دکتر رضا داوری اردکانی درباره فوتبال بیش از هرکس دیگری در میان اربابان رای و نظر با ما سخن گفته است. البته در زمانه ما گوش هایی که مستعد شنیدن سخنان جدی باشند کم یافت می شود، به ویژه آن که گوینده این سخنان هیچ نسبتی با ایدئولوژی ندارد و سال هاست که هرچه می نویسد و می گوید عین بی غرضی است. با این حال کافی است اندکی از هیاهویِ بسیار بر سرِ هیچِ زمانه ای که در آن زندگی می کنیم فاصله بگیریم تا گوش جانمان صدای پیرمردی را که معتقد است: «فوتبال چیزی بیش از یک ورزش است» بشنود.
*شما در زمان جوانیتان، به صورت حرفه‌ای فوتبال تماشا می‌کردید و پیگیر فوتبال بودید؛ به نظرتان فوتبال از آن زمان تا الان تفاوتی کرده‌است؟
در جایی خوانده ام که فوتبال را دو جوان انگلیسی طراحی کردند (کسانی هم گفته اند که فوتبال ساخته و پرداخته برزیلی-هاست) و انگلیسیها بودند که آن را به ایران آوردند. انگلیسی هایی که در خوزستان بودند فوتبال بازی می‌کردند و ما از آنها یاد گرفتیم و چنانکه می‌دانید، اولین کانون فوتبال ما خوزستان بود. بهترین فوتبالیستهای ما نیز تا مدت هاخوزستانی بودند. این ورزش خیلی زود در سراسر کشور و بخصوص در اصفهان و تهران مورد استقبال قرار گرفت. در زمان جوانی من بعضی تحصیلکرده ها و استادان دانشگاه مانند دکتر «اکرامی» و دکتر «کنی» (معاون دانشگاه تهران) بازیکن و مروج فوتبال بودند (و دکتر علی کنی بدون کفش و پا برهنه فوتبال بازی می کرد)البته اکنون هم در بین فوتبالیستها، فوتبالیست درس‌خوانده داریم. تا دهه های اخیر ازفوتبال حرفه‌ای در کشور ما حرفی نبود.در جاهای دیگر دنیا هم ورزش بعد از جنگ جهانی حرفه-ای و تجاری شد. چنانکه تا حدودپنجاه سال پیش،ورزشکاران حرفه‌ای راهی به المپیک نداشتند ؛ یعنی کسانی می‌توانستند در بازیهای المپیک شرکت کنند که ورزشکار آماتور باشند؛ در این چهل پنجاه سال اخیر است که همه ورزشها و در صدر آنها فوتبال در همه جا حرفه‌ای شده‌اند. اینکه می‌گویم در صدر آنها، منظورم این نیست که فوتبال برترین ورزش است و ورزشهای دیگر اهمیت ندارند؛ولی نمی توانیم منکر شویم که فوتبال در میان مردماعتباری بیش از همه ورزش ها پیدا کرده است. شما اگر صفحات ورزشی روزنامه‌های جهان و کشور را بررسی کنید، می‌بینید که تمام آنها پر است از اخبار و تحلیلهای مربوط به فوتبال و اخبار و گزارش های ورزشهای دیگر، شاید یک صدم مطالب راجع به فوتبال نباشد. اگر به سایت «ورزش سه» نگاه کنیم، می‌بینیم که یک ستون دراز دارد که مختص فوتبال است و یک ستون کوتاه کهدر آن اخبار همه ورزشها غیر از فوتبال درج می شود.تلویزیون ها هم آنقدر که به پخش مسابقات فوتبال اهمیت می‌دهند، به پخش مسابقات ورزشی دیگر (و در کشور ما حتی بهورزشی مثل کُشتی که ورزش ملی ماست) اهمیت نمی‌دهند؛ پس آیا نباید گفت که فوتبال ورزش مهمی است و البته اگر از من بپرسید می گویم فوتبال چیزی بیش از یک ورزش است. چرا اعتنایی که به فوتبال می‌شود به هیچ ورزش دیگری نمی‌شود و مردم فوتبال را بیش از ورزش های دیگر دوست دارند و چه بسا که کسانی با خیال آن روز و شب می گذرانند و به ورزشهای دیگر توجه نمی‌کنند؟ فوتبال ورزش جهان متجدد و در عین حال تجارتی پرسود است و این تجاری بودن نیز به توسعه آن کمک کرده است اما فوتبال مستعد بوده است که تجاری شده است وهر ورزشی مثل فوتبال نمی تواند تجاری شود. فوتبال اوصافی دارد که آن را از همه ورزش ها ممتاز می کند. اولین و شاید مهمترین صفت این است کهمثل همه شئون تجدد جامع تعارض ها و تضادهاست. فوتبال بازی جنگ است که میان دوستان انجام می شود و شاید میل جنگجویی و خشونت در گروه های مردم را تعدیل کند. صفت دوم فوتبال پرحاشیه بودن و وقوع حوادث غیرمنتظره در آن است. در همه ورزش ها احتمال شکست و پیروزی هر یک از حریفان هست اما در هیچ ورزشی به اندازه فوتبال بخت و اتفاق دخیل نیست. به عبارت دیگر پیش بینی نتایج مسابقات در ورزش های دیگر آسان تر است و این باعث می شود که تماشاگر چشم از بازی در میدان برندارد. دیگر صفت ممتاز فوتبال تاکتیک داشتن است. در بسیاری از ورزش ها تاکتیک هست اما گمان می کنم در همه ورزش ها (حتی در ورزش های گروهی مثل والیبال و بسکتبال) تکنیک اهمیتی بیشتر از تاکتیک دارد اما در فوتبال اگر تاکتیک اهمیتی بیشتر نداشته باشد، اهمیتش از تکنیک کمتر نیست. به این جهت است که مربیان فوتبال فقط تکنیک ها را نمی آموزند بلکه طراحان تاکتیک هستند تا آنجا که شاید بتوان گفت فوتبال ، شطرنجی است که در زمین بزرگ بازی می شود. مختصر بگویم اگر از نسبت فوتبال با مدرنیته می پرسید تکرار می کنم که فوتبال از مظاهر جهان جدید است و به تعبیر اهل فلسفه می توان آن را از عوارض ذاتی وجود جهان متجدد و جانشینی برای بعضی مناسک و مراسم که تجدد آنها را کنار گذاشته است، دانست. اگر این تمثیل را بپذیریم فوتبال باید مثل همه مراسم و مناسک وظیفه نگهبانی از جهان متجدد را به عهده داشته باشد. نمی دانم در این مورد صاحبنظران فلسفه سیاست چه می گویند. آنچه من می توانم بگویم اینست که بازی فوتبال در همان زمان که مارکس کتاب کاپیتال را می نوشتدر انگلستان طراحی شد. کاپیتال شرح بحران جهان مدرن بود و بازی فوتبال قاعده نگهبانی از این جهان. اما اگر بگویند که وقتی فوتبال در برابر کاپیتال قرار می گیرد اولاً اینها از یک سنخ نیستند و ثانیاً اگر چنین باشد کمونیست ها می-بایست از فوتبال اعراض کنند. در پاسخ اشکال اول می گویم پیدایش فوتبال و نوشتن کاپیتال دو حادثه در جهان جدید بود نه دو امر متقابل و ضد یکدیگر. هر چند که هر یک شأن خاص خود داشتند. در مورد اشکال دوم من معتقد نیستم که مارکس با تجدد و جهان جدید دشمنی داشت بلکه در سودای نجات آن بود.
*در کشورهای دیگر فوتبال از چه اعتباری برخوردار است؟
بهتر است درباره فوتبال در کشور خودمان حرف بزنیم. فوتبال در همه جای جهان مورد علاقه مردم است و شاید در افریقا از هر جای دیگر جهان بیشتر به آن اهمیت داده می شود. در کشور ما در حدود چهل، پنجاه سال پیش وقتی دست اندرکاران فوتبال در مورد تفاوت فوتبال ایران و کشورهای دیگر بحث می‌کردند، تفاوت و برتری فوتبال کشورهایی مثل انگلستان و اسپانیا و … را در حرفه‌ای بودنش می دانستند و تصور می‌کردند که اگر فوتبال حرفه ای شود، یک شبه ره صد ساله طی می-شود و مهمتر این که می پنداشتند (وهنوز هم می پندارند) که با یک بخشنامه یا یک تصمیم اداری می‌شود هر مشکلی را حل کرد و فوتبال را هم با حرفه‌ای کردنش به کمال ممکن رساند. برای رسیدن به این مقصود بود که ناگزیر دولت پا در میان نهاد و شروع کرد بهاعطای کمک های مالی به باشگاههای مطرحی چون پرسپولیس (شاهین) و استقلال (تاج)، و صورت تازه ای از حرفه ای شدن متناسب با توسعه نیافتگی پدید آمد.این باشگاههااگر می‌خواستند روی پای خودشان بایستند حتینمی توانستند با پولی که خودشان در می‌آورند، هزینه های جاری خود را تأمین کنند. چنانکه هم اکنون هم درآمد هیچ باشگاهی در کشور ما کفاف مخارجش را نمی دهد.اما در کشورهای اروپایی مثلا باشگاه معتبری چون «رئال مادرید» نه تنها پولی از دولت اسپانیا دریافت نمی‌کند که یک مؤسسه بزرگ تجاری مالی است و از درآمد خود و بازیکنانش به دولت مالیات می‌دهد؛ یعنی دارد تجارت فوتبال می‌کند؛ پول در می‌آورد و خرج فوتبال می‌کند. اگر می گویید اسراف می-کنند بدانید که رسم سرمایه داری اگر در آغاز امساک و خسّت بود، در دوران بلوغ اسرافکار شد.اسراف رسم سرمایه داری است. در این فوتبالِ حرفه‌ای باشگاه می تواند هر قدر که دلشبخواهد به بازیکنانش پول بدهد و توجیهش اینست که از قانون بازار پیروی می کند. اما ما حقوق چند میلیارد تومانی بازیکنان باشگاههای معتبرمان را از بودجه دولت یا شرکت های بزرگ دولتی تامین می‌کنیم و این حقوق چندین برابر حقوقهای نجومی‌ای است که این چندوقت خیلی سر و صدا کرد. باشگاه های محبوب فوتبال ما حتی زمین بازی ندارند و مسابقاتشان در ورزشگاه ملیبرگزار می‌شود، البته گاهیچهل پنجاه هزار نفر و شاید بیشتر-که در مسابقات باشگاهی در جهان کمتر سابقه دارد- در ورزشگاه حضور پیدا می‌کنند، اما پولی که بابت قیمت بلیطی از این افراد گرفته می‌شود، در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار ناچیز است و حتی شاید درآمد حاصل از یک مسابقه پرتماشاچی، کفاف مخارج همان بازی را ندهد، در حالی که در فوتبال حرفه ای باشگاهها قاعدتاً باید از برگزاری مسابقات، سود کافی ببرند و بتوانند از پس پرداخت حقوقهای گزاف بازیکنان خود برآیند؛ زیرا فوتبال حرفه ای یک تجارت است و در آن حقوق بازیکنان هم طبق نظم بازار معین می شوداما در کشور ما باید از بودجه دولت به فوتبالیست های مشهور حقوقیپرداخت شود که هیچ مقام عالی‌رتبه در کشور چنین حقوقی نمی‌گیرد؛ من بخیل نیستم و می دانم که اینها اولاً مورد توجه و علاقه مردمند و ثانیاً حداکثر حدود ده سال می توانند بازی کنند و چه بسا که در این ده سال به سلامتشان هم آسیب برسد یا بهرحال پس از دوران بازی نتوانند شغل مناسبی پیدا کنند. پس سخن این نیست که اینها نباید مزدهای کلان بگیرندبلکه می گویم این خاصه خرجی ها کار دولت نیست. ما دولتی شدن فوتبال را با حرفه ای شدنش اشتباه کرده-ایم و به این جهت عنوان حرفه‌ای مناسب آن نیست.مسلم است که ما هم نیاز داریم فوتبالمان را به سمت حرفه ای شدن ببریم، صرفنظر از اینکه مردم به فوتبال علاقه دارند ، قدرتش نمی گذارد که آن را به حال خود بگذارند. مشکلی که باید به آن پرداخت اینست که گرچه بازیکن فوتبال شغل دیگری جز بازی کردن ندارد، در کشور ما حرفه اش برای باشگاه کم درآمد است و هزینه ها را دولت باید بپردازد. در واقع بازیکن فوتبال ما کارمند قراردادی دولت یا یک شرکت دولتی است. بنابراین، این که با شور و هیجان می گفتند اگر فوتبال ما حرفه‌ای شود همه مسائلش حل می‌شود، توهمی بیش نبود مثل همه توهمهای دیگری که در جهان توسعه نیافته وجود دارد و حکومت می کند و ناگزیرمسائل هم با آن باید حل شود. در زمان جوانی من فوتبالیست ها حتی کفش و لباسشان را هم خودشان تهیه می کردند و این مشکلی بود که با حرفه ای شدن فوتبال می توانست رفع شود ولی فوتبال ما آماده حرفه ای شدن نبود. در حدود شصت سال پیش که در یکی از دبیرستان-های تهران تدریس می کردم در جوان ارمنی نجیب بودند که با سن کمشان در تیم ملی بازی می کردند و همه ذکر و فکرشان فوتبال بود. سر کلاس هم که نشسته بودند دلشان با فوتبال بود. آنها پول تو جیبیشان را خرج فوتبال می کردند.
*بچه‌های ارمنی یک تیم هم داشتند به نام «آرارات»….
بله. آرارات که دیگر تیم فوتبال ندارد. آن دو جوان هم در آرارات بازی نمی کردند و عضو تیم تاج بودند.چیزی که فوتبال آن زمان و این زمان را متفاوت می‌کند، تنها حقوقهای چند میلیاردینیست کهبه برخی از فوتبالیستها داده‌می‌شود بلکه شهرت بازیکنان و رابطه تماشاچیان و مردم با آنان و حضورشان در فضای مجازی هم نباید از نظر دور بماند و نکته مهم اختلاف سطح باشگاه ها و دستمزد بازیکنان است. اکثریت بازیکنان تیم ها در قیاس با چهل پنجاه نفری که شهرت بیشتر دارند مزد بالنسبه کمی می گیرند. در آمریکا و اروپا هم فاصله حقوق دریافتی بازیکنان زیاد است، اما در آنجا حداقل دریافتی هم،مقدار معتنابهی است؛ یعنی باشگاههای دسته دو، سه و چهار هم پولی به فوتبالیستهایشان می‌دهند که با آن می‌توانند بخوبی معیشت و رفاهشان را تامین کنند ولی اینجا اینطور نیست؛ فقط بازیکنان چند باشگاه لیگ اولی حقوق کلان دریافت می‌کنند و برای بقیه از این خبرها نیست. همین اختلاف های به ظاهر ساده، وقتی با ناهماهنگی ها و بی‌تناسبی ها جمع شود ممکن است حاصل و نتیجه اش فساد باشد. وقتی می‌گوییم فوتبال ما دچار فساد است به این معنی نیست که اشخاص فاسد وارد کار فوتبال شده و فساد را به آنجا برده اند. نه، فساد را اشخاص نمی آورند و به جايي نمي برند که اگر اینگونه بود، با دفع شخص فاسد قضیه حل می‌شد. فساد زمینه دارد، وقتی عدم تناسب و ناهماهنگی وجود دارد و وسیله و هدف با هم ناسازگارند؛ زمینه فساد فراهم می‌شود و بخصوص وقتی مشکل را از غیر راه معقول و طبیعی حل كند اين زمينه را وسعت مي دهند. بنابراین اگر ورزش ما و فوتبال ما چنانكه مي گويند از فساد بركنار نمانده است وجهش اینست که اگر چیزها و اشخاص در جای خود نیستند و نمي دانيم كه براي ورزشمان چه مي توانيم و بايد بكنيم اين ورزش نه ورزش قدیم است و نه ورزش جدید؛ چیزی است بینابین؛ يعني نه اين و نه آن. از قدیم رانده و از جدید مانده. افريقا فوتبالش هر چه باشد لااقل مي تواند فوتباليست به همه جا مخصوصاً به اروپا صادر كند.
*این ناهماهنگی، نازیبایی هم در پی دارد؛ یعنی مثلا در زمان شما، فوتبال زیباتر بود؟
این بستگی به فوتبالو رغبتی که اكنون به آن مي شود، در آن زمان نبود. فوتبال امروز چون تاكتيك را به تكننيك افزوده، زیباتر شده است. البته هنوز هم گاهی تكنيك آشكارتر است و حتي گاهي تاكتيك را از جلوه مي اندازد. من خيال مي كنم برزيلي ها و فرانسوي ها بيش از ديگران به تاكتيك فوتبال اعتنا كردند. اما علت توجه و بستگی مردم به فوتبال، صرف زیبایی و زیباتر شدن آن نیست. فوتبال نیرویی که با جان مردم درآمیخته و چنانکه ما در دهه های اخیر آزموده ایم قدرتی دارد که مقابله با آن دشوار است. پس نبايد گمان كرد كه مردم صرفاً برای تفنن و تفریح و لذت بردن فوتبال تماشا می کنند بلکه فوتبال جزئی از زندگی مردم شده است و به این جهت نمی توانند آن را رها کنند. فوتبال زيباست اما در ورزشهایی مثلژیمناستیک، «سپک تاکرا» یا تنیس در مقایسه با فوتبال زيبايي، ظاهرتر است و بعضي حركات تكنيكي كه در آنها دیده می‌شود تماشاگر را به اعجاب وامي دارد. فوتبال زيباست اما خشونت هم دارد و چه بسا كه یکی از جهات جذابیت فوتبال به خشن بودن آن باز گردد. فوتبالیستها هم شيرين كارند و هم مثل سرباز بايد در ميدان جان‌فشانی كنند. اگر درآمدبالنسبه بالایی همداشته باشند می تواند بهاي آسیبهایی باشد که همواره در معرض آن قراردارند.
*پیوند ما با فوتبال از کجا می‌آید؟ یک جور رمز و راز است یا دلیل مشخصی دارد؟
فوتبال رمز و راز ندارد بلکه وجود ما رمز و راز است: «وجود تو معماییست حافظ/ که تحقیقش فسون است و فسانه». اینکه ما جان بر سر پیمان و عهد می گذاریم و حتي طلب محال مي كنيم رمز و راز نيست؟ زندگي انساني رمز و راز است و آنجا که مدام محاسبه می کنیم و خود را به آن مشغول می داریم و گذران زندگی را به هر قیمتی می خریم، رمز و راز محو می-شود. رمز و راز همان عظمت وجود آدمی است. من نمی‌خواهم این نکته را که وجود ما رمز و راز است؛ تفصیل بدهم زیرا بحث از چیز دیگری است. می دانید که آدمی در نسبتی که با حق دارد آدمی می شود به قول «ملاصدرا» ما عین‌التعلقیم، عین‌الربطیم؛ ما نمی‌توانیم تعلق نداشته باشیم و بی‌نظر و بی‌علاقه باشیم، ما نیاز داریم که دوست داشته‌باشیم و دوست داشته‌شویم. ما نمی‌توانیم چنان مصلحت‌اندیشانه زندگی کنیم که جز سود و مصلحت چیزی نخواهیم. ما تعلق داریم و گاهی بر سر تعلقهایمان جان می‌بازیم اما تعلق ها مراتب دارند و تعلقهای زمانهای مختلف،هم از یک جنس نیستند و شاید همه شریف و اخلاقینباشند. بشر جديد تعلق هاي بسيار دارد و يكي از اين تعلق ها هم تعلق به فوتبال است. ما همه تعلق-هایمان را با تأمل و تحقیق انتخاب نمی کنیم بلکه تعلق خاطرها و دلبستگی ها پیدا می کنیم و گاهی به آنها خودآگاه می-شویم و چه بسا که از تعلق هایمان آگاه نیستیم چنانکه ما هم مثل همه مردم جهان تعلق هایی به زمان و عهد تجدد داریم که از آن بی خبریم. در این تعلق ها بیشتر خیال و وهم دخیل است. ما علاوه بر خرد که در این زمان کیمیا شده است، وهم و خیال هم داریم. زندگی نمی تواند یکسره وسوسه عقل باشد.
عقل، مصلحت بین و مآل اندیش و غایت شناس است اما آدمی دوست می دارد که گاهی از مصلح اندیشی آزاد شود. بازی هم یکی از مقصدهای فرار از مصلحت اندیشی است. در بازی هیچ سود و مصلحتی نیست. بازی مجال دادن به وهم و خیال یا پناه بردن به توهم و تخیل آزاد کننده است.
جمله هستی ز اختیار و هست خود می گریزد در سر سرمست خود
جمله دانسته که این هستی فخ است ذکر و فکر اختیاری دوزخ است
درست است که الان دوران پوزیتیو و علم و تکنیک است و شاید برخی بگویند دوران وهم گذشته است و زمان ، زمانِ علم و عقل است ولی وهم دورانی ندارد که از آن بتوان گذشت. وهم همیشه بوده است و خواهد بود. اصلاً تلقی های کنونی از علم و تعلقی که مردم به تکنیک دارند نوعی وهم است.این وهم نه صرفاًچون پر از حساب و کتاب است، به آن دل نمی‌توان داد بلکه گاهی حساب و کتابش هم بنیاد ندارد. بهرحال علم و تکنیک را می‌شود ستایش کرد و بزرگ داشت بیشترین تعلق در طول تاریخ، تعلق دینی بوده وهنوز هم این تعلق قوی است اما چون زمانه ما زمانه علم و تکنولوژی است و این علم و تکنولوژی دائرمدار زندگی مردم جهان شده است. این تعلق صورت دیگر پیدا کرده است چنانکه در این زمان بیشتر اصرار می شود که دین را صورت عقلی بدهند و با اقتضائات زمانه سازگار کنند. البته مردم صورت اعتقادات دینی را حفظ کرده اند اما تعلقات زندگی تعلقات جهان متجدد است و مردم به چیزهایی تعلق دارند که به این جهان و به شیوه زندگی جدید و به طور کلی به تجدد تعلق دارند. فوتبال هم بازی زمان تجدد است. شاید بگویید که ورزشهای دیگر هم می‌توانند بازی تجدد باشند، اما اگر از چوگان -ورزش رزمی دوران قدیم ما- که صدها نفر می توانستند برای تماشای آن در یک مکان جمع شوند، ورزش دیگری نداشته‌ایم که دههاهزار نفر جمعیت به ورزشگاه بروند و تمام لحظات آن را با هیجان و بیم و امید تماشا کنند؛ در زمان تجدد است که چنین نیازی پدید آمده و برگزاری مسابقات فوتبال میسر شده‌است؛ یعنی این شرایط و زمینه ها و علایقجمع شده‌است که مردم در اوقات فراغتشان از کار بیگانه‌کننده (به تعبیر مارکس) به پناه یکی از تعلق های ممکن زمان بروند و یکی از این پناه های مناسب، فوتبال است. فوتبال وهم بزرگ زمان ماست.
*در این تعبیر که فوتبال را وهم بزرگ زمان می‌نامید، نکوهشی وجود دارد؟
در تعبیر اهل فلسفه وهم معنی مذموم ندارد بلکه یکی از مراتب ادراک و مرتبه پایین تر از عقل و بالاتر از حس و خیال است. وقتی تعبیر وهم را به کاربردم به اصطلاح ملاصدرایی فکر کردم. مراتب ادراک از نظر ملاصدرا عبارتند از: حس، خیال، وهم و عقل؛ بنابراین قبل از عقل، وهم وجود دارد. وهم یعنی چیزی که در تصور ماست اما مصداق خارجی ندارد؛ ریاضیات که علم متقن و ضامن درستی علوم دیگر است با اموری مثل عدد و اشکال هندسی سرو کار دارد که در خارج وجود ندارند.
*پس چگونه فوتبال امر موهوم محسوب می‌شود؟ فوتبال که در بیرون هم وجود دارد!
فوتبال چیست؟ فوتبال قاعده بازی است؛ مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهایی است که در نهایت ختم می‌شوند به اینکه توپ از خط دروازه بگذرد. آیا اینکه همه چیز به گذشتن توپ از یک خط، منتهی شود،وهم نیست؟! در مسابقات مهم، صدها میلیون نفر وقتی توپ وارد دروازهمی شود، گریه می‌کنند و صدها میلیون نفر هم شاد می شوند و شادی می‌کنند؛اینکه توپ از خطدروازه فوتبال بگذرد یا نگذرد، چه تغییری در عالَم ایجاد می‌شود، مگر این توپ در طول مسابقه صدها بار از خطوط اطراف زمین عبورنکرده است اما وقتی توپ از خط دروازه عبور کند؛ حادثه ای که کسانی از آن بیم دارند و کسانی منتظرش هستند اتفاق می افتد درواقع گذشتن توپ از خط دروازه، معنی وهمی است و گروه های بسیاری از مردم با همین وهم زندگی می‌کنند.
*اتفاقا اخیرا یک نامهای از «فروغ فرخزاد» به «ابراهیم گلستان» منتشر شد که در قسمتهای پایانی نامه، فروغ از ترس خودش درباره چیزهای عجیب و وحشتناک دنیا می‌گوید و تعریف می‌کند که دیروز یک نفر در اینجا – ظاهرا نامه از آلمان نوشته شده‌است- خودش را حلق‌آویز کرد و مُرد، به دلیل اینکه در حین تماشای مسابقه فوتبال، تلویزیونش خراب شد و دیگر نتوانست ادامه مسابقه را ببیند؛ به همین خاطر اول تلویزیونش را شکست و بعد خودش را حلق‌آویزکرد؛ درواقع این ماجرای عشق و علاقه به فوتبال حتی در زمان فروغ –چهل، پنجاه سال پیش- هم وجود داشته‌است و مردم در آن زمان اینطور دیوانه فوتبال بوده‌اند؛ مگر فوتبال چه دارد که از همان زمانهای پیدایی خود تا الان مردم را اینچنین دلبسته کرده‌است؟
اگر در آن ایام، این حادثه برای شاعر ما عجیب جلوه کرده اکنون بیماری و مرگ ناگهانی فوتبالیست ها و تماشاچیان حتی در حین مسابقه امر نادری نیست. فوتبال از ابتدا علاقمندان پر و پا قرص داشته است. اکنون این علاقه وسیع تر و شدیدتر شده و برای آن سازمان های بزرگ با سرمایه مالی هنگفت پدید آمده و فوتبال وارد نظام زندگی در سراسرجهان شده است.
*اما اینکه همه زندگیمان را وهم بگیرد، خطرناک نیست؟
همیشه باید میان قوا و ساحات وجود انسان تعادلی برقرار باشد و اگر نباشد وجود او به خطر می افتد. اکنون ساحت ایمان و عقل ضعیف شده (به داعیه ها کاری نداشته باشید) و به همین جهت زندگی بشر در معرض خطر بزرگ قرار دارد.
اجازه دهید منظورم را با یک مثال دیگر روشنتر بیان کنم؛ مثلا من در سفری که به بندرانزلی داشتم، وقتی پای صحبت مردم می‌نشستم، می‌دیدم که بیشتر حرفهایشان راجع به «ملوان» بندرانزلی بود و می‌گفتند ما بدون اغراق از صبح که بیدار می‌شویم تا شب، نزدیک به 75 الی 80 درصد حرفهایمان راجع به ملوان است و دلبستگی دیگری نداریم. علتش هم این بود که می‌گفتند هویت و زندگی ما با ملوان گره خورده‌است و اصلا همه، ما را با نام ملوان می‌شناسند و اگر ملوان نباشد، ما هم نیستیم و هویتی نداریم.
اینهم که مردم فکر کنند هویتشان با طرفداری از یک تیم معنا می‌یابد، توهم است.اما توهم مذمومی نیست. همه آدمها نیاز دارند که علاقه و تعلقی داشته باشند و وقتی آن علاقه به وجود می آید، خودشان را با آن تعریف می‌کنند و می‌گویند من کسی هستم که دوستدار و طرفدار فلان چیز هستم و زندگیم را وقف فلان چیز کرده ام: «دید مجنون را یکی صحرانورد/ در میان بادیه بنشسته فرد/ دفترش صحرا و انگشتان قلم/ می‌زند حرفی به دست خود رقم/ گفت ای مجنون شیدا، چیست این؟/ می‌نویسی نامه،بهرکیستاین؟/ گفت مشق نام لیلی می‌کنم/ خاطر خود را تسلی می‌کنم/ نیست جز نامی از او در دست من/ زان بلندی یافت قدر پست من»؛ اینکه کسانی از مردم انزلی گفته‌اند هویتشان را با طرفداری از تیم ملوان کسب می‌کنند، حرفشان گر چه احساساتی است چندان بیراه نیست اما این هویت، هویت حقیقی نیست، هویت متناسب با زمانی است که همه چیز حتی تعلقات هم در آن تغییر می کند. در دورانی که هر روز باید دل به چیزهای تازه داد، اتفاقاً فوتبال توانسته است جایگاه بالنسبه ثابتی برای خود داشته باشد و عیب نیست که مردم انزلی به تیم های فوتبال خود (فوتبال زنان و مردان) اینهمه علاقه داشته باشند. هر چه هست امروز آدمها دیگر نمی‌توانند بدون فوتبال زندگی کنند؛ شاید هفتاد سال پیش (در ایران) می‌شد بی فوتبال وبی ملوان زندگی کرداما اکنون فوتبال دیگر بازی آزاد نیست. حتی ورزش نیست و چنانکه گفتید صورتی از هویت شده است. تعارض اینجاست که در گذشته که فوتبال هنوز صرف یک بازی بود، بازیکنان و سرپرستان و مربیان گرچه شهرت چندان نداشتند از احترام و حرمت بیشتری برخوردار بودند. درست است که الان دلبستگی به فوتبال بیشتر شده است ولی آن نگاه احترام‌آمیز از بین رفته‌است. ما اصلا به ورزشمان نگاه احترام‌آمیز نداریم بلکه نگاهمان نگاه نیاز است و رابطه ما با آنهم بر اساس نیازقرار دارد و نه حرمت و احترام. رابطه حرمت، رابطه تواضع و تسلیم استو این فرق می‌کند با نیاز هرروزی که مثلا ما به غذاخوردن و خوابیدن داریم تماشاگران دیگر در برابر فوتبال تسلیم نیستند چنانکه اگر تیمشان ببازد ملامتش می کنند و گاهی فحشش می دهند و … فوتبال و ورزشجزئی از زندگی هر روزی ما شده است. من در این سن و سال هر روز اخبار ورزشی -خصوصا اخبار بعضی ورزشها- را دنبال می‌کنم. گاهی هم در چیزهایی که علاقمندان و صاحبنظران درباره ورزشمی گویند و می نویسند نظری می اندازم. اشاره شد که اکنون سازمان بزرگی در نظام هر کشور متصدی امر ورزش شده است. سازمان برای مدیریت ورزش لازم است اما در جهانی که سازمان ها به سمت فساد می روند خطر نفوذ فساد در سازمانورزش وسرایتش به ورزش و ورزش ها هم به وجود می آید و اکنون در بعضی جاها کار این فساد به جاهای باریک کشیده است.گاهی می بینیم که کسانی هنوز توقع دارند که ورزش، ورزش پهلوانی قدیم باشد و ورزشکاران اهل فتوت و در زمره فتیان باشند اما دوران پهلوانی و عیاری گذشته است. ورزش اکنون به کاسبی و رقابتو مزایده و مناقصه درمیدان برتری طلبی مبدل شده و دیگر جایی برای فتوت و فتیان در آن باقی نمانده‌است.
*این به ذات فوتبال برنمی‌گردد؟ انگار ماهیت فوتبال طوری است که بیشتر به سمت لمپنیسم و فساد گرایش دارد تا به سمت فتوت و جوانمردی.
فوتبال ورزش مدرن است . از ابتدا هم با ورزش های دیگر تفاوت داشته و شبیه همه ساخته های مدرنیته بی تکلف و بدون مراسم بوده است. مدرنیته با فتوت کاری ندارد، نه اینکه مخالف آن باشد ولی فتوت در آن حداکثر امری متعلق به گذشته است که می توان با نگاه تفنن یا پژوهش تاریخی در آن نگریست. تجدد نظم و سامانی دارد که باید رعایت شود.البته چیزهای زائد و عرضی در آن هست اما در حاشیه قرار دارد.در متن تجدد هرکس نمی تواند بدون رعایت قانون و نظم هر کاری که می خواهد بکند و به این جهت در آن خیانت با امانتداری، دروغگویی با راستگویی یکی نیست اما این نظم و اخلاقتابع فضایل چهارگانه یونانیان و حرام و حلال ادیان نیست. راه ورزش هم ضرورتاً راه جوانمردی نیست؛ ورزشکار کار خودش را می‌کند، تمرین می‌کند، تلاش می‌کند که بهتر باشد و به اقتضای این بهتر شدن، پول بیشتری هم دریافت می‌کند و می‌تواند به جای یک اتومبیل، بیست اتومبیل داشته‌باشد.در حقیقت، اسوه ورزشکار دوران تجدد،شیر خدا و رستم دستان و امثال «پوریای ولی» نیست. فهرست نام فوتبالیست های نامدار پنجاه سال اخیر را در نظر آورید. هیچ یک از آنان حتی آنان که نام نیک دارند برای دوستدارانشان اسوه اخلاق و معرفت نیستند بلکه محبوبند زیرا فوتبالیست ماهری بوده اند. البته فوتبالیست شاید کار خیر هم بکند ولی غایت فوتبال نه دین است، نه اخلاق و نیکوکاری و نه فتوت.
*البته ما فوتبالیست ضد آپارتاید یا فوتبالیست با گرایشات چپ ضدسرمایه‌داری هم داشته‌ایم. حتی «مارادونا» در جایی گفته‌بود که فیفا هنوز به خاطر چپ و ضدآمریکایی بودن، با من مشکل دارد.
فوتبالیست ها مثل همه مردم باطن نیک دارند و می توانند اعتقادات خاص و صفات اخلاقی پسندیده داشته باشند و حتی گاهی بعضی از آنها به دلیل عقاید سیاسی آزادی‌طلبانه‌شان مورد بی‌اعتنایی و قهر قرارگرفته اند. فوتبالیست مثلهمه مردمتعلقهای خاص دارد و مگر می شود که یک فوتبالیست تعلق خاطرش صرفا فوتبال باشد. اگر گفتم ورزش از اخلاق جدا شده است مقصود این نبود که خدای نکرده ورزشکاران اخلاقی نیستند بلکه بحث در شأن و غایت ورزش و استقلال نظم و سازمان آن از اخلاق بود هر چند که نسبتش با سیاست پیچیده شده است و می توان این نسبت را بحرانی دانست. ما فوتبالیست های در بند اخلاق و بخصوص شریعت کم نداریم اما اینجا سخن از فوتبال است نه فوتبالیست. فوتبالیست می-تواند کار اخلاقی یا سیاسی و دینی را بر تماشای فوتبال و حتی بازی کردن ترجیح دهد.
*بله دقیقا همینگونه است؛ مثلا یکی از بازیکنان تیم ملی گفته‌بود: من اگر جای مردم باشم هیچوقت در این سرما برای تماشای فوتبال از خانه بیرون نمی‌آیم.
شاید او خودش را جزئی از فوتبال می داند و به تماشا کمتر احساس نیاز می کند.
.
.
گفتگو رضا داوری اردکانی با وب سایت فرهنگستان فوتبال آبان 1395
.
.
صدانت پی دی اف فایل ها را چرا نمی گذاری؟