«كتاب مقدّس» مجموعه‌ای از اسناد و مدارك است كه مسیحیان آنها را مُبیّن كلامِ خدا می‌پندارند و مقدَّس می‌شمارند. در بیشتر زبانهای اروپایی برای نامگذاری كتاب مقدّس از واژهٔ یونانی Biblia به معنای «كتاب‌ها» استفاده می‌شود. كتابِ مقدّس به دو بخش تقسیم می‌شود: «عهدِ عتیق» و «عهدِ جدید».
عهدِ عتیق
عهدِ عتیق را می‌توان كتابِ مقدّس یهودیان نیز محسوب كرد که دارای ۴۶ كتاب است. البته نزد یهودیان و مسیحیتِ پروتستانی از این میان تنها ۳۹ كتاب به رسمیت شناخته می‌شوند. عهدِ جدید به مسیحیان اختصاص دارد و دارای ۲۷ كتاب است. با این حساب كتابِ مقدّس مجموعه ۷۳ (۶۶) كتاب است كه به زبانهای گوناگون عبری، آرامی و یونانی، و در طول ۱۵۰۰ سال تألیف و گردآوری شده است. اختلاف در تعداد كتاب‌های عهد عتیق نزد یهودیانِ اولیه – كه در میان مسیحیان هم واقع شد – موجب شد تا نوشته‌های مقدّس و صحیح عهدِ عتیق (۳۹ سِفر) را «كتاب‌های قانونی» (رسمی) و مابقی را «اپوكریفا»، یعنی «پنهان» و در اصطلاح «غیر قانونی / جعلی»، بنامند. كتاب‌های اپوكریفا در كتابِ مقدّس مسیحیان كاتولیك و ارتودكس وجود دارد، امّا، چنانکه گفته شد، یهودیان و بیشتر فرقه‌های پروتستان آنها را قبول ندارند. در بسیاری از ترجمه‌های پروتستانی و ترجمه‌های جهانی مسیحیت، كتاب‌های اپوكریفا یك‌جا در بخشی خاص در پایانِ عهد عتیق چاپ می‌شود. همه مسیحیان بر صحت ۲۷ كتاب عهد جدید اتفاق دارند.
«عهدِ عتیق» بدون احتساب كتاب‌های اپوكریفا (۷) به سه بخش تقسیم می‌شود: «تورات» و منضمّات (۱۲)، «كتاب‌های حكمت» و مكتوبات (۱۰)، «كتاب‌های انبیاء» (۱۷). تورات پنج كتابِ موسی است (اَسفار پنجگانه) كه مقدّس‌ترین كتاب یهودیان است. اَسفار پنج‌گانهٔ تورات عبارتند از: «سِفر پیدایش»، «سِفر خروج»، «سِفر لاویان»، «سِفر اعداد» و «سِفر تثنیه». در قدیم مردم معتقد بودند موسی تورات را نوشته است، امّا تحقیقاتِ جدید نشان می‌دهد كه پاسخ به مسأله اصل و منشأ تورات از آنچه ابتدا تصوّر می‌شد، دشوارتر است. تورات در طول نسل‌ها پدید آمده است كه سرانجام در قرن پنجم قبل از میلاد در یك كتاب گرد آمد.
عهدِ جدید
«عهدِ جدید » به پنج بخش تقسیم می‌شود: «انجیل‌ها» (۴)، «اَعمال رسولان» (۱)، «رساله‌های پولس قدّیس» (۱۳)، «رساله‌های دیگر» (۸) و«مكاشفه و رویا» (۱). همه كتاب‌های عهد جدید به زبان یونانی نگاشته شده است. چهار كتابِ آغازین عهد جدید «انجیل» خوانده می‌شود. واژهٔ انجیل برگرفته از واژهٔ یونانی euangelion و به معنای «مژده یا بشارت» است. اناجیلِ چهارگانه در عهد جدید، مانند اسفارِ پنجگانه (تورات) در عهد عتیق، محوریت دارند و مسیحیان همه آنها را تقریباً در درجه یكسانی از اهمیت قرار می‌دهند. اناجیلِ چهارگانه عبارتند از: «انجیل متّی»، «انجیل مَرقُس»، «انجیل لوقا» و «انجیل یوحنّا». هر یك از انجیل‌ها مشتمل بر سخنانی از عیسی و گزارش‌هایی از زندگی و كارهای اوست كه در اناجیل دیگر یافت می‌شود. علاوه بر این، برداشت‌هایی هم در هر یك از اناجیل دربارهٔ زندگی عیسی وجود دارد كه در سه انجیل دیگر دیده نمی‌شود. انجیل‌های چهارگانه احتمالاً در دهه‌های آخر مسیحی نوشته شدند اگر چه كهن‌ترین نسخهٔ خطی و بالنّسبه وزین از آنها به سدهٔ چهارم تعلّق دارد.
انجیل‌ها:
«انجیل متّی»، نخستین بخش را در ترتیب معرّفی كتب عهدِ جدید اشغال می‌نماید. این انجیل را به نحوی می‌توان ادامهٔ عهد عتیق دانست زیرا متّی همواره به عباراتی از عهد عتیق متوسّل می‌شود تا نشان دهد كه عیسی ناجی مورد انتظار یهودیان است. متّی سخنش را با اصل و نسب عیسی و شجره‌نامهٔ كامل او آغاز می‌كند و سپس گفتارها و كارهای عیسی را به ترتیب اهمیّتِ موضوعی و نه به ترتیبِ تاریخی ذكر می‌كند. در گذشته برخی از مردم معتقد بودند كه این انجیل به زبان «آرامی»، كه عیسی مسیح و شاگردانش به آن سخن می‌گفتند، تحریر شده است. به نظر می‌رسد متّی اندكی پس از سال ۷۰ میلادی انجیل خود را نگاشته است.
«انجیل مَرقُس»، موجزترین و به اعتقاد بیشتر محقّقان كهن‌ترین انجیل است كه پایه و اساس دو انجیل دیگر (متّی و لوقا) نیز به حساب می‌آید. مرقس به كارهای عیسی بیش از سخنان او توجه دارد؛ چنانچه رنج‌های عیسی و مرگ او جایگاه بسیار مهمّی در انجیل او دارد. تألیف انجیل مرقُس به حدود سال ۶۰ میلادی بر می‌گردد.
«انجیل لوقا» قدری معمّا‌آمیز است، گاهی چهرهٔ ادبی به خود می‌گیرد و گاه بی‌پروا به مرقس و متّی نزدیک می‌شود، و سپس به شدّت از آنها جدا می‌افتد. محقّقان كتابِ مقدّس می‌گویند علم و فرهنگ لوقا از سایر انجیل‌نگاران بیشتر بوده زیرا انجیل خود را به یونانی محكم و زیبایی نوشته است. این انجیل باید در سال‌های ۹۰-۸۰ میلادی به رشتهٔ تحریر در آمده باشد.
«انجیل یوحنّا» با این كلمات تابناك، در مقدّمه، آغاز می‌شود:
«در آغاز کلمه بود، كلمه با خدا بود، و كلمه خود خدا بود» و آنگاه با واژگانی مهیّج به اوج خود می‌رسد: «پس كلمه انسان شد و در میان ما سُكنت گزید». این انجیل تافتهٔ كاملاً جدابافته‌ای است زیرا گفته‌های عیسی در آن با گفتار او در سه انجیل دیگر تفاوت چشم‌گیری دارد. شور و هیجان عیسی و بالاتر از آن بسیاری از اندیشه‌های اصلی او در سه انجیل نخست در این انجیل دیده نمی‌شود. انجیل یوحنّا بیش از سایر اناجیل در فضای عرفانی سیر كرده است و لذا عموماً تصوّر می رود كه این اثر، بیشتر حاصل تأمّلاتِ روحانی است تا یک تاریخ‌نگاریِ موثّق. انجیل یوحنّا رسالتِ عیسی را دو سال می‌داند درحالیكه سایرین آن را یک سال می‌دانند. كتابتِ این انجیل از سال‌های ۶۵ تا ۹۰ میلادی حدس زده شده است.
عمومِ مسیحیان به وحی لفظی اناجیل عقیده ندارند، امّا معتقدند كه خداوند آن را به وسیلهٔ الهامات روح‌القدس تألیف كرده و برای این منظور مؤلّفانی از بشر را برای نوشتن آنها برانگیخته و آنان را در نوشتن به گونه‌ای یاری كرده كه فقط چیزهایی را كه او می‌خواسته است نوشته‌اند. گفتنی است دربارهٔ عهد جدید هم سخن از «كتاب‌های جعلی» یا «اپوكریفا» رفته است. این كتاب‌ها شامل انجیل‌های دیگر، رساله‌ها، و كتاب‌های اَعمال و مكاشفاتی است كه مسیحیان نخستین آنها را نوشته‌اند، امّا كلیسا آنها را به رسمیت نشناخته است. در برخی از آنها تعالیم غنوصی (باطنی) دیده می‌شود و در برخی دیگر داستان‌هایی از عیسی و مریم شبیه به داستان‌های قرآن در این باب مشاهده می‌شود.
اكنون مناسب است در باب كتاب معروف به «انجیلِ بَرنابا» سخنی بگوییم. این كتاب هنگامی كه در اوائل قرن بیستم، از ایتالیایی به انگلیسی ترجمه شد، موضوع بحث و گفتگوهای مفصّل و تندی واقع شد. محقّقان بر اساس شواهد لفظی و تاریخی، زمانِ تألیف آن را اواخر قرن شانزدهم میلادی می‌دانند. در مورد نویسندهٔ انجیل مذكور نیز اختلافات نظر وجود دارد، ولی قرائن بسیاری نشان می‌دهد كه وی « برادرْ مارینو»، یكی از مسیحیان اسپانیایی است كه در قرنِ شانزدهم به اسلام گرویده و برای تهیّهٔ انجیلی موافق با دین تازه خود به این كار مبادرت ورزیده است. محتوای این كتاب نه با تعالیم مرسوم اسلامی و نه با تعالیم مرسوم مسیحی توافق كامل ندارد.
.
.
منابع:
۱ـ هامفری كارپنتر، عیسی، ترجمهٔ حسن كامشاد، طرح نو.
۲ـ توماس میشل، كلام مسیحی، ترجمهٔ حسین توفیقی، مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
.
.
«كتاب مقدّس» چیست؟
(به مناسبت سال جدید میلادی)
نویسنده: مسعود زنجانی
.
.