سلام بر دوستان شرکت کننده در همایش «کار داوطلبانه در سازمان‌های مردم نهاد». خرسندم که از این طریق می‌توانم در جمع شما شرکت کنم و درباره آینده حکمرانی در جهان و ایران با مشارکت «سازمان‌های مردم نهاد» (سمن‌ها) گفت‌وگو کنیم. عنوان سخنم «حکومت سَمَن‌ها» است و پیام آن این است که آینده از آن سمن‌هاست.
در یک تعبیر کوتاه می توان توسعه را این‌گونه تعریف کرد: «فرایند انتقال اقتدار از حکومت به جامعه مدنی». و اقتدار نیز عبارت است از «قدرت اعمال قدرت، بدون اعمال خشونت». وقتی ترامپ رای آورد همه ما نگران «کژکارکرد»های دموکراسی شدیم. نظریه «انتخاب عمومی» در علم اقتصاد حدود پنجاه سال است که روی کژکارکردهای دموکراسی متمرکز شده است و بسیاری از خطاها و ناکارآمدیهای آن را نمایان ساخته است. اما بلافاصله وقتی قاضی دادگاه فدرال آمریکا، فرمان اجرایی ترامپ مبنی بر منع ورود شهروندان هفت کشور به آمریکا را لغو کرد ما با مفهوم «خود اصلاح‌گری» نظام‌های دموکراتیک بیشتر آشنا شدیم و دریافتیم که دموکراسی چیزی بیش از وجود سازوکار انتخابات در یک کشور است. انتخابات فقط یک شیوه انتخاب در دموکراسی است.
اما حتی اگر قاضی دادگاه فدرال آمریکا نیز رای ترامپ را لغو نمی کرد جامعه مدنی در آمریکا آن اندازه قوی بود که بتواند بخشی از پیامدهای منفی این فرمان درباره مهاجرین را خنثی کند. همبستگی هایی که درآمریکا پس از فرمان ترامپ با ایرانیان و دیگر مهاجران ممنوع الورد شده انجام شد، نوعی خنثی سازی پیامدهای اجتماعی فرمان ترامپ بود. جامعه مدنی آن اندازه قدرت داشت که به شیوه های مختلف مخالفت خویش را با این فرمان نشان دهد و با محدود شدگان ابراز همدردی و همراهی کند.
تجربه تاریخی می گوید در فرایند گذار از توسعه نیافتگی به توسعه، نهادهای مدنی قدرت می گیرند و گاهی اقتداری قابل رقابت با اقتدار حکومت ها کسب می کنند. اما این تجربه ای است که در کشورهای توسعه یافته اروپایی و آمریکایی و در یک روند تدریجی تاریخی رخ داده است. آیا می توان بدون نیاز به یک فرایند بسیار کند و فرساینده تاریخی، قدرت نهادهای مدنی را به سرعت ارتقا داد و آنگاه این قدرت را به اقتدار تبدیل کرد.
این دقیقا همان فرایندی است که از آغاز قرن بیست و یکم آغاز شده است و با پیشرفت و فراگیر شدن فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، شتاب گرفته است. اکنون بسیاری از جوامع در حال تجربه‌ی مرحله‌ی عبور از «نهادهای مدنی» به «شبکه های مدنی» هستند. در دنیای جدید، پدیده تازه ای به نام «شبکه های مدنی» در حال شکل گیری است که قدرت نهادهای مدنی را متمرکز می کند و گستره نفوذ آنها را بسیار فراگیر می کند و این همان چیزی است که به سرعت به «اقتدار مدنی» می‌انجامد.
اکنون این فرصت برای جوامع همه کشورهای در حال توسعه ای که حکومت هایشان با سرعت مناسب به سوی توسعه حرکت نمی کنند پدیدار شده است که بدون عبور تدریجی از مراحل تکامل تاریخی نهادهای مدنی، با جهش به مرحله شبکه های مدنی، بخشی فرصت از دست رفته تاریخی در فرایند توسعه خود را جبران کنند.
تفاوت مهم شبکه های مدنی با نهادهای مدنی، در «فراگیری»، «سرعت گردش اطلاعات» و «قدرت خود پایشگری» آنهاست. چیزی که در نهادهای مدنی سنتی وجود ندارد و به همین علت، روند تحول و تکامل بسیار کندی دارند.
خوشبختانه چند حادثه تاریخی این فرایند را در ایران تسریع می کند. وجود جمعیت جوان، افزایش سریع سهمِ جمعیتِ دارای تحصیلات عالی، گسترش حضور زنان در دانشگاهها و دیگر عرصه‌های اجتماعی و گسترش فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، موجب آماده شدن شرایط اجتماعی برای تقویت قدرت نهادهای مدنی و شکل گیری شبکه‌های مدنی شده است. هم چنین عوامل چندی دست به دست هم داده اند تا اقتدار دولت و حکومت را به سرعت به سوی افول ببرند، از جمله…
ادامه مطلب را در این فایل دنبال کنید.
.
پیام محسن رنانی به همایش «کار داوطلبانه در سازمان‌های مردم نهاد : بررسی فرصت‌ها و چالش‌ها» / ۲۶ بهمن ۱۳۹۵
.