آنچه خوانندش عدالت
جلسه ای در تبیین مفهوم عدالت از نظر رالز
نشست “آن چه خوانندش عدالت؛ تبیین مفهوم عدالت در اندیشه ی جان رالز” در تاریخ ٢۶/ ۵/ ٩٧ به همت حزب اتحاد ملت ایران اسلامی(منطقه فارس) برگزار شد. این سلسله نشست ها با نام جلسات گفتار و اندیشه برگزار میشود.
در این جلسه دکتر حسین هوشمند، استاد اخلاق تطبیقی دانشگاه کونکوردیای کانادا به تببین اندیشه جان رالز و به ویژه مفهوم عدالت در اندیشه وی پرداخت.
ایشان در ابتدا با اشاره به تفاوت نظام های سیاسی در زمان گذشته و حال توضیح داد: در نظام های قدیم مفهوم نخبه بسیار مهم بود اما در زمان حال با توجه به اهمیت یافتن حوزه ی عمومی در اجتماع و تاکید بر اهمیت یافتن مفهوم مردم؛ امر عمومی جایگزین نخبه محوری شده است و از همین روی مفهوم عدالت نیز با مفهوم حوزه ی عمومی ارتباط تنگاتنگی پیدا کرده است.
وی در ادامه ۵ پرسش اصلی در مورد نظام های سیاسی مدرن که پاسخگویی به آن ها با مفهوم عدالت ممکن است را مورد بررسی قرار دادند:
پرسش اول در باب کارکرد دولت ها و حدود و ثغور اختیارات آن هاست. در واقع باید مشخص شود که دولت ها تا کجا اجازه ی دخالت در حوزه ی خصوصی را دارند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت دولت ها صرفا کارکرد تامین و تضمین حقوق و آزادی های اساسی مردم را دارند. به این معنا که عدالت اجتماعی و عدالت توزیعی باید از طریق نهادها انجام بشود چرا که جامعه ی اخلاقی نیز صرفا زمانی محقق خواهد شد که عدالت در جامعه تحقق یابد.
این پرسش اصلی ترین پرسش است و در ادامه باید به سوال هایی در باره ی حوزه ی توانمندی دولت ها، مسئولیت شهروندان در مورد دولت، حقوق اقلیت ها و نابرابری های اجتماعی نیز بیاندیشیم.
قابل ذکر است که به خصوص در بحث پیرامون نابرابری ها مثل نابرابری های جنسیتی صرفا از طریق طرح مفهوم عدالت میتوانیم به نتیجه برسیم چرا که فقط در یک جامعه ی عادلانه هرکسی توان دنبال کردن اهداف زندگی خویش را خواهد داشت. برای تامین این عدالت دولت باید در دو حوزه ی بهداشت و آموزش به همه ی افراد صرف نظر از جنسیت، قومیت، دین، نژاد و… خدمات یکسانی را ارایه دهند و حداقل ها را در این دو زمینه برای افرادی که به کمک بیشتری نیاز دارند تامین کند.
رالز عقیده داشت که اگر چه پرداختن امور خیریه برای تامین این نیازهای اولیه کار پسندیده ای است اما خیریه ها کار موردی و کوتاه مدت است و برای حل این معضلات باید به سمت تأمل در چگونگی ایجاد نظامی بر پایه ی مفهوم عدالت حرکت کنیم.
دکتر هوشمند در ادامه ی سخنان خود به شرح دقیق نظریه ی رالز در باب مفهوم عدالت پرداخته و اذعان داشتند: رالز با توجه به پرسش ها و نکات فوق نظریه ی خود را در سال ۱٩٧۱ تدوین کرد. اگرچه در اندیشه ی مدرن و علومی که بر پایه ی پوزیتیویسم بنا میشود اخلاق مساله ای فاقد اهمیت و یا در بهترین حالت علمی درجه دوم است اما رالز اخلاق را به علمی درجه اول تبدیل کرد. البته رالز برخلاف کانت که اخلاق را در حوزه ی فردی مورد تشریح قرار میداد بر اخلاق اجتماعی متمرکز شد و تلاش کرد نشان دهد که جامعه ی اخلاقی جامعه ای بر پایه ی مفهوم عدالت است.
رالز سه اصل اساسی را مطرح میکرد:
۱_ اصل آزادی های اساسی: وی عقیده داشت آزادی های اساسی باید برای همه ی افراد فارغ از تفاوت ها تامین شود تا امکان رسیدن به اهداف برای افراد وجود داشته باشد و این امکان همان چیزی است که نمودی از عدالت است. این آزادی ها شامل آزادی در وجدان(دینداری یا بی دینی)، آزادی در فکر و هنر، آزادی در علم و فلسفه، آزادی در مشارکت سیاسی و مالکیت خصوصی است. البته رالز در صحبت از مالکیت خصوصی قیدی ایجاد میکرد و عقیده داشت که این مالکیت تا آن جایی آزاد است که تفاوت قشر ثروتمند و قشر غیر ثروتمند زیاد نباشد و فقرا از حداقل امکانات آموزشی و بهداشتی حتما برخوردار باشند. همچنین دولت باید بکوشد در راستای اعتلای وضعیت فقرا تلاش کند.
٢_همه ی افراد جامعه باید از فرصت های منصفانه و برابر بهره مند باشند مثل حق اشتغال و…
طبقات اقتصادی و اجتماعی همه باید حق دنبال کردن ایده آل ها و اهداف خود را داشته باشند و نظام سیاسی باید این حق را بین همه به طور عادلانه توزیع کند.
نظام سیاسی باید نه فقط در قانون اسایی( مثل آن چه لیبرال ها انجام میدهند) بلکه در عمل نیز به این امر اهتمام ورزد.
۳_ پذیرش تفاوت ها: اگرچه باید به دنبال به حداقل رساندن فاصله ی طبقات باشیم اما عدالت این حکم را نیز میکند که به طور مثال یک کارگر و یک پزشک دارای تفاوت حقوق باشند اما نکته اینجا است که این تفاوت باید کنترل شود. در واقع اگرچه تفاوت درآمدی پدیرفته میشود اما این تفاوت نباید در حدی که یکی در فقر مطلق باشد و دیگری در ثروت مطلق.
دکتر هوشمندی در ادامه ی بحث اشاره کردند که پرسش رالز در واقع اصلی ترین پرسش فلسفی قرن ٢۱ خواهد بود و این پرسش بدین شرح است:
چگونه با وجود کثرت گرایی عقلایی میتوان در مورد یک نظام سیاسی عادلانه به توافق رسید؟
البته شایان ذکر است که استفاده از قید “عقلایی” بدین سبب است که با سنت هایی میتوان به بحث و تبادل نظر پرداخت که به میزانی از عقلانیت دست پیدا کرده باشند.
در واقع لیبرالیسم دو نوع است: لیبرالیسم جامع یا تام و لیبرالیسم سیاسی که مدنظر رالز است.
در لیبرالیسم سیاسی شهروندان متفاوت را با یک نظام سکولار دموکراتیک راضی نگه داشت اما این خود نمادی از استبداد سیاسی و جلوگیری از کثرت گرایی است چرا که برای همه یک نظام واحد پیشنهاد میشود.
نوع دوم لیبرالیسم که لیبراایسم سیاسی نامیده میشود تلاش میشود ارزش عدالت بر مبنای هیچ سنت فکری مشخصی توجیه نشود بلکه باید سعی کرد یک تلقی سیاسی از عدالت داده شود نه یک تلقی ایدئولوژیکی.
ارزش عدالت باید بر مبنای شهودهای بنیادینی توجیه شود که در باور عمومی و فرهنگ عمومی جاافتاده و مشترک است.
برهمین مبنا رالز به حقوق بشر لیبرالی نیز نقد میکند. عقیده دارد این نظر به کثرت گرایی فرهنگی احترام نگذاشته است.
رالز معتقد است که نمیتوان یک نظر مشخص را برای تمام محیط ها مطلوب دانست و باید بر اساس میزان توسعه ی کشورها برای آن ها نظام هایی تعیین کرد که البته از حداقلی از عدالت و آزادی برخوردار باشند.
دکتر هوشمندی در ادامه تاکید کردند که نظریه ی رالز یک نظریه برای گذار از وضعیت دیکتاتوری به وضعیتی عادلانه است. و در وضعیت عادلانه دولت دو ویژگی اساسی دارد: اول ایجاد آزادی و عدالت در داخل و دوم تعامل با خارج از طریق راه های دیپلماتیک
سخنران برنامه در آخر تاکید کردند که به نظر ایشان نظریه ی عدالت رالز یک نظریه ی اعتدالی است که تلاش میکند با نقد وضعیت موجود در قدم اول و تئوری پردازی برای برون رفت از این وضعیت در قدم دوم ارزش عدالت را بسط دهد. دکتر هوشمندی همچنین اشاره کردند که نظریه ی رالز میتواند با توجه به ویژگی های مثبتی که دارد به عنوان نظریه ای راهگشا در سیاست های کشور ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد.
در پایان جلسه نیز دکتر هوشمندی به پرسش حضار پاسخ گفتند.
.
.
صوت سخنرانی حسین هوشمند با عنوان «آنچه خوانندش عدالت»
صوت پرسش و پاسخ از حسین هوشمند
.
.
از سلسله نشست های گفتار و اندیشه |جلسه ۲۷ |مرداد ۹۷
سخنران: دکتر حسین هوشمند
گزارشگر و پیاده‌کننده متن: مریم بنه‌یی
شیراز – خیابان قصردشت کوچه۳۹ پلاک ۵۰ دفتر حزب اتحاد ملت منطقه فارس
.
.