تنها به بررسی حد توانایی های بسنده کرده است
« بشر محکوم ابدی کشمکش میان دو قطب متضاد پریشانی و اضطراب از یکسو و اندوه و ملال از سوی دیگر است»(مایکل فرانکل، انسان در جستجوی معنا ص 160)

پی برد‌‌ن به پوچی زند‌‌گی پایان راه نیست؛ آغازی برای زند‌‌گی است. کامو د‌‌ر سال‌های نخستینِ د‌‌هه‌ی بیستِ عمرش کوشید‌‌ د‌‌ر خود‌‌ زند‌‌گی، پاسخی برای مسئله‌ی فاجعه‌آمیز بجوید‌‌. زند‌‌گی را اگر بپذیریم، به‌تمامی تجربه‌اش کنیم و د‌‌ر زمان حال از آن لذت ببریم، چه بسا به توجیه د‌‌یگری نیازمند‌‌ نباشیم. برای واگرد‌‌اند‌‌ن وسوسه‌های هیچ‌انگاری (نهیلیسم) و خود‌‌کشی، آیا همین بس نیست که تا بیشترین حد‌‌ ممکن زند‌‌گی کرد‌‌؟ کامو د‌‌ر افسانه‌ی سیزیف توضیح می‌د‌‌هد‌‌ که نه انسان و نه جهان هیچ‌کد‌‌ام پوچ نیستند‌‌. پوچی د‌‌ر همزیستی انسان و جهان نهفته است.ما بیشتر با ترس،نگرانی واضطراب به آینده می نگریم به طوری که خیلی از زمانها هیچ گونه امیدی نسبت به آینده نداریم وخود را تنها احساس می کنیم وترس ونگرانی باعث می شود که از زمان حال واکنون لذت نبریم .همه ما به دنبال فواره اقبال هستیم وچون فکر می کنیم که این فواره در آینده است ونکند که ما به آن نرسیم از این رو ترس واضطراب وجودمان را می گیرد ولذت زندگی را از ما سلب می کند.ترس از گذشت زمان داریم از پیری،مرگ،نداری و…وهمه ترس های نابجایی می باشند زیرا کسی بجز خداوند از آینده خبر نداردکه چه اتفاقی می خواهد بیفتد وبه قول سهراب سپهری که به انسان امید به آینده می دهد ونترسیم از مرگ، مرگ پایان کبوتر نیست،مرگ مسؤل قشنگی پر شاپرک است وگاه در سایه نشسته به ما می نگرد وهمه می دانیم ریه های لذت پر اکسیژن مرگ است(هشت کتاب،سهراب سپهری،ص296)

خودکشی:

افرادی که اقدام به خودکشی می کنند زندگی را بی معنا می یابند ،این افراد دچار بحران معنا می شوند ،سردرگمند،نمی دانند که چه باید کنند؟ مدام از خود می پرسند چرا؟ برای چه؟ وغالباَ چنین اعتراف می کنند که: من محکوم شدم به افسرده زیستن تادم مرگ، یک مرگ در انزوا و تنهایی ، مرگی سخت و هولناک.آنچه که می خواهم اعتراف کنم بسیار برایم مشکل است و آن اعلام مرگ من است من سالها پیش مرده ام و اکنون به آن اعتراف می کنم وباید تا فرا رسیدن مرگ فیزیکی این را مرگ را تحمل کنم . این گونه افراد در زندگی فاقد هدف هستند،از شور واشتیاق برخوردار نیستند ،آنه خود ،دنیای خود وموقعیتشان را جعل می کنند وبه این نتیجه می رسند که هیچ راه حلی جز خودکشی وجود ندارد.در واقع تفکراتشان را بر یایه های پوچی نهاده اند ،واین افکار منفی ونامعقول انها را چنان مرعوب خود ساخته اند که هیچ راه روشنی نمی بینند.از کوچکترین رنجشی در زندگی متزلزل می شوند ودیگر زندگی برای آنها فاقد اهمیت است.« آنکس که می پنداشت زندگی دیگر برایش معنایی ندارد، نه هدفی و نه انگیزه  و مقصودی چیزی او را به زندگی گره نمی زد و چون به اینجا رسید دیگر کارش ساخته بود»( مایکل فرانکل، انسان در جستجوی معنا ص226)

حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج              فکر معقول بفرما گل بی خار کجاست

عصیان:

أبوالقاسم الشّابـﻰّ”یکی از شعرای تونس می باشد که در جوانی مبتلا به بیماری سرطان می شود وافکار عصیانگرخویش را در ابیات ذیل بیان می کند

سَأعيشُ رَغْمَ الدّاءِ و الْأعداءِ                كَالنَّسْرِ فَوْقَ القِمَّةِ اِلشَّمّاءِ
باوجود درد ورنج ووجود دشمنان مانندعقاب بالاي قله‌ي كوه بلندزندگي خواهم كرد.

أرْنو إلَي الشَّمسِ الْمُضيئَةِ هازِئاً             بِالسُّحْبِ و الْأمْطارِ و الْأنْواءِ
به خورشيد درخشان خيره مي شوم در حالي كه ابرها و باران‌ها و تغييرات هوا را مسخره مي‌كنم. (به بازيچه مي‌گيرم)

و أقولُ لِلْقَدَرِ الّذى لايَنْثَنـى               عَن حَرب آمالـى بِكُلِّ بَلاءِ:
و به سرنوشتي كه از جنگ با آرزوهايم با تمام سختي و گرفتاري دست برنمي‌دارد (تسليم نمي‌شود)، مي‌گويم
لا يُطْفِئُ اللَّهَبَ الْمُؤَجَّجَ فـى دَمى           مَوجُ الأسَي و عواصفُ الأرْزاءِ
موج رنج و تند بادهاي مصيبت‌ها در خون من زبانه‌ي آتش افروخته را خاموش نمي‌كند.
فَاهْدِمْ فُؤادى ما اسْتَطَعْتَ، فَإنّه              سَيَكونُ مِثْلَ الصَّخْرةِ الصَّمّاءِ
تا مي‌تواني دلم را بشكن و نابود كن، زيرا آن همانند سنگ سخت خواهد بود.

و أعيشُ كالْجَبّارِ أرْنو دائماً                  لِلْفَجر، لِلْفَجر الْجَميلِ النّائى
مانند شخص قدرتمند زندگي مي‌كنم و پيوسته به روشنايي بامداد، روشنايي زيبا و دور خيره مي شوم.
اَلنّورُ فـى قَلبـى و بَيْنَ جَوانِحى           فَعَلامَ أخْشَي السَّيرَ فـى الظَّلْماءِ؟!
روشنايي در دل و سر تا پاي وجودم هست، پس براي چه از حركت در تاريكي بترسم.

إنّى أنا النّاىُ الّذى لاتَنْتَهى                   أنْغامُه مادامَ فـى الأحياءِ!(الادب المقارن،علیرضا شیخی،116)
من آن ني هستم كه نغمه هايش تا وقتي كه در (ميان) زندگان است،پايان نمي يابد .

آزادی:

اراده

سعدی:

دلیل اینکه سعدی ذهنیات منفی و الگوهای بیمارگونه را به بادشکم تشبیه می کند این است که این الگوهای ذهنی بیمارگونه با فطرت و ذات انسانی سازگار نیست و به نوعی مخالف اصول جاری در جهان هستی می باشد وهمیشه باعث رنجش و به هم خوردن آرامش انسان می شود. سعدی معتقد است بدون ترس از قضاوت دیگران باید این افکار و الگوهای ذهنی غلط را تغییر داد و بیرون ریخت و الگوهای ذهنی سالم را جایگزین کرد و در این صورت است که انسان به آرامش درونی می رسد. به نوعی سعدی معتقد به جعل معنا است یعنی وی معنای زندگی را انفسی می داند انسانی که پوچی رسیده و تنها از راه حل را خودکشی می داند یک انسان بیمار است و به نظر سعید و بسیاری از اندیشمندان دیگر راه برون از این وضعیت تغییر نوع نگرش و الگوهای ذهنی رفتار بیمار گونه می باشد البته لازم به ذکر است که معنای زندگی را نمیتوان مجعول انسان ها به حساب آورد بلکه ممکن است که معنای زندگی از درون هر فرد انسانی بجوشد یا در وجود وی تعبیه شده باشد و وی بتواند آن را به شیوه های خاصی در درون خویش کشف کرد. ) دین و معنای زندگی در فلسفه تحلیلی،محمدرضا بیات، ص90)
مولفه های زندگی معنادار از دیدگاه سعدی در حکایت چهل و پنج باب سوم گلستان عبارتنداز : 1- یاد خدا 2- سپاسگزاری 3- عشق بلاعوض و بلا شرط 4- ایثار و بخشش 5- قناعت 6- توکل  7- تسلیم 8- تحمل پذیرش
از دیدگاه سعدی وبسیاری از اندیشمندان مولفه های فوق الذکر زندگی را هدفمند ، ارزشمند و با اهمیت می کنند و در این صورت زندگی فاقد معنا نخواهد بود، اگر انسان از داشته های خدا گونه ای که در فطرت نهفته است به بهترین شکل ممکن استفاده کند انسان خدایی کوچک و جهانی کوچک است به قول اندیشمندی ، نگویید من اندرون جهانم بگوییم جهان در درون من است ، گنج و سرمایه دردرون ما انسان هاست و ما غافل از این گنج هستیم در داستان کیما گر اثر پائولو کوئلیو قهرمان داستان در پایان در می یابد که گنج با او بود و سالها به دنبال گنج به کمک دیگران چشم داشته است و شهر ها و کشورهای دیگر را سیر می کرد به قول لسان الغیب حافظ شیرازی :
سالها دل طلب جام جم از ما  می کرد                             و آنچه خود داشت زبیگانه تمنا می کرد

سهراب سپهری:

سهراب معتقد است برهم زدن قواعد و اصول نظام هستی بر زندگی انسانها در جوامع آینده تاثیر منفی می گذارد اگر انسان های امروزی مسیر آب را که همان اصول زندگی است گل آلود کنند (( اضافه کردن قواعد و قوانین اجتماعی مخالف (اصول هستی) انسانهایی که در آینده می آیند دچار مشکل می شوند و نباید آب راگل آلود چون کسانی می خواهند از این اصول زندگی استفاده کنند . سهراب کفتر، سیره و کوزه را نمادی از انسانهایی که به دنبال برداشت این اصول زندگی و استفاده از آنهاست می داند . لذت و شور و شعفی که انسان از این اصول ناب می برد توسط قواعد اجتماعی که به دست انسان به وجود آمده است در طول تاریخ از بین رفته است . انسان آنقدر از این اصول هستی که همان آب می باشد دور شده است یا آن را گل آلود کرده است که خاصیت خود را از دست داده است و به یک معضل تبدیل شده است به طوری که این انسان مدرن دروغ سنج می سازد که تشخیص دهد دیگری دروغ می گوید یا راست ، حیله ،نیرنگ ، فریب ، کلاه برداری ، رشوه ، رباخواری و… این آب را گل آلود کرده اند.

خیام:

نگارنده معتقد است که می توان رگه هایی از لذت گرایی را در افکار واندیشه های خیام نیشابوری مشاهده کرد.لذا تعدادی از رباعیات خیام در این ارتباط بیان می شود سپس تحلیلی درحد توان نگارنده بیان خواهد شد.
چون عمر به سر رسد چه شیرین چه تلخ             پیمانه چوپرشد چه بغداد و چه بلخ
می نوش که بعداز من وتو ماه بسی                    ازسلخ به غره آید از غره به سلخ
رباعیات خیام ص106
می نوش که عمر جاودانی این است                     خود حاصلت از دور جوانی این است
هنگام گل و باده ویاران سرمست                        خوش باش دمی که زندگانی این است
رباعیات خیام ص104
نیکی وبدی که در نهاد بشر است                 شادی و غمی که در قضا وقدر است
باچرخ مکن حواله که اندر ره عقل              چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است
رباعیات خیام ص105
می خوردن و شاد بودن آیین من است            فارغ بودن زکفر ودین،دین من است
گفتم به عروس دهر کابین تو چیست               گفتا دل خرم تو کابین من است
رباعیات خیام ص104
چون نیست حقیقت ویقین اندر دست               نتوان به امید شک همه عمر نشست
هان تا ننهیم جام می از کف دست                 در بی خبری مرد چه هشیار وچه مست
رباعیات خیام ص98
ای بس که نباشیم وجهان خواهد بود                نی نام ز ما و نی نشان خواهد بود
زین پیش نبودیم ونبود هیچ خلل                     زین پس چو نباشیم همان خواهد بود
رباعیات خیام ص110
با توجه ابیات فوق، می توان گفت که خیام معتقد است که چون مرگ  مانع استمرار خوبی های ولذت بردن از زندگی می باشد  بنابراین انسان لازم است که از این فرصت محدود خود استفاده نموده وبه زندگی خویش معنا بدهد .ولذت بردن را نوعی هدف می داند وبرای آن ارزش قایل است،در نتیجه زندگی را بیهوده وعبث نمی داند ونسخه ای که برای بشر تجویز می کند شادی وخوشی وسرمستی می باشد.وچنین زندگی ای ارزش زیستن داردوبه دیگر سخن،زندگی معنادار لذت بخش است ، ولی لذت واقعی وقتی حاصل می شود که منشا اخلاقی داشته بادش و احساس زیبایی معنوی، به جوینده معنا دست بدهد. البته نگارنده معتقداست که بی انصافی است که خیام را لذت گرا معرفی کرد ولیکن با توجه به زمان حیات خیام شاید بتوان گفت که این اشعار واکنشی در برابر زاهدان بوده است به طوری که در قرن ششم زهدباوری محبوب قلبها شده بود وبه نظر خیام این ابیات را رندانه سروده است،لازم به ذکر است که اغلب فیلسوفان تا حدودی آخرت باوری را زیر سوال می برند وگویند که به فکر دنیا باش چون از آخرت اطلاعی نداریم .البته قضاوت دراین مورد در این مختصر نمی گنجد ونیازمند به مداقه وتحقیق مفصلی دارد.

آیا زندگی سیزیف معناداراست؟

نتیجه گیری:

منابع:

نوشته ای از فرشاد علی یاری | اسطوره سیزیف و معنای زندگی

منبع: سایت خبری روز های بروجرد