اغلب ما تصور می‌کنیم که آنچه رفتار و زندگی ما را اداره می‌کند تصمیم‌گیری‌های ماست. فکر می‌کنیم که ما برای روز و هفته و عمرمان آزادانه تصمیم می‌گیریم و این تصمیمات را اجرا می‌کنیم. چنین تصوری به این دلیل است که از وجود قدرت‌های مافوقی به‌نام “پیش‌فرض‌ها” غافلیم.
پیشفرض، تصوری است که در پس‌زمینه ذهن ما جای گرفته و همواره ما را به نوع خاصی از رفتار وامی‌دارد. پیش‌فرض‌ها ارباب‌هایی هستند که در درون ما زندگی می‌کنند و فرمان‌شان همواره حلقه‌ای بر گوش ماست. با این حال حضور آنها برای ما چنان بدیهی است که کمتر به آن توجه می‌کنیم.
مثلا پیشفرض بعضی از ما این است که “دنیا جای کار کردن است” لذا باید از صبح تا شب بی‌وقفه کار کرد و کمتر استراحتی داشت”. پیشفرض بعضی دیگر این است که: “من مسؤول رفع مشکلات همه افراد خانواده‌ام هستم. هر مساله‌ای که روی بدهد منم که باید حلش کنم”. پیشفرض بعضی این است که: “من باید ایده‌آل و بی‌نقص باشم و سرزدن هر خطایی از من، گناهی نابخشودنی است”. برخی دیگر هم فرض می‌کنند که این دیگرانند که باید درباره بدی و خوبی رفتار آنان رأی بدهند، یا ارزش آنها را تعیین کنند…
پیش‌فرض‌ها در کودکی بر ذهن ما تلقین می‌شوند و با ابزار ترس و سرزنش ما را کنترل می‌کنند. به این ترتیب ما هیچ‌وقت به روش های خود شک نمی‌کنیم و تصور نمی‌کنیم که می‌توان به شکل دیگری هم رفتار یا زندگی کرد. پیش‌فرض‌ها به‌شکلی خاموش و ناشناس بر ما حکومت می‌کنند و تا آخر عمر، دنیای ما را در تنگنای تصورات خاصی، نگاه می‌دارند. آنها مانع تغییر و مایه فشار و رنجند و از ما ربات‌هایی خودکار می‌سازند.
بیگانه درون”، نوری به تاریکخانه این ارباب‌های خاموش می‌اندازد و چهره واقعی آنها را به ما نشان می‌دهد.
پس از «بندباز» و «از رنج تا رهایی»، «بیگانه درون» سومین اثر ساسان حبیب‌وند، نویسنده حوزه خودشناسی و فلسفه زندگی است که به همت نشر “سایه سخن” منتشر شده است. نشر «سایه سخن» با یک تماس، آثار نویسنده را به نشانی علاقمندان در هر کجای ایران پست می‌کند:
۶۶۴۹۶۴۱۰ ۶۶۴۹۵۲۸۰ ۶۶۹۶۲۴۵۶ – ۰۲۱
معرفی و گزیده‌هایی از کتاب در کانال نویسنده موجود است.
.
.
بیگانه درون
گفتارهایی در باب شکوفایی و معنای زندگی
ساسان حبیب وند
موضوع: خودشکوفایی، اعتماد به نفس، معنای زندگی
طرح جلد: هدی یزدانی
مشخصات نشر: چاپ اول، آمازون: ۱۳۹۷- 2018
مشخصات ظاهري: تعداد صفحات: ۳۶۴
شابك: ۱۳:۹۷۸-۱۷۲۷۵۰۳۹۴۴
شابک آمازون: ۱۰:۱۷۲۷۵۰۳۹۴۵
.
.
THE ALIEN WITHIN
Discussions on the Philosophy of life
Sasan Habibvand
Philosophy of Life, Self-discovery, Self-flourishing
Createspace USA 2018
ISBN-13: 978-1727503944
ISBN-10: 1727503945
ایمیل نویسنده: [email protected]
کانال تلگرام نویسنده: t.me/sasanhabibvand
اینستاگرام نویسنده: www.instagram.com/sasanhabibvand
.
.
«هوشمندی»
در زمین دیگران خانه مکن
کار خود کن، کار بیگانه مکن
کیست بیگانه؟ تن خاکی تو
کز برای اوست غمناکی تو
(مولانا)
هوشمندی در جلو زدن از دیگران و نفر اول شدن نیست.
هوشمندی در بدست آوردن های بیشتر و بیشتر
به قیمت محروم کردن این و آن نیست.
هوشمندی در قابلیت ارتکاب زرنگی های مبتذل نیست،
که همگی،
شکل های ابلهانه ای از بی هوشی اند.
هوشمندی در دریافتن این حقیقت عظیم و ساده است
که حضور تو در این جهان،
یک میهمانی حیرت انگیر، کوتاه و تکرار ناپذیر است،
و باید از آن به خردمندانه ترین شکل ممکن استفاده کرد،
و خردمندانه ترین شکل زندگی، شادمان و سبکبار زیستن است.
.
.
تقدیم به همه مشتاقان آگاهی و شکوفایی
خواننده عزیز، به دنیای خودشناسی خوش آمدید!
امید است نکات زیر در بهره گیری هر چه بیشتر از آثار این قلم، راهگشا باشد:
۱. خودشناسی، کسب دانش نیست، تحول در نگرش است. خودشناسی تغییری است در نگاه انسان به خود و به همه چیز. معنای این سخن آن است که در برخورد با گفتارهای خودشناسی، ممکن است تصورات یا انتظارات قبلی، مانعی بر سر راه درک مطالب جدید شوند. به همین جهت، کنار گذاشتن پیشفرض ها (حداقل موقتا) و همراه شدن با گفتگو ها، شرط تجربه یک احساس و نگاه متفاوت است.
۲. تجربه نشان داده است که درک کامل مباحث و حتی خیلی از عبارات کتاب ها معمولا با یک مرتبه مطالعه حاصل نمی شود و دست کم نیاز به دو بار خواندن هست.
۲. برای کامل شدن تصویری که از خودشناسی بدست می آورید، در کنار مطالعه کتاب ها، به مصاحبه ها، فیلم ها و سخنرانی های موجود من در یوتیوب و نیز به کانال تلگرام من به نشانی زیر مراجعه کنید.
۳. توجه داشته باشید که در مسیر خودشناسی، رمز تحول، تأمل کردن و اندیشیدن است. عجله برای تمام کردن کتاب ها، اشتباه بزرگی است که خواندن آن را بی اثر می کند. با رسیدن به هر جمله یا عبارتی که احساس می کنید معنای مهمی دارد، مکث کنید، کتاب را ببندید و خوب به آن فکر کنید تا آن حرف، در تفکر شما اثر خودش را بگذارد، آنگاه به سراغ قسمت بعدی بروید. از دریافت دیدگاه های شما ممنون و خوشحال خواهم شد.
آرزومند شادی و شکوفایی تان: ساسان حبیب وند
.
.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
سخنی با شما ……………………………………………………………. ۹
جلسه اول: من کیستم؟ ……….. ………………………………………… ۱۱
۱. مقدمه …………………………………………………………….۱۳
۲. خودشناسی از نگاه بزرگان ……………………………………………… ۱۸
۳. خودشناسی، بیداری است …….. ……………………………………….۲۲
۴. پرورش نهال خود ……………………………………………………..۲۸
۵. ما و «کلوچه» مان ………….. ……………………………………… ۳۴
۶. اجتناب از «هرس کاری»………………………………………………. ۴۳
۷. پیوند رنج و هویت …………………………………………………… ۵۱
۸. دو «من» در درون ما …………………………………………………. ۶۳
۹. پرسش و پاسخ …………… ……………………………………….. ۷۰
جلسه دوم: پنجره ذهن ……………………………………………………. ۷۵
۱. مقدمه…………………. ……………………………………….. ۷۷
۲. شناخت دو گونه رنج …………………………………………………. ۷۹
۳. رهایی از رنج های خیالی……………………………………………….. ۸۳
۴. غصه گذشته؟……………………………………………………… ۹۰
۵. مقایسه، عامل رنج …………………………………………………… ۹۲
۶. نظر دیگران درباره شما ……. ………………………………………… ۹۴
۷. آشنایی با «مثلث نگرش»………………………………………………. ۹۷
۸. دنیایی به اسم ذهن………………………………………………….. ۱۰۱
۹. رابطه نگرش و پیشفرض………………………………………………. ۱۱۸
۱۰. «قدرشناسی» چیست؟ ……………………………………………… ۱۲۳
۱۱. ماجرای صف نانوایی ……………………………………………….. ۱۲۷
۱۲. شناسایی «بیگانه های درون» …………………………………………… ۱۴۵
۱۳. اجتناب از «قوز بالا قوز»! …………………………………………….. ۱۵۲
۱۴. چماق سرزنش را دور بیندازید!…………………………………………. ۱۵۶
۱۵. گذشته کجاست؟ ………. ………………………………………… ۱۶۹
جلسه سوم: معنای زندگی………………………………………………….. ۱۹۱
۱. مقدمه…………………………………………………………….۱۹۳
۲. «هدف» چیست؟…………………………………………………… ۱۹۴
۳. تفاوت «هدف نقطه ای» و «هدف خطی»…………………………………… ۱۹۹
۴. شناخت «مقصد» از «مقصود»………………………………………….. ۲۰۴
۵. «هدف نسبی» و «هدف نهایی»…………………………………………. ۲۰۷
۶. دو جور معنا و دو نوع نگاه …………………………………………….. ۲۱۴
۷. تبعات نگرش نقطه ای ……………. …………………………………. ۲۱۷
الف. زندگی فرسایشی………………………………………………….. ۲۱۸
ب. باختن لحظه ها…………………………………………………….. ۲۱۹
ج. محصول گرایی …………………………………………………… ۲۲۰
د. افت بازده …. …………………………. ……………………….. ۲۲۱
ه. شادی مشروط . ……………………………………………………. ۲۲۳
۸. نگرش خطی ونتایج آن……………………………………………….. ۲۲۵
الف. شادی بی قید و شرط ………………………………………………. ۲۲۶
ب. حضور در هستی ………………………………………………….. ۲۲۷
۹. هفت کلید شکوفایی ………………………………………………… ۲۳۰
کلید اول: «هدفمندی» ………………………………………………… ۲۳۲
«هدف از» و «هدف در» ……………………………………………….. ۲۳۳
کلید دوم: «برنامه ریزی» ……………………………………………….. ۲۴۰
«موقعیت ویژه» شما چیست؟ …….. …………………………………….. ۲۴۵
کلید سوم: «فایده سنجی» ………………………………………………. ۲۴۹
کلید چهارم: «خودخواهی» ……………………………………………… ۲۵۵
کلید پنجم: «نقد و سنجشگری»………………………………………….. ۲۶۱
کلید ششم: «زندگی در اینجا و اکنون» …………………………………….. ۲۶۳
کلید هفتم: «تسلط بر ذهن» ……………………………………………… ۲۶۶
۱۰. حذف سه ترمز درونی……………………………………………….. ۲۶۶
ترمز اول: مقایسه ……………………………………………………… ۲۶۷
ترمز دوم: مسابقه ……………………………………………………… ۲۶۹
ترمز سوم: سرزنش …………………………………………………….. ۲۷۰
جلسه چهارم: تسلط بر ذهن …………………………………………………….۲۷۹
۱. مقدمه ……………………………………………………………….. ۲۸۱
۲. ریشه های اضطراب ما چیست؟ ……………………………………………… ۲۸۹
الف. کَندن «خار دل» ……………… ………………………………………. ۲۹۰
ب. «یک بام و دو هوا» ……………………………………………………….۲۹۶
ج. سطح لغزان! …………………………………………………………… ۳۰۰
۳. چه باید کرد؟ (روش های عملی)…………………………………………….. ۳۰۱
الف. نوک کوه یخ ………………………………………………………….. ۳۰۶
ب. حالت «اتوپایلت» ذهن …. ……………………………………………….. ۳۱۲
ج. آشنایی با زبان ناخودآگاه …………………………………………………… ۳۲۰
د. اجتناب از «هرزاندیشی» …………………………………………………… ۳۳۱
ه. «نظریه نگرشی ـ رفتاری»……………………………………………………. ۳۳۷
و. تمرین «ذهن آگاهی»… ……………………………………………………. ۳۴۷
۶. بیایید با هم سیب بخوریم!………………………………………………….. ۳۵۳
درباره نویسنده…………………………………………………………….. ۳۶۱
آثار دیگر نویسنده …………………………………………………………..۳۶۳
.
.
سخنی با شما
چقدر شوق آفرین است که می بینم پس از مدت ها انتظار، حرف هایم، بر برگ های سپید کتاب در دستان مهربان شما قرار گرفته اند!
شادی این دیدار دوباره به آسانی قابل وصف نیست. بعد از انتشار «بندباز» و «از رنج تا رهایی» که هر کدام به زبانی، شرح مشتاقی و مهجوری انسان بیقرار شکفتن را روایت می کنند، به نظر می رسید جا دارد که این بار، پیام بزرگ خودشناسی، در قالبی دیگر نثار مشتاقان آگاهی و شکوفایی شود. بخصوص در این راه که برای اغلب ما، تازه و بی سابقه است، طرح پاسخ های ساده و کاربردی به دغدغه های علاقمندان، اهمیتی خاص دارد. بسیاری از دوستان اعتقاد داشتند که جای خیلی از مباحثی که در کلاس ها و سخنرانی ها عرضه می شود، در کتاب ها خالی است. و این در حالی است که اتفاقا این نوع از گفتگو، سرشار از نکاتی است که برای مخاطب علاقمند، مفید و راهگشاست. از سوی دیگر، شیوه بیان گفتگوهای رو در رو، جذابیت های خاص خودش را دارد. چنین دیدگاهی، منجر به تولد کتابی شد که در دست دارید.
اساس مطالب این کتاب، محتوای سخنرانی است که در دسامبر ۲۰۱۷ (آذر ۱۳۹۷) در همایش «تولدی دوباره» در جمع گروهی از دوستداران ادب و اندیشه در شهر پِِرت استرالیا ایراد شده است. بدون شک، اصلاحات، توضیحات و شرح های فراوانی لازم بود تا متن سخنرانی به کتابی منظم و جذاب تبدیل شود که این کار در حد امکان صورت گرفته است. بنابراین آنچه می خوانید مجموعه گفتارهایی است که سعی شده است از هر جهت، شیوا، به سامان و کاربردی باشند.
در آفرینش این اثر، محبت و حمایت دوستان زیادی نقش داشته است، از جمله: شیدا شاد، ندا میراب، آرزو نادری، هدی یزدانی (طراح جلد)، صالح فروهری، ارشیا گرامی و بسیاری دیگر که تنگنای دفتر، مجال نام بردن از همه این عزیزان را نمی دهد و با این حال از همه آنها صمیمانه سپاسگزارم.
دریافت دیدگاه ها و پرسش های شما خوبان، مثل همیشه در تداوم راهی که در پیش گرفته ام، شوق آفرین و راهگشا خواهد بود.
دوستدارتان: ساسان حبیب وند
.
.
جلسه اول: من کیستم؟
۱_ مقدمه
سلام و خیر مقدم به شما دوستان عزیز. از این که این فرصت را در اختیار ما گذاشتید تا آنچه را که مشتاق گفتنش هستیم با شما در میان بگذاریم ، سپاسگزارم. همانطور که دوستان در آغاز جلسه گفتند، قصد ما از برگزاری این سمینار آن بوده است که پیام مهمی را با شما تقسیم کنیم. پیامی که فکر می کرده ایم می تواند برای دیگران هم راهگشا باشد و چیزهایی را به آنان نشان بدهد که بسا مشتاق دیدن و شنیدن آن بوده اند. ما برای در میان گذاشتن این حرف ها با شما شوق و ذوق فراوانی داشتیم. این شد که دوستان دست به کار شدند و این همایش را ترتیب دادند. البته بخش بزرگی از این رویداد قشنگ، مرهون حضور شمایی است که دعوت ما را قبول کردید و تشریف آوردید.
آنچه در این چهار جلسه تقدیم شما خواهد شد خودشناسی به معنای عام آن یا به مفهومی که متداول است نیست. بلکه خودشناسی به معنای خودشکوفایی و یافتن معنای زندگی است، به عبارتی، خودشناسی به تعریفی است که بنده عرضه کرده ام. ماجرا از این قرار است که من در طول بیش از بیست سال تحقیق و جستجو و تفکر، روز به روز بیشتر به این نتیجه رسیدم که مبحث خودشناسی دارای ظرفیت هایی بسیار فراتر از چیزی است که غالبا تصور می شود. خودشناسی به معنای واقعی کلمه پایه و اساس یک زندگی آرام و خردمندانه است و موضوعی است با عمق و ابعادی بسیار فراتر از آنچه اغلب تصور می کنیم. طبیعی است که از زمانی که این نگرش در ذهن من شکل گرفت تلاشم بر آن بوده و هست که این نگاه متفاوت و تحول بخش را به تصویر بکشم… البته در مورد این که خودشناسی چیست، قرار است چهار جلسه صحبت کنیم ولی من قبل از این که مطالب امروز را شروع کنم می خواهم مروری داشته باشم بر محتوای این چهار جلسه تا دوستان یک نگاه کلی داشته باشند به موضوع و محتوای بحث ها.
چنان که قبلا اعلام شده، این همایش، یک سمینار دو روزه است شامل چهار جلسه که دو جلسه آن امروز و دو جلسه دیگر فردا برگزار می شود. موضوع و محتوای جلسات، متفاوت است و در هر جلسه، مبحث جدید و جذابی را برای شما در نظر گرفته ایم.
عنوان جلسه اول که جلسه فعلی ماست، هست: «خودشناسی، تولدی دوباره». امروز دانش خودشناسی را معرفی می کنیم و با کلیات این نگرش نو آشنا می شویم و ضرروت شناخت خویش را به معنای کاربردی و مفید آن، با همدیگر مرور می کنیم. خواهیم دید که خودشناسی چه اهمیتی دارد و این همه تاکید بر شناخت خویش، علتش چیست و این درخت تناور، ریشه در چه حقایق بزرگی دارد. سپس، پرسش های مهم و بنیادینی را که خودشناسی جواب آن ها را روشن می کند باهم مرور خواهیم کرد. در شروع بحث، به گذشته های خودمان خواهیم رفت تا ریشه مشکلات روحی، رفتاری و شخصیتی مان را پیدا بکنیم، بخصوص مسائلی مثل اضطراب، تضادهای درونی، ضعف اعتماد به نفس و یا مشکلات ارتباطی که با دیگران داریم. در اینجا به این پرسش مهم می پردازیم که «من کیستم؟»، و ارتباط میان کیستی خودمان را با احساسات و حالات مان و با رشد فکری و عاطفی مان بررسی خواهیم کرد. و خواهیم دید که میان این دو، پیوندی بسیار عمیق وجود دارد. در شناخت کیستی خود، به این پرسش خواهیم پرداخت که: در ما، چند گونه «من» وجود دارد؟ و از چند زاویه می شود به پدیده ای که آن را «من» می نامیم نگاه کرد؟ و این که زاویه درستٍ دیدن خویش، کدام است و زاویه رنج آور و تحمیلی، کدام.
عنوان جلسه دوم هست: «رنج های خیالی». در این جلسه به این سؤال می پردازیم که خودشناسی چگونه می تواند روان ما را قفس رنج های درونی خلاص کند و وجودمان را به رهایی از تضاد راه ببرد. در پاسخ به این پرسش، ابتدا انواع رنج را بررسی خواهیم کرد و خواهیم دید که خودشناسی به طور عمده با کدام یک از این رنج ها سر و کار دارد. سپس، ماهیت مسائل و دغدغه های مان را واکاوی خواهیم کرد تا از مسائل خودمان شناخت مفید و موثری پیدا کنیم و ببینیم مشکلات ما واقعا ماهیت شان چیست و البته خواهیم دید که تصوری که اغلب ما از رنج های روحی خودمان داریم، تصوری نادرست و گمراه کننده است. ما یک بحثی در خودشناسی داریم به نام «رنج های خیالی» و تاکید داریم که بخش بزرگی از رنج های ما، رنج های خیالی هستند. در این مورد صحبت خواهیم کرد. موضوع دیگر، مبحث «نگرش» است. می خواهیم ببینیم نگاهی که به دنیا داریم تا چه حد احساس و افکار ما را شکل داده است. تصوری که از خودمان، از اطرافیان مان و از چیزهای دیگر داریم چقدر می تواند روی احساسی که نسبت به زندگی مان داریم یا روی روابطی که با همسرمان، فرزندمان، دوست مان یا همسایه مان داریم تاثیر بگذارد. خواهیم دید که انتظارات و قضاوت های ما می توانند در خشنودی و رضایت مان از زندگی، بسیار تعیین کننده باشند. در این بحث، سؤالی که سعی داریم به آن جواب بدهیم این است که چه بخشی از واقعیت های دنیا واقعا همان جوری است که ما آنها را می بینیم و چه بخشی از دنیا، به آن شکلی نیست که ما تصور می کنیم. در اینجا با پدیده ای که من اسمش را «مثلث نگرش» گذاشته ام آشنا خواهیم شد. بعد به ماجرایی می پردازیم که در بین دوستان خودشناسی معروف شده است به «ماجرای صف نانوایی». در اینجا یک داستان از اتفاقات زندگی را برای تان نقل می کنیم و بعد به تحلیل آن می پردازیم. در این داستان، نمونه ای از این واقعیت را خواهیم دید که نگرشی که ما به رویدادهای زندگی داریم چقدر می تواند در ایجاد تنش و رنج های درونی تعیین کننده باشد و بر عکس، آگاه شدن به طرز فکرمان چقدر کمک می کند تا از خشم و رنج و تضاد رها بشویم.
فردا باز هم دو جلسه خواهیم داشت. در اولین جلسه ی فردا (یعنی سومین جلسه همایش) به بحث «معنای زندگی» خواهیم پرداخت و درباره معنا و هدف زندگی صحبت خواهیم کرد. در این جا «مفهوم هدف» را واکاوی خواهیم کرد و خواهیم دید آنچه که به آن هدف می گوییم، به معنای واقعی و دقیقش، چیست و در یک زندگی آگاهانه، هدف چه می تواند باشد و این که روشن بودن هدف زندگی برای انسان، تا چه حد می تواند او را از رنج اضطراب و تشویش رها کند و به او آرامش و اطمینان ببخشد. قسمت عمده ی اولین جلسه فردا، این خواهد بود. در پایان بحث، «هفت کلید شکوفایی و آرامش» را تقدیم شما خواهیم کرد.
جلسه آخر و چهارم ما اختصاص دارد به موضوع «تسلط بر ذهن» یعنی تاکتیک ها و شیوه هایی که بخصوص در روان شناسی و عرفان برای رهایی ذهن از حالت سراسیمگی و به منظور غلبه بر اضطراب، استرس و افکار منفی به کار می رود. فردا برخی از تکنیک هایی را که برای این کار وجود دارد بررسی خواهیم کرد. در این جا، به لایه های پنهان ذهن سری خواهیم زد و بحثی خواهیم داشت درباره شیوه ای به نام «ذهن آگاهی» یا «مایندفولنس» (Mindfulness) که فکر می کنم برای اکثر شما جالب خواهد بود. در این بخش به عنوان حُسن ختام این نشست، یک تکنیک عملی به اسم «سیب خوردن» را به شیوه «ذهن آگاهی» با هم تمرین خواهیم کرد.
آخرین نکته را هم عرض بکنم، این که استفاده مفید و مؤثر از بحث های خودشناسی یا از کتاب ها یا سخنرانی ها، یک کلیدی دارد و آن کلید هم این است که نباید در مثال ها ماند و به آنها اکتفا کرد، بلکه از روی یک مثال، باید ده ها و صدها مصداق را پیدا کرد. در بحث های خودشناسی و فلسفه زندگی، از هر موضوعی، یک یا دو یا سه نمونه طرح می شود، ولی طرح این نمونه ها هدف اصلی ما نیست، این ها مثال است برای روشن کردن مطلب. مهم این است که شما بتوانید مصادیق آن ها را پیدا کنید و گر نه ذهن تان در همان یکی دو تا مثال می ماند و نمی توانید استفاده زیادی از مطالبی که گفته می شود بکنید. علت این موضوع این است که مباحث خودشناسی عمدتا بحث های فلسفی هستند. مثلا بحث «معنای زندگی» یا موضوع فرهنگ و رابطه فرد و جامعه یا موضوع «انواع هدف» که درباره شان صحبت خواهیم کرد، همه اینها بحث های فلسفی هستند، هر چند فلسفه به زبان ساده و کاربردی آن. و فلسفه خاصیتش این است که از مصادیق و مثال های معدودی استفاده می کنند برای بیان مفاهیم نامحدود.
۲_ خودشناسی از نگاه بزرگان
همانطور که عرض کردم عنوان این جلسه هست: «من کیستم؟». خوب، وقتی شما از خودتان می پرسید: «من کیستم؟»، در حقیقت، یک سؤال خودشناسانه مطرح کرده اید. اما این که این سؤال چه معنا یا معناهایی می تواند داشته باشد، مطلبی است که قابل بحث است. آیا سؤال «من کیستم؟» می تواند یک جواب ساده و سرسری داشته باشد؟ آیا شناختن خود، معنی اش این است که من بدانم که طبق طالع بینی چینی، ستاره من، شیر است یا دلو است یا ماهی است؟ یا این که چه همسری برای من مناسب است؟ یا حتی این که استعدادهای من کدام است یا خصوصیات ژنتیکی من چیست؟ آیا خودشناسی، به معنی این چیزهاست؟ یا این که شناختن خود می تواند دارای معنای بسیار وسیع تر و عمیق تری باشد؟ اگر خودشناسی فقط محدود به آن چیزی باشد که عرض کردم در آن صورت باید پرسید: چرا در طول تاریخ اندیشه بشری، اغلب حکیمان و فرزانگان، شعار «خودت را بشناس» را به یک شکلی مورد تاکید قرار داده اند؟ چرا همه خردمندان به انسان پند داده اند که «خودت را بشناس»؟ چرا همه هشدار داده اند که نشناختن خود به معنای این است که یک زندگی کور و کری را در پیش گرفته ای؟ ابتدا سخن بعضی از این حکیمان را مرور می کنیم.
سقراط: پدر فلسفه یونان که عمرش را وقف آموزش خردورزی به آدم ها و روشن ساختن ذهن آنها کرد (و آخر سر هم در این راه شهید شد ـ می دانید که سقراط را اولین شهید فلسفه می دانند) و اغلب، او را یکی از هفت شخصیت تاثیرگذار تاریخی می دانند، از مجموع تعالیم خودش دو جمله را بیرون کشیده است (یا بیرون کشیده اند) و این دو جمله را عصاره ی پیام بزرگ سقراط برای بشریت می دانند. یکی از این دو اندرز این است که: «زندگی نسنجیده ارزش زیستن ندارد»، که جمله بسیار معروفی است از این حکیم دوران ساز. پند دوم سقراط این است که: «خودت را بشناس». یعنی سقراط اگر می خواست تمام پیام خودش را، مجموعه حکمت و خرد خودش را در دو جمله خلاصه کند آن دو جمله این ها بودند، و اتفاقا من می خواهم بگویم که حتی اندرز اول هم که «زندگی نسنجیده ارزش زیستن ندارد» دقیقا اشاره دارد به ضرورت خودشناسی، دست کم به معنایی که مورد بحث ماست. یعنی می توان گفت که سقراط حکیم برای بشریت یک پیام بیشتر ندارد است و آن پیام این است که: «خودت را بشناس».
مولانا: اگر بخواهیم مثنوی معنوی مولانا را در دو یا سه پیام اصلی و محوری خلاصه کنیم، دست کم یکی از آن دو یا سه پیام، این است که «خودت را بشناس». یعنی در آثار مولانا و بخصوص در مثنوی، (مثل غالب آثار حکمی و عرفانی) توصیه به شناخت خویش، یک پیام جاری و ساری است، اندرزی است که در همه جا دیده می شود، از جمله در این چند بیتی که برای تان انتخاب کرده ام:
صد هزاران فصل داند از علوم
جان خود را می نداند آن ظلوم
داند او خاصیت هر جوهری
در بیان جوهر خود، چون خری
قیمت هر کاله می دانی که چیست
قیمت خود را ندانی، ابلهی است
سعدها و نحس ها دانسته ای
ننگری تو سعد یا ناشسته ای
جان جمله علم ها این است این
که بدانی من کی ام در یوم دین
مولانا شناخت انسان از خود را «جان همه علم ها» می شناسد و کسی را که هزار گونه دانش کسب کرده ولی از وجود خودش، شناخت ندارد و ارزش خود را نمی شناسد، انسانی ابله و نادان می شمارد.
فیلسوفان و روانشناسان مدرن هم البته در باب ضرورت شناخت خود فراوان سخن گفته اند که مجال ذکر همه آنها نیست و در اینجا فقط از آبراهام مزلو، روانشناس بزرگ امریکایی یاد می کنم که می گوید: “شناخت خویش، اولین گام انسان در رسیدن به شکوفایی و شادمانی است» (مزلو از بنیانگذاران مکتب «روانشناسی انسان گرا»ست که نظرات او جزو دیدگاه های بنیادین فلسفه و روانشناسی مدرن در خصوص انسان به شمار می رود. از جمله مشهورترین تئوری های مزلو، نظریه هرم «نیازهای انسانی» اوست که به «هرم مزلو» شناخته می شود).
قبل از تحلیل مفهوم خودشناسی و پرسش «من کیستم؟»، نکته ای که می خواهم بگویم این است که خودشناسی یک دانش بسیار گسترده و عمیق است و «بحری است که هیچش کناره نیست». به همین دلیل ما نمی توانیم در ظرفیت یک یا دو یا چهل جلسه هم، همه ابعاد خودشناسی را طرح کنیم. باز به قول مولانا:
گر بریزی بحر را در کوزه ای
چند گنجد؟ قسمت یک روزه ای
پس آنچه که ما در این چند جلسه با شما تقسیم می کنیم، قسمت یک روزه ای است که در کوزه توان مان ریخته ایم. حالا این که شما در این بحر، چه غواصی
هایی خواهید کرد و چه گوهرهایی را از دل آن بیرون خواهید کشید بسته به علاقه و همت خودتان است. کاری که ما کرده ایم این است که محتوای بحث ها را به این صورت تنظیم کرده ایم که در جلسه اول یک دید کلی در مورد خودشناسی بدهیم و در جلسات دو، سه و چهار، نمونه هایی از مسائلی را که خودشناسی وارد آن ها می شود و جواب های ناب و تازه ای را برای ما بیرون می آورد خدمت تان تقدیم کنیم.
۳_ خودشناسی، بیداری است.
اگر بخواهیم خودشناسی را تعریف یا توصیف بکنیم باید بگوییم که «خودشناسی سفری است به یک زندگی آگاهانه ، آزادانه و شکوفا». باید توجه کرد که …