«کتاب مقدّس» مجموعه‌ای از اسناد و مدارک است که مسیحیان آنها را مُبیّن کلامِ خدا می‌پندارند و مقدَّس می‌شمارند. در بیشتر زبانهای اروپایی برای نامگذاری کتاب مقدّس از واژهٔ یونانی Biblia به معنای «کتاب‌ها» استفاده می‌شود. کتابِ مقدّس به دو بخش تقسیم می‌شود: «عهدِ عتیق» و «عهدِ جدید».
عهدِ عتیق
عهدِ عتیق را می‌توان کتابِ مقدّس یهودیان نیز محسوب کرد که دارای ۴۶ کتاب است. البته نزد یهودیان و مسیحیتِ پروتستانی از این میان تنها ۳۹ کتاب به رسمیت شناخته می‌شوند. عهدِ جدید به مسیحیان اختصاص دارد و دارای ۲۷ کتاب است. با این حساب کتابِ مقدّس مجموعه ۷۳ (۶۶) کتاب است که به زبانهای گوناگون عبری، آرامی و یونانی، و در طول ۱۵۰۰ سال تألیف و گردآوری شده است. اختلاف در تعداد کتاب‌های عهد عتیق نزد یهودیانِ اولیه – که در میان مسیحیان هم واقع شد – موجب شد تا نوشته‌های مقدّس و صحیح عهدِ عتیق (۳۹ سِفر) را «کتاب‌های قانونی» (رسمی) و مابقی را «اپوکریفا»، یعنی «پنهان» و در اصطلاح «غیر قانونی / جعلی»، بنامند. کتاب‌های اپوکریفا در کتابِ مقدّس مسیحیان کاتولیک و ارتودکس وجود دارد، امّا، چنانکه گفته شد، یهودیان و بیشتر فرقه‌های پروتستان آنها را قبول ندارند. در بسیاری از ترجمه‌های پروتستانی و ترجمه‌های جهانی مسیحیت، کتاب‌های اپوکریفا یک‌جا در بخشی خاص در پایانِ عهد عتیق چاپ می‌شود. همه مسیحیان بر صحت ۲۷ کتاب عهد جدید اتفاق دارند.
«عهدِ عتیق» بدون احتساب کتاب‌های اپوکریفا (۷) به سه بخش تقسیم می‌شود: «تورات» و منضمّات (۱۲)، «کتاب‌های حکمت» و مکتوبات (۱۰)، «کتاب‌های انبیاء» (۱۷). تورات پنج کتابِ موسی است (اَسفار پنجگانه) که مقدّس‌ترین کتاب یهودیان است. اَسفار پنج‌گانهٔ تورات عبارتند از: «سِفر پیدایش»، «سِفر خروج»، «سِفر لاویان»، «سِفر اعداد» و «سِفر تثنیه». در قدیم مردم معتقد بودند موسی تورات را نوشته است، امّا تحقیقاتِ جدید نشان می‌دهد که پاسخ به مسأله اصل و منشأ تورات از آنچه ابتدا تصوّر می‌شد، دشوارتر است. تورات در طول نسل‌ها پدید آمده است که سرانجام در قرن پنجم قبل از میلاد در یک کتاب گرد آمد.
عهدِ جدید
«عهدِ جدید » به پنج بخش تقسیم می‌شود: «انجیل‌ها» (۴)، «اَعمال رسولان» (۱)، «رساله‌های پولس قدّیس» (۱۳)، «رساله‌های دیگر» (۸) و«مکاشفه و رویا» (۱). همه کتاب‌های عهد جدید به زبان یونانی نگاشته شده است. چهار کتابِ آغازین عهد جدید «انجیل» خوانده می‌شود. واژهٔ انجیل برگرفته از واژهٔ یونانی euangelion و به معنای «مژده یا بشارت» است. اناجیلِ چهارگانه در عهد جدید، مانند اسفارِ پنجگانه (تورات) در عهد عتیق، محوریت دارند و مسیحیان همه آنها را تقریباً در درجه یکسانی از اهمیت قرار می‌دهند. اناجیلِ چهارگانه عبارتند از: «انجیل متّی»، «انجیل مَرقُس»، «انجیل لوقا» و «انجیل یوحنّا». هر یک از انجیل‌ها مشتمل بر سخنانی از عیسی و گزارش‌هایی از زندگی و کارهای اوست که در اناجیل دیگر یافت می‌شود. علاوه بر این، برداشت‌هایی هم در هر یک از اناجیل دربارهٔ زندگی عیسی وجود دارد که در سه انجیل دیگر دیده نمی‌شود. انجیل‌های چهارگانه احتمالاً در دهه‌های آخر مسیحی نوشته شدند اگر چه کهن‌ترین نسخهٔ خطی و بالنّسبه وزین از آنها به سدهٔ چهارم تعلّق دارد.
انجیل‌ها:
«انجیل متّی»، نخستین بخش را در ترتیب معرّفی کتب عهدِ جدید اشغال می‌نماید. این انجیل را به نحوی می‌توان ادامهٔ عهد عتیق دانست زیرا متّی همواره به عباراتی از عهد عتیق متوسّل می‌شود تا نشان دهد که عیسی ناجی مورد انتظار یهودیان است. متّی سخنش را با اصل و نسب عیسی و شجره‌نامهٔ کامل او آغاز می‌کند و سپس گفتارها و کارهای عیسی را به ترتیب اهمیّتِ موضوعی و نه به ترتیبِ تاریخی ذکر می‌کند. در گذشته برخی از مردم معتقد بودند که این انجیل به زبان «آرامی»، که عیسی مسیح و شاگردانش به آن سخن می‌گفتند، تحریر شده است. به نظر می‌رسد متّی اندکی پس از سال ۷۰ میلادی انجیل خود را نگاشته است.
«انجیل مَرقُس»، موجزترین و به اعتقاد بیشتر محقّقان کهن‌ترین انجیل است که پایه و اساس دو انجیل دیگر (متّی و لوقا) نیز به حساب می‌آید. مرقس به کارهای عیسی بیش از سخنان او توجه دارد؛ چنانچه رنج‌های عیسی و مرگ او جایگاه بسیار مهمّی در انجیل او دارد. تألیف انجیل مرقُس به حدود سال ۶۰ میلادی بر می‌گردد.
«انجیل لوقا» قدری معمّا‌آمیز است، گاهی چهرهٔ ادبی به خود می‌گیرد و گاه بی‌پروا به مرقس و متّی نزدیک می‌شود، و سپس به شدّت از آنها جدا می‌افتد. محقّقان کتابِ مقدّس می‌گویند علم و فرهنگ لوقا از سایر انجیل‌نگاران بیشتر بوده زیرا انجیل خود را به یونانی محکم و زیبایی نوشته است. این انجیل باید در سال‌های ۹۰-۸۰ میلادی به رشتهٔ تحریر در آمده باشد.
«انجیل یوحنّا» با این کلمات تابناک، در مقدّمه، آغاز می‌شود:
«در آغاز کلمه بود، کلمه با خدا بود، و کلمه خود خدا بود» و آنگاه با واژگانی مهیّج به اوج خود می‌رسد: «پس کلمه انسان شد و در میان ما سُکنت گزید». این انجیل تافتهٔ کاملاً جدابافته‌ای است زیرا گفته‌های عیسی در آن با گفتار او در سه انجیل دیگر تفاوت چشم‌گیری دارد. شور و هیجان عیسی و بالاتر از آن بسیاری از اندیشه‌های اصلی او در سه انجیل نخست در این انجیل دیده نمی‌شود. انجیل یوحنّا بیش از سایر اناجیل در فضای عرفانی سیر کرده است و لذا عموماً تصوّر می رود که این اثر، بیشتر حاصل تأمّلاتِ روحانی است تا یک تاریخ‌نگاریِ موثّق. انجیل یوحنّا رسالتِ عیسی را دو سال می‌داند درحالیکه سایرین آن را یک سال می‌دانند. کتابتِ این انجیل از سال‌های ۶۵ تا ۹۰ میلادی حدس زده شده است.
عمومِ مسیحیان به وحی لفظی اناجیل عقیده ندارند، امّا معتقدند که خداوند آن را به وسیلهٔ الهامات روح‌القدس تألیف کرده و برای این منظور مؤلّفانی از بشر را برای نوشتن آنها برانگیخته و آنان را در نوشتن به گونه‌ای یاری کرده که فقط چیزهایی را که او می‌خواسته است نوشته‌اند. گفتنی است دربارهٔ عهد جدید هم سخن از «کتاب‌های جعلی» یا «اپوکریفا» رفته است. این کتاب‌ها شامل انجیل‌های دیگر، رساله‌ها، و کتاب‌های اَعمال و مکاشفاتی است که مسیحیان نخستین آنها را نوشته‌اند، امّا کلیسا آنها را به رسمیت نشناخته است. در برخی از آنها تعالیم غنوصی (باطنی) دیده می‌شود و در برخی دیگر داستان‌هایی از عیسی و مریم شبیه به داستان‌های قرآن در این باب مشاهده می‌شود.
اکنون مناسب است در باب کتاب معروف به «انجیلِ بَرنابا» سخنی بگوییم. این کتاب هنگامی که در اوائل قرن بیستم، از ایتالیایی به انگلیسی ترجمه شد، موضوع بحث و گفتگوهای مفصّل و تندی واقع شد. محقّقان بر اساس شواهد لفظی و تاریخی، زمانِ تألیف آن را اواخر قرن شانزدهم میلادی می‌دانند. در مورد نویسندهٔ انجیل مذکور نیز اختلافات نظر وجود دارد، ولی قرائن بسیاری نشان می‌دهد که وی « برادرْ مارینو»، یکی از مسیحیان اسپانیایی است که در قرنِ شانزدهم به اسلام گرویده و برای تهیّهٔ انجیلی موافق با دین تازه خود به این کار مبادرت ورزیده است. محتوای این کتاب نه با تعالیم مرسوم اسلامی و نه با تعالیم مرسوم مسیحی توافق کامل ندارد.
.
.
منابع:
۱ـ هامفری کارپنتر، عیسی، ترجمهٔ حسن کامشاد، طرح نو.
۲ـ توماس میشل، کلام مسیحی، ترجمهٔ حسین توفیقی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
.
.
«کتاب مقدّس» چیست؟
(به مناسبت سال جدید میلادی)
نویسنده: مسعود زنجانی
.
.