نشست گروه علمی-تخصصی مسائل و آسیب‌های اجتماعی روز دوشنبه اول آذرماه ۱۳۹۵ با حضور سه نفر از کارشناسان این حوزه و استقبال حاضرین و رسانه‌ها برگزار شد. در این نشست دکتر علیرضا نوروزی (روانپزشک) با موضوع نگاهی به الکلیسم از منظر روان‌پزشکی، دکتر سیمین کاظمی (پزشک و جامعه‌شناس) با عنوان «مصرف الکل به عنوان یک مساله اجتماعی؟» و مهندس حسین دژاکام (دبیر کل جمعیت احیای انسانی) پیرامون بحث «درمان مصرف الکل در کنگره ۶۰» به سخنرانی و ارائه نظر پرداختند.
دکتر نوروزی نخستین سخنران این جلسه بود که به تحلیل روان‌پزشکی مصرف الکل پرداخت و اظهار داشت: «الکلیسم» یک اصطلاح کلی بود که سال‌ها برای مصرف مشکل‌آفرین الکل بکار می‌رفت، اما الآن در طبقه‌بندی‌های اختلالات روان‌پزشکی از این واژه استفاده نمی‌شود، ولی همچنان در فرهنگ عموم وجود دارد و می‌گویند فرد، الکلی است. در طبقه‌بندی‌های اختلالات روان‌پزشکی از اصطلاحاتی مثل اختلال مصرف الکل، مصرف آسیب‌رسان و مخاطره‌آمیز الکل و وابستگی به الکل استفاده میشود. در گزارش‌های علمی در مورد الکل می‌گویند که این ماده در بین مواد روان‌گردان است، یعنی موادی که اثراتی روی مغز دارند و باعث تجربه سرخوشی و لذت می‌شوند و الکل را هم از این دسته از مواد می‌دانند. الکل مشکل‌آفرین‌ترین ماده برای بشر است. در طبقه‌بندی‌های روان‌پزشکی، ۱۰ طبقه مختلف به ترتیب اثرگذاری مواد تعریف میشود؛ تنباکو، الکل، حشیش و …
وی ادامه داد: الکل بعد از کافئین، رایج‌ترین ماده روان‌گردان است که در دنیا استفاده میشود و رایج‌ترین ماده‌ای است که با آن یک اختلال مصرف تعریف میشود حال آنکه با کافئین اختلال مصرف تعریف نمی‌شود. کارشناسان حوزه اعتیاد وقتی خواستند که این موضوع را رتبه‌بندی کنند و ببینند که مت آمفتامین (شیشه) مشکل‌آفرین‌تر است یا هروئین؟ درواقع گروهی از کارشناسان در دنیا الکل را معرفی کردند. البته یک فرد وقتی هروئین یا مت آمفتامین (شیشه) مصرف کند، در زمان کوتاه، تخریب فردی بیشتری ایجاد میکند نسبت به الکل. در کشور ما تا حدی گزارش‌های مرتبط با مصرف الکل، متعاقب بروز بعضی از موارد همه‌گیری توده‌ای مصدومیت با متانول در بعضی از شهرهای ما اتفاق افتاد، یعنی افرادی که نمی‌خواستند خودشان را با متانول که یک الکل چوب و سمی است و عوارض جدی دارد، مشغول کنند. در ایام تعطیلات که معمولاً تقاضا برای مصرف الکل بالا می‌رود، افرادی که در شبکه‌های غیرقانونی الکل فعالیت می‌کردند، الکل چوب یا متانول را عرضه می‌کردند و عوارضی جدی مثل تاری دید، نارسائی کلیه، نابینائی و حتی مرگ‌ومیر دیده شد که زنگ خطری بود برای سیستم سلامت عمومی . ازلحاظ شیوع وابستگی الکل در دنیا، گزارش‌های بین‌المللی می‌گوید که ۱۴۰ میلیون نفر وابسته به مصرف الکل هستند و در کشورهای اروپای غربی و آمریکا این امر شیوع بالایی دارد، مثلاً ۴ درصد جمعیت بزرگ‌سال بین ۱۵ تا ۶۴ سال در آمریکا و انگلیس وابستگی به الکل دارند. به لحاظ تاریخچه، بشر از گذشته با تخمیر الکل آشنا بوده و نکته‌ای که در مورد الکل وجود داشته این بوده که هر ۱ گرم الکل، ۷ کیلو کالری انرژی داشته و مازاد محصولات کشاورزی وقتی تبدیل به الکل میشد ماندگاری طولانی‌تری پیدا می‌کرد و به موازات آن در دورانی که بهداشت عمومی و آب پاکیزه وجود نداشت، الکل یک نوشیدنی بوده که آلودگی کمتری داشته‌است. مثلاً در یونان، حکما به مردم می‌گفتند که آب نخورید، مریض می‌شوید و از مشروبات تخمیری استفاده کنید. به موازات این پدیده، تجربه بشر هم شکل می‌گیرد. در این جهت که افرادی که از الکل استفاده می‌کردند رفتارهای مهارگسیخته‌ای داشتند که گاه به دور از ادب و شخصیت انسانها بوده و پرخاشگر می‌شدند. اینک در بعضی از کشورهای غربی، مصرف الکل برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است و افلاطون هم توصیه کرده‌است که افراد جوان و خانم‌ها نباید الکل استفاده کنند، چون کنترل خودشان را روی رفتارشان از دست میدهند.
دکتر نوروزی گفت: در تاریخچه مصرف الکل، یکی از نکات عطف، کشف الکل تقطیری است، ما مدیون دانشمندان ایرانی هستیم که توانسته‌اند شراب را حرارت بدهند و الکل خالص را به دست بیاورند و صلیبیون خیلی با حیرت از این اکتشاف مسلمانان در کتاب‌هایشان یاد می‌کنند و می‌گویند که مسلمانان یک کاری می‌کنند که شراب مثل آب باران شفاف میشود و اگر کسی آن را مصرف کند، دنده‌هایش تیر می‌کشد و فوق‌العاده این مواجهه برایشان مهم بود. در دوران معاصر می‌بینیم که در مسیحیت یک سنت مصرف الکل وجود داشت و الآن در دنیا انواع الکل‌های تخمیری و تقطیری در کشورها تولید میشود و کارخانه‌های بزرگ تولید الکل تلاش می‌کنند که بازار پیدا کنند. همان‌طور که در صنعت تنباکو هم این موضوع وجود دارد که در واقع بعضی از تلاش‌های نظام‌های سلامت در دنیا این است که محدودیت‌هایی ایجاد کنند برای این تلاش‌های مهارگسیخته. در گزارش ۲۰۱۴ سازمان ملل، تنها جایی در دنیا که توانسته‌است سرانه مصرف الکل خود را نسبت به ۵ سال قبل کمتر کند، اروپای غربی بوده‌است. در مقایسه، کشورهایی مثل هند و چین که قوانین کافی برای محافظت جمعیت خود در برابر الکل نداشته‌اند، رشد مصرف الکل گزارش شده‌است.
دکتر نوروزی با طرح این سوال که چه میشود که افراد گرفتار مصرف الکل می‌شوند؟ افزود: در مقایسه با مواد دیگر فاصله زمانی بین اینکه افراد الکل را شروع می‌کنند تا زمانی که مصرف الکل در آنها به‌صورت اجباری درمی‌آید، به‌صورت نسبی طولانی‌تر است؛ اما نقش ژنتیک بسیار جدی است؛ یعنی ۳۰ تا ۵۰ درصد در مطالعات دوقلوهای همسان، اگر یک نفر الکلی است، نفر دیگر هم الکلی میشود. از عوامل روانشناختی به اثرات تقویت‌کننده و سرخوشی‌آور الکل که باعث تداوم مصرف و تدریجاً اجبار به مصرف الکل میشود اشاره شده است و در زمینه یادگیری اجتماعی، عوامل شخصیتی مثل تنوع‌طلبی و مخاطره‌جویی ذکر شده است. از سوی دیگر، مشکلات روان‌پزشکی زمینه‌ای مانند بی‌خوابی و اضطراب می‌تواند مصرف الکل را تبدیل به یک مشکل در افراد کند.
این روانپزشک با طرح یک سوال دیگر بحث خود را ادامه داد و گفت: چقدر الکل در ایران استفاده میشود؟ پیرامون شیوع الکل در مطالعه‌ای که وزارت بهداشت در سال ۸۹ ـ ۹۰ انجام داد ۶٫۳ درصد افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله مصرف آن را تائید کرده‌اند که به نسبت سایر مواد بیشتر بوده‌است؛ اما در آن‌هایی که مصرفشان در حد یک اختلال مصرف بوده‌است، تنها ۱ درصد گزارش شد.
دکتر نوروزی با طرح موضوع عوارض مصرف الکل برای سلامتی گفت: اصولاً بیماری‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کنند: ۱ ـ واگیر و غیر واگیر، ۲ ـ تصادفات و ۳ ـ جراحات. مصرف الکل، انواع جراحات عمدی و غیرعمدی را از طریق تصادفات بیشتر میکند. خطر انواع بیماری‌های غیر واگیر مثل سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشارخون و این‌ها را تشدید میکند و نهایتاً دیده‌اند که اثر علیتی دارد بر روی بعضی بیماری‌های عفونی؛ یعنی افراد را مبتلا به سل میکند. همچنین از طریق افزایش رفتارهای پرخطر جنسی، می‌تواند روی افزایش شیوع HIVمؤثر باشد؛ بنابراین هم بیماری‌های واگیر را زیاد میکند و هم بیماری‌های غیر واگیر و هم سوانح و جراحات را.
وی گفت: از شاخص‌هایی که بر اساس آن نحوه اثرگذاری آسیب الکل به جمعیت‌ها را می‌سنجد، یکی حجم مصرف، یکی الگوی مصرف و دیگری کیفیت الکل مصرفی است. حجم الکل انواع سرطان‌ها و نارسایی کبدی را پیش‌بینی میکند. هر کشوری که سرانه مصرف الکل آن بیشتر باشد، شیوع نارسائی کبدی در آنجا بیشتر است. در خصوص الگوی مصرف الکل، منظور مصرف‌های افراطی و مصرف در حد مستی است که خطر تصادفات و پرخاشگری را بالا می‌برد. در بحث کیفیت الکل هم خطر نابینائی بالا می‌رود. درواقع ازلحاظ اهمیت، اول حجم، بعد الگو و بعد کیفیت مطرح است. در مورد کیفیت گزارش‌هایی در کشورمان وجود دارد، اطلاعات درباره الگوی مصرف در کشور ما کافی نیست. مصرف افراطی الکل یعنی مصرف بیش از ۶۰ گرم الکل در یک نشست و نوبت مصرف، و ۶۰ گرم الکل از مشروبات تقطیری تقریباً ۶ قوطی آبجو یا ۶ استکان از یک محصول تقطیری میشود. کسی که بیش از این مصرف کند، خطر مسمومیت و تصادفات و پرخاشگری دارد. نهایتاً حجم مصرف یا سرانه مصرف الکل، با حجم الکل خالص مصرفی که جمعیت بالای ۱۵ سال یک کشور استفاده می‌کنند، محاسبه میشود که در ایران خیلی پائین است، به دلیل آنکه در کشور ما تعداد بیماران سیروز کبدی ناشی از مصرف الکل خیلی کم است. مناطقی که بالاترین مصرف الکل را در دنیا دارند، در اروپای شرقی و روسیه هستند که سرانه مصرف الکل بالای ۵/۱۲ لیتر الکل خالص است. در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا پائین‌ترین مقدار سرانه مصرف الکل گزارش شده‌است. از لحاظ نوع الکل مصرفی هرچقدر این مقدار حجم خالص مصرف، از الکل‌های تخمیری باشد، آسیب‌ها کمتر است و اگر از الکل‌های تقطیری باشد، آسیب‌ها بیشتر است. در مورد مقدار مصرف در منطقه، تحقیقات نشان میدهند که ۸/۸۹ درصد در طول عمرشان استفاده نکرده‌اند، ۸/۴ درصد در طول عمر استفاده کرده‌اند ولی در سال گذشته استفاده نکرده‌اند که تقریباً وضعیت کشور ما هم همین‌طور است که بر اساس یک پیمایش خانگی بوده‌است و می‌دانید که تمام مطالعات رفتارهای حساس و رفتارهایی که انگ اجتماعی و عدم پذیرش اجتماعی دارد و با محدودیت‌های قانونی مواجه است، ممکن است که کسری‌هایی داشته‌باشد.
دکتر نوروزی گفت: در خصوص شاخص مربوط به افرادی که حداقل ماهی یک‌بار در یک نشست بیش از ۶۰ گرم الکل خالص استفاده کرده‌اند، کارشناسان داخلی معتقدند که APCکشور ما بالا نیست، ما خیلی در مریض‌های سرطانی‌مان الکلی نمی‌بینیم، اما احتمالاً HEDبالا باشد، یعنی مردم ما یا الکل استفاده نمی‌کنند، یا اگر استفاده می‌کنند، ممکن است که در یک نشست مصرف بیش از ۶۰ گرم الکل خالص داشته‌باشند که این احتمالاً ریسک تصادفات را بالا می‌برد. اما بازهم اطلاعات محدود است که چقدر از تصادفات براثر مصرف الکل بوده‌است. در کشور ما یکی از اصلی‌ترین علت‌های مرگ، تصادفات جاده‌ای است. اینکه چقدر فرد، الکل یا سایر مواد روان‌گردان مصرف کرده‌است، درواقع مشخص نیست. تعریف ۱۰ گرم الکل خالص این‌گونه است که به آن یک پیمانه مصرف الکل می‌گویند. یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در حوزه مصرف الکل این است که وزارت بهداشت‌های کشورهای مختلف مقدار مصرف الکل را به‌صورت نسبی ایمن‌تر را تعیین کرده‌اند، مثلاً یکی از محافظه‌کارانه‌ترین آن مربوط به سازمان جهانی بهداشت است که می‌گوید نه بیش از ۲ پیمانه در روز و نه بیش از ۵ روز در هفته، یعنی کسی که بیش از ۲ پیمانه در روز و بیش از ۵ روز در هفته مصرف کند، کسی است که مصرفش از سطح به صورت نسبی کم‌خطر فراتر رفته‌است. البته تأکید میشود که حتی مقادیر خیلی کم الکل در خانم‌ها باعث سرطان شده‌است. سیر مصرف الکل به نسبت مواد دیگر طولانی‌تر است. افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند در ۳۰ یا ۳۲ سالگی برای درمان مراجعه می‌کنند، اما افرادی که الکل مصرف می‌کنند، متوسط در ۴۰ یا ۴۵ سالگی برای درمان مراجعه می‌کنند. بخشی از این امر برمی‌گردد به اینکه الکل افراد را دیرتر ناتوان میکند. بخشی دیگر از این علت در کشور ما به خاطر محدودیت خدمات است. اگر ما بخواهیم در جمعیتی، سرانه مصرف الکل و میزان مصرف الکل سنگین دوره‌ای و عوارض مصرف ناشی از الکل را پائین بیاوریم، باید بدانیم که الکل مثل خیلی از مواد روان‌گردان روی مدار پاداش مغز اثر میکند. مدار پاداش مغز همان مداری است که وقتی فرد لذات فیزیولوژیک را تجربه میکند، تحریک میشود. لذات فیزیولوژیک برای پستانداران ارزش بقاء دارد. یک موجود وقتی غذا می‌خورد، وقتی رابطه جنسی برقرار میکند، مدار پاداش که در مغز میانی است، تحریک میشود. الکل روی همان مدار اثر می‌گذارد و احساس سرخوشی غیرعادی در فرد ایجاد میکند و تدریجاً باعث میشود که برای فرد یک اهمیت و برجستگی غیرعادی پیدا کند و تدریجاً اهمیت سایر موضوعات مهم زندگی مثل سلامت خود، زندگی و خانواده کاهش پیدا میکند. همه مواد روان‌گردان ازجمله الکل، صرف‌نظر از مکانیسم‌هایی که روی مغز اثر‌گذارند، نهایتاً از طریق روانش دوپامین در مغز میانی اثر خودشان را اعمال می‌کنند و در اوایل باعث تقویت رفتاری و سرخوشی می‌شوند ولی در ادامه جنبه تاریک و اجبار به مصرف و تداوم به مصرف، مشکل‌آفرین خواهد شد. گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۴ اشاره کرده‌است که بین مصرف الکل، میزان APCو درآمد کشورها رابطه وجود دارد. کشورهایی که ثروتمندتر هستند، مصرف الکل در آنها بیشتر است. این موضوع می‌تواند بحث‌برانگیز باشد که آیا این یک رابطه علی است یا تصادفاً این‌گونه شده‌است؟
در ادامه نشست دکتر سیمین کاظمی (پزشک و جامعه‌شناس) به عنوان دومین سخنران به پاسخ این پرسش پرداخت که «آیا مصرف الکل در ایران، یک مساله است؟» گفت: وجود ممنوعیت‌های مذهبی و قانونی مصرف الکل در کشور ما، ایران را از سایر کشورهای دنیا متمایز میکند. ما در ایران با مصرف الکل هم به‌عنوان یک کجروی و هم به عنوان یک بیماری مواجه هستیم؛ بنابراین باید نگاه پزشکی، روانشناختی و جامعه‌شناسی به آن داشته‌باشیم که متاسفانه کمترین توجه از سوی جامعه‌شناسی به این موضوع میشود. واقعیت این است که در حوزه مصرف الکل ما با نوعی رهاشدگی مواجه هستیم حتی در حوزه پزشکی هم توجه زیادی به این مسأله نشده‌است. دسترسی به الکل در کشور بسیار آسان است و درحالی‌که ممنوعیت‌های قانونی و مذهبی دارد، به راحتی می‌توان الکل تهیه کرد. درواقع افراد هم در طبقات پایین جامعه و هم طبقات بالا می‌توانند از الکل استفاده کنند. گرچه در تحقیقی گفته شده‌بود اعتیاد به مواد در سطوح پایین و اعتیاد به الکل در سطوح بالای جامعه دیده میشود اما این طور نیست و هر فردی از جامعه با توجه به پولی که می‌تواند هزینه کند از آن استفاده میکند. الکل استاندارد که کیفیت بالایی دارد در میان طبقات بالا استفاده میشود اما الکل تقلبی و دست‌ساز که ضرر‌های بیشتری دارد توسط طبقات پایین جامعه مصرف میشود و البته خطر بیشتری را هم متوجه آنها میکند؛ ضمن اینکه هیچ نظارتی غیر از مجازات ٨٠ ضربه شلاق در قانون برای مصرف الکل وجود ندارد و فروشنده هیچ تعهدی برای محدودیت فروش به نوجوانان زیر ١٨ سال ندارد.
او گفت: افزایش مصرف الکل را می توان با پیوندهای اجتماعی سست و فشارهای اجتماعی توضیح داد. پیوند اجتماعی یعنی رابطه بین فرد و جامعه که از طریق نهادهای اجتماعی برقرار می شود و اگر جامعه‌پذیری به طور مطلوب صورت گرفته‌باشد پیوندهای فرد با جامعه محکم خواهد بود. در رفتار کجروانه پیوندهای مستحکم بین فرد و جامعه یا نهادهای اجتماعی وجود ندارد یا شخص مشروعیت و درستی قوانین را باور ندارد. از طرف دیگر علت رفتارهای کجروانه فشارهای اجتماعی است که شخص در زندگی با آنها مواجه میشود. اگر شخص قادر به تحمل فشارها نباشد رفتارهای کجروانه اتفاق می‌افتد. مصرف الکل ممکن است یک استراتژی برای مقابله با فشارهای اجتماعی باشد. اگر بخواهیم یک تحلیل جامعه شناختی از مصرف الکل ارائه دهیم باید گفت در تجمیع پیوندهای اجتماعی سست و ضعیف، و فشارهای اجتماعی موجود، گرایش فرد به سمت الکل تقویت میشود. با توجه به اینکه الکل را هر کسی به صورت شخصی در منزل استفاده میکند، این سوال مطرح می شود که آیا الکل یک مسئله شخصی است یا اجتماعی ؟ . در ابتدا باید مساله اجتماعی را تعریف کنیم. ما اگر بخواهیم تعریفی حداقلی از مسئله اجتماعی ارائه دهیم می‌گوئیم که مسئله اجتماعی تهدیدی است که برای وضع مطلوب جامعه وجود دارد و بر عده زیادی از مردم می‌تواند تأثیر داشته‌باشد به گونه‌ای که بین وضع موجود و وضع مطلوب فاصله به وجود می‌آورد. مساله اجتماعی دارای دو بعد ذهنی و عینی است و جامعه هم در مورد آن نگرانی دارد. اما اینکه واقعاً الکل یک مسئله اجتماعی است یا خیر باید ببینیم در واقع چه پیامدهای اجتماعی به دنبال دارد. الکل غیر از اختلالات جسمی و روانی که ایجاد میکند پیامدهای منفی اجتماعی هم دارد که این پیامدهای منفی اجتماعی هم برای شهروندان و هم برای جامعه می‌تواند وجود داشته‌باشد. پیامدهای منفی مثل از دست دادن شغل ، بیکاری و مشکلات خانوادگی و پیامدهای منفی اجتماعی مانند جرم، دیگرکشی، تجاوز و شایع‌ترین آن تصادفات رانندگی است.
دکتر کاظمی افزود: جامعه‌شناسان همیشه از مدیکالیزیشن یا پزشکی شدن جامعه انتقاد می‌کنند و می‌گویند که پزشکی به حوزه‌هایی همچون مصرف الکل و الکلیسم که در تخصص پزشکی نیست نفوذ کرده، اما خود جامعه‌شناسان هم به این حوزه تا به حال توجه زیادی نشان نداده‌اند که از مهمترین دلایل آن به تابو بودن و عدم علاقه جامعه‌شناسان به این حوزه می‌توان اشاره نمود. بنابراین در ایران با رها شدگی مسئله الکل مواجه هستیم که نه در برنامه‌های پیشگیری جایی دارد، و متاًسفانه در مورد درمان آن و حتی در حوزه پزشکی اقدام خاصی در مورد آن صورت نگرفته است و فقط یک مرکز ملی مطالعات ایران وجود دارد که به تنهایی جوابگو نبوده و طبق آمار نیروی انتظامی حداقل دویست هزار الکلی وجود دارد و اگر قرار باشد که بخواهند به آن مرکز با آن امکانات محدودی که دارد مراجعه نمایند عملاً کارایی لازم را نخواهد داشت.
سخنران دوم این نشست با تاکید بر رها شدگی مسئله الکل در جامعه ایران، خلاصه‌ای در مورد وضعیت مصرف الکل در ایران ارائه کرد و گفت: در یکی از پژوهش‌هایی که در دانشگاه شهید بهشتی انجام شده حدود ۶ درصد مردم ایران حداقل یک بار الکل را مصرف کرده‌اند و در حال حاضر هم میزان مصرف الکل در ایران یک درصد است که البته آمارهای دیگری مبنی بر ده درصد هم ارائه شده‌است. با توجه به ممنوعیت‌هایی که از لحاظ مذهبی در جامعه ایران در مورد مصرف الکل وجود دارد بسیاری از افراد در حالی که الکل مصرف می‌کنند آن را به صورت آشکار اظهار نمی‌کنند. یکی دیگر از موارد در مورد الکل، ورود غیر قانونی و قاچاق آن به کشور است که از مهمترین دلایل آن می‌توان به چرخش مالی ۶۵۸ میلیارد تومانی سالیانه آن اشاره نمود . طبق آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با قاچاق کالا سالیانه حدود ۸۰ میلیون لیتر مشروبات الکلی به ارزش ۷۳۰ میلیون دلار وارد ایران میشود که از این میزان ۲۵درصد آن کشف و بقیه در جامعه مصرف میشود. مسئله دیگری که در این رابطه مطرح است و آن را تبدیل به یک تهدید نموده، مرگ و میر سالانه‌ای می‌باشد که در اثر مصرف الکل به وجود آمده، که از آن جمله می‌توان به تصادفات رانندگی که علت آن مصرف بیش از حد الکل است اشاره کرد. طبق آمار دادستان تهران سال گذشته حدود سه هزار پرونده رانندگی در حال مستی وجود داشته‌است . از دیگر مسائل نگران کننده‌ای که در این مورد می‌توان اشاره نمود، مصرف آن در بین کودکان است که با استناد به گفته سرپرست مجتمع تربیتی شهید فهمیده تهران طبق آمار سال ۱۳۹۴نوشیدن الکل در بین کودکان پنجمین جرم از میان ده جرم حوزه کودکان بوده که باید به این آمار حمل مشروبات الکلی توسط کودکان را هم اضافه کرد. مسئله دیگر دسترسی آسان جهت تهیه الکل است که با وجود ممنوعیت قانونی و مذهبی که در جامعه وجود دارد، باز هم به راحتی قابل تهیه است. از جمله راه‌های دسترسی به الکل در جامعه ما، تهیه الکل‌های دست‌ساز، تهیه الکل توسط اقلیت‌های مذهبی و همچنین ورود آن از خارج کشور است که نکته مهم در مورد الکل‌های وارداتی به کشور قیمت بسیار پایین آن است که علاوه بر طبقات بالای جامعه، برای طبقات پایین هم براحتی قابل دسترسی و تهیه است. مورد دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که متاًسفانه مقداری الکل هم از طریق داروخانه ها تاًمین می‌گردد.
کاظمی با اشاره به الکل‌های تقلبی و الکل‌های استاندارد گفت: مصرف الکل تقلبی در بین طبقات پایین که متأسفانه زیاد و مصرف آن نیز خیلی خطرناک است. از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد عدم تعهد فروشنده الکل است که هرکسی که به او مراجعه کند بدون توجه به شرایط سنی الکل می دهد، بخصوص در مورد نوجوانان زیر ۱۸سال که موضوع واقعأ نگران کننده است. نتایج یکی از تحقیقاتی که در دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۸۳ انجام شده نشان میدهد که ۶/۲۷درصد از دانشجویان پسر و ۱٫۱ دهم درصد دانشجویان دختر حداقل یک بار مشروبات الکلی مصرف کرده‌اند. در سال ۱۳۸۵مصرف الکل در همدان در بین ۱۲ تا ۲۵ ساله‌ها، دومین ماده مصرفی بعد از سیگار بوده‌است، یعنی سیگار با ۹۳درصد بالاترین ماده مصرفی و الکل با ۵/۹۲درصد و سن بحرانی هم برای مصرف الکل در این مطالعه بین ۱۲ تا ۱۸ سال ارزیابی شده‌است. تحقیق دیگری هم در حوزه علوم اجتماعی در دانشکده علوم اجتماعی تهران انجام شده که نشان میدهد ۸/۴۶ درصد دانشجویان گرایش متوسط و ۸/۱۳درصد گرایش زیاد به مصرف الکل داشته‌اند. در دانشگاه مازندران هم در سال ۱۳۹۳، ۳/۶۳درصد پسران و ۱/۴۵ دختران نگرش خنثی نسبت به مصرف الکل داشته‌اند و همچنین ۲/۶درصد پسران و ۴/۰ درصد دختران هم گرایش مثبت به مصرف الکل داشته‌اند. در مطالعه دیگری هم که در دانشگاه مازندران انجام شده نتایج نشان داد که ۶/۵۹ درصد اصلاً مصرف الکل نداشته‌اند. از سال ۱۳۷۴تا ۱۳۹۲که آمار اعتیاد به الکل با شیب تقریباً ثابتی پیش رفته پس از سیگار و قلیان، الکل دومین ماده مصرفی بوده‌است.
دکتر سیمین کاظمی ادامه داد: در یافته‌های به دست آمده در تحقیات مختلف نتایج متناقضی هم دیده میشود، از جمله در یک مطالعه گفته شد که ماهواره به عنوان عاملی مؤثر در مصرف الکل و در تحقیقی دیگر ماهواره بی تأثیر در مصرف الکل بود. از دیگر عوامل مؤثر در مصرف الکل می‌توان به میزان پیوند فرد با خانواده، ترک دینداری، خودکنترلی، سطح باور و اعتقادات هر فرد، التزام تحصیلی، گروه همسالان و دوستان اشاره نمود. از عوامل اجتماعی که باعث وابستگی به الکل می شود یکی نقش و تاًثیر فرهنگ و جامعه است. مثل ناهنجاری‌ها و آنومی که در جامعه وجود دارد. از دیگر عوامل مؤثر در وابستگی به الکل می‌توان به میزان دسترسی افراد جامعه به آن و همچنین میزان محرومیت‌های اقتصادی اشاره داشت. خانواده هم از عوامل تأثیر گذار در میزان گرایش به مصرف الکل است که نقش متناقضی دارد. مثلاً می‌توان از رابطه نزدیک فرد با خانواده خود به عنوان یک عامل محافظت کننده در مقابل گرایش به سمت الکل نام برد. اما اگر در خانواده یک فرد الکلی وجود باشد یا در خانواده نگرش مثبت نسبت به الکل وجود داشته‌باشد به عنوان عوامل مؤثر در گرایش فرد به سمت الکل می‌توان نام برد.
او گفت: از مهمترین نظریاتی که نسبت به این موضوع در ایران تبیین کننده مناسبی است یکی نظریه پیوند اجتماعی و یکی هم نظریه فشارعمومی است. در نظریه پیوند اجتماعی، رابطه بین فرد و جامعه از طریق نهادهای اجتماعی برقرار میشود که در بحث کجروی و انحرافات مؤثر است و در آن جامعه‌پذیری نقش خیلی مهمی دارد. زیرا اگر جامعه‌پذیری به درستی انجام شده باشد پیوند اخلاقی محکمی بین فرد و جامعه به وجود می‌آید که از نتایج آن به پیوستگی و دلبستگی نسبت به دیگران داشتن، تعهد به خطوط متداول کنش در یک جامعه و مشارکت در فعالیت‌هایی که در جامعه مرسوم است و باور به نظم اخلاقی و قانونی در جامعه می‌توان اشاره کرد. رفتار فرد کجرو هم در شرایطی به وجود می‌آید که مثلاً پیوستگی بین خانه و مدرسه وجود نداشته باشد و همچنین شخص تعهدی به موقعیت‌های آموزشی و شغلی نداشته و در فعالیت‌های جامعه هم مشارکت نداشته باشد. از عوامل دیگر هم می‌توان به کنار کشیدن فرد از جامعه، انزوا، عدم باور به مشروعیت و اخلاقی بودن قوانین نام برد. در جامعه ما علیرغم ممنوعیتی که در مورد مصرف الکل وجود دارد و همچنین مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن باز هم از سوی جوانان و نوجوانان نه جدی گرفته میشود و نه منصفانه تلقی میشود و به همین دلایل خود را ملزم به رعایت قوانین در این موارد نمی‌دانند. در نظریه عمومی فشار هم اشاره به دلایل ارتکاب رفتارهای انحرافی و فشارهای اجتماعی دارد که فرد در زندگی خود آنرا تحمل میکند. در واقع این فشار و تنش اجتماعی که در زندگی ما در حال حاضر خیلی زیاد است منجر به افزایش میزان استرس افراد جامعه می‌گردد و اگر شخصی نتواند این فشارها و استرس‌ها را کنترل نماید، احتمال اینکه به سمت رفتار انحرافی برود زیاد میشود که گرایش به مصرف الکل یکی از این رفتارهای انحرافی در این مواقع است.
در ادامه این نشست، مهندس حسین دژاکام، دبیرکل جمعیت احیای انسانی به عنوان سومین و آخرین سخنران درباره راه‌کارهای مقابله با سوء مصرف الکل در کنگره ۶۰ به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: مطلبی هست که شاید تعجب کنید یا برداشت دیگری از آن بشود ولی من امروز میگویم هیچ انسانی جهت بیهودگی الکل یا مواد مخدر مصرف نمی‌کند. این افراد فقط جهت خوش‌گذرانی الکل یا مواد مخدر مصرف نمی‌کنند. چون الکل و مواد مخدر برای انسانها کار انجام میدهد ولی متأسفانه این کاری که برای انسان انجام میدهد هزینه سنگین و کمرشکنی برایش دارد. ولی آن زمانی که آن کار را انجام میدهد شخص هیچ‌وقت فکر نمی‌کند که باید هزینه این را پرداخت کند. حال چند مورد کاربرد آن را میگویم: شخص می‌خواهد رابطه جنسی داشته‌باشد ولی کم می‌آورد یا دچار زود انزالی میشود و از الکل استفاده میکند و مشکلش در حد معمول حل میشود. می‌خواهد دعوا کند ولی می‌ترسد از الکل استفاده میکند و دعوا میکند. می‌خواهد شب رانندگی کند و برای اینکه خوابش نگیرد مواد مخدر مصرف میکند و تا صبح رانندگی میکند. می‌خواهد کشتی بگیرد ولی اضطراب دارد تریاک مصرف میکند و روی تشک می‌رود و کشتی می‌گیرد. می‌خواهد برای درس خواندن شب تا صبح بیدار باشد یا تریاک مصرف میکند یا ریتالین مصرف میکند یا داروی دیگر که این کار را انجام دهد یا خیلی غمگین است، با مصرف الکل روی آن غم سرپوش می‌گذارد یا می‌خواهد خوشحالی کند و از الکل استفاده میکند. در کل منظور نباید تصور کرد انسانها نمی‌دانند و آگاه نیستند و ما باید به آنها بگوییم الکل مصرف نکنند و به راه راست هدایتشان کنیم. خودشان همه‌چیز را می‌دانند ولی الکل یا مواد مخدر آرام آرام وارد می‌شوند و بعد انسان را در این دام می‌کشند. مصرف الکل یک امر پنهان است و شما برای مسئله پنهان نمی‌توانید به راحتی آمار جمع کنید. مثلا فردی که ۱۰ سال مصرف تریاک دارد ولی همسرش از این موضوع خبر ندارد ما چگونه می‌خواهیم بدانیم! درست کردن الکل از همه چیز راحت‌تر است. حشیش و تریاک را که نمی‌توان درست کرد. داروها را هم که باید آماده خرید. از همه آسان‌تر تهیه الکل است. مقداری کشمش می‌خرد و داخل ظرف می‌ریزد مقداری آب روی آن می‌ریزد بعد از پانزده روز الکل میدهد. هیچ آزمایشگاهی هم نمی‌خواهد. این نیست که شما فکر کنید حتماً باید قاچاقی و از مرز مشروب وارد شود. در قدیم که الکل می‌خوردند یک رسم و رسوم خاصی داشت که رسومات در جامعه باعث میشد مقداری کنترل باشد، اولاً هر روز نمی‌خوردند باکه در بعضی مراسم به صورت جمعی مصرف میشد. اما امروزه این موضوع به داخل خانه کشیده شده و به جای استکان، از به گالن‌های ۴ لیتری استفاده میشود و شما آمار این را دیگر نمی‌توانید داشته‌باشید. شخص مصرف‌کننده الکل پرخاشجو است. امروزه خوب است که فردی که الکل مصرف میکند از خانه بیرون نمی‌آید چون در قدیم که بیرون می‌آمدند هر شب با چاقوکشی مواجه بودیم، با تصادفات رانندگی مواجه بودیم و خیلی مسائل دیگر که امروز به مراتب کمتر شده‌اند. اما این باعث شده بار الکل روی تریاک ریخته شود. قدیم برای مثال آبجو می‌خوردند امروز به جای آن کراک یا شیشه یا تریاک می‌گیرند و مصرف می‌کنند.
مهندس دژاکام افزود: در بدن ما، ناقل‌های سیستم عصبی دوپامین وجود دارد که وقتی بالا برود شخص، سرخوش و اگر پایین بیاید به بیماری پارکینسون مبتلا میشود یا اگر سروتونین پایین بیاید، فرد افسرده میشود و این مواد این بالانس را به هم می‌زنند. مثلاً در بدن ما ماده‌ای به نام دینورفین تولید میشود که ۳ نوع دینورفین داریم که می‌گویند بیش از چهل تا پنجاه برابر مرفین قدرت دارد یا اندرفین چندین برابر مرفین قدرت دارد اما با جابه‌جا شدن این‌ها این سیستم بدن مان به هم می‌ریزد. تا به الآن در بدن شخص، مواد به طور طبیعی تولید می‌شده حالا باید از بیرون توسط مواد مخدر وارد شود و اگر ورود مواد از بیرون را قطع کنیم سیستم بدن مختل میشود که اختلال باید به حالت طبیعی برگردد و برگشت این سیستم به تعادل طبیعی در یک هفته، دو هفته، و یک ماه امکانپذیر نمی‌شود. باید حداقل یک سال با یک پروسه حساب شده عمل کنیم تا بتوانیم این سیستم را به حالت اولیه بازگردانیم. الکل و مواد مخدر روی سه قسمت اثر تخریبی ایجاد می‌کنند: روی جسم که در ناقل‌های عصبی مداخله میکند، روی تفکر و جهان‌بینی کاملاً تخریب ایجاد میکند، فکر انسان فکر افیونی میشود و روی روان هم تاثیر مخرب دارد. اگر بخواهیم بدانیم در کنگره ۶۰ درمان چگونه انجام میشود اول باید بدانیم چه چیزهایی تخریب‌شده‌اند: مواد مخدر و الکل، جسم، جهان‌بینی و روان را خراب می‌کنند. اگر درمان هم بخواهیم انجام بدهیم باید هر سه این‌ها درست شود فقط این نیست که شما مواد را قطع کنید. فقط این نیست که دو ماه در کمپ زندانی کنیم. زندان جوابگوی درمان مواد مخدر نیست و معتاد را درمان نمی‌کند. ما در بحث درمان در کنگره ۶۰ روی سه موضوع کار می‌کنیم. باید جسم، روان و جهان‌بینی را درست کنیم. جهان‌بینی تفکر است. روان از دیدگاه کنگره ۶۰ یعنی خلق‌وخو. یکی خوش‌اخلاق است، یکی دمدمی است، یکی توهمی است؛… هر کس به یک شکلی است و ما به این «خلق‌وخو» می‌گوییم. روان از دو چیز به وجود می‌آید یکی از جسم و یکی از تفکرات (جهان‌بینی). جسم، ناقل‌های عصبی است دینورفین، اندورفین، دوپامین،…اگر در این‌ها مشکلی باشد نه‌تنها در مسئله اعتیاد بلکه در تمام بیماری‌ها نقش دارند. کنگره ۶۰ روی تفکر کار میکند. تفکر یک فرد پوچ‌گرا فردی که می‌گوید دنیا دو روز است و من فردا می‌خواهم بمیرم و این جسم را می‌خواهد موریانه و ملخ داخل قبر بخورد خودم با الکل و تریاک آنرا از بین می‌برم! این تفکر باید درست شود و کنگره ۶۰ برای اینکه تفکر را درست کند وقتی دید که نمی‌تواند روی جامعه اثر بگذارد همه چیز را روی قسمت خود گذاشته است و در چهارده وادی شخص را آموزش میدهد. اولین وادی می‌گوید با تفکر، ساختارها آغاز میشود بدون تفکر آنچه هست روبه‌زوال می‌رود. دوم، باید دانست که هیچ موجودی جهت بیهودگی قدم به حیات نمی‌نهد، هیچ‌کدام از ما انسانها به سمت پوچی و هیچ نمی‌رویم، حتی اگر خود به هیچ فکر کنیم. سوم، باید دانست که هیچ موجودی به‌اندازه خود انسان به خویشتن خویش فکر نمی‌کند. چهارم، در مسائل حیاتی، مسئولیت دادن به خداوند یعنی سلب مسئولیت از خویش. در مسائل حیاتی و زندگی اگر مسئولیت را به خداوند بدهید سلب مسئولیت از خویش است. از وادی پنجم تا وادی چهاردهم، مواردی مانند عمل توام با تفکر، عقل‌گرایی، یافتن راه، برداشت درست نسبت به مسیر، نمایان بودن راه، ممارست تا پدیده محبت، مطرح هستند. در این میان، پایان هر وادی، سرآغاز خط دیگری است و هیچ‌وقت نیست که در هستی، یک چیزی تمام شود.
.
.
فایل صوتی سخنان مطرح شده در همایش مصرف الکل در ایران:
فایل صوتی سخنان دکتر نوروزی
فایل صوتی سخنان مهندس
فایل صوتی سخنان دکتر سیمین کاظمی
.
.
منبع: انجمن جامعه‌شناسی ایران
.
.