معرفی کتاب تنوع تجربه های دینی

نوشتن از یک کتاب و شرحِ مفاهیم آن به زعمِ نقد یا تحلیل کاری ست سترگ و دشوار  . برای نقدِ امانتی همچون کتاب یا کالاهای دیگر ، می باید بر جنبه های مثبت و منفی آن فرآورده نظری فراتر از تخصص داشت و از شناسندگی و معرفی ساده دوری جست . برای همین نگارنده به معرفی کتاب بسنده می کند و نه بر  نقد زِ آن که باشد با مصلحان علمی و فکری که در این حوزه به تفکر و تعمق مشغول اند.

کتاب تنوع تجربه های دینی اثر ویلیام جیمز این متفکر روان و فیلسوفِ آمریکایی چندی ست از طریق نشر حکمت به زبان فارسی برگردانده شده که زحمت ترجمه آن به دستِ “حسین کیانی” بوده است .

عنوانِ مفهومی اثر  در سیطرهِ “دین پژوهی” می باشد و جامعه ایرانی هم به دلیل توجه و تاکید بر مسائل معنوی و دینی می باید بیش از اینها به تحلیل و تشریح این کتاب همت بگمارد زیرا  دین پژوهی از قسمِ مسائل جدیدی می باشد که ما مردمانِ تمدنِ شرق با آن در حال مواجه شدن هستیم . دین پژوهی که منشعب شده از “روشمندی علم مدرن” می باشد و مرکزیت آن نیز در اختیار تفکر غربی جای داشته.فهمِ این عنوان مرتبط است با دانشِ بینا رشته ای که در تنوع های بی شمار به یک مقوله یعنی دین می پردازد ، اعم از روان شناسی دین

تا جامعه شناسی دین.

دین پژوهی در سطح روان شناسی دینی ، در خود این اسلوب یا روش را دارد که در مقامِ روان شناختی  رابطه فردِ دیندار را با مقولات دینی یا معنوی بسنجد و تجربه های معنا بخشِ او را بر دیده شناسندگی بیاورد.رویکردی که اصالتِ روان انسان را مقدم می دارد بر کیفیاتِ موجود در ایده ها و هر ساختِ روانی را برای گونه ای از ایده ها هم تراز یا مخالف بر می شناسد.

ایمان چیست یا ریاضت چیست یا خلوصِ دینی و خیل بی شماری از الگوهای معنابخشی که در دستگاه معنوی و دینی نسبت می دهیم در “روان شناسی دین” به شناسندگی می رسد و ویلیام جیمز نیز از همین سبک بهره برده است. جیمز این فرصت را داشته که با حجمِ بی شماری از منابعِ دست نویس از کشیش های مسیحی یا کسانی که در موردِ احساساتِ دینی خودشان به شرح و تاویل  نوشته اند برخورد و آنها را واردِ یک انسجامِ معنایی بدهد. نکته ی مهم این کتاب در آنست که جیمز نمی خواهد چیزی را اثبات کند یا رد کند یا دستگاه نظری بر سازد بلکه توانِ فلسفی او در تحلیل و شناختِ رفتار دینی انسانهاست – رفتار نه به شکل پوزیتیوستی یا اثبات گرایی که تنها به خودِ عمل به سبک مکانیکی سوای ارزش ها نظر کند بلکه نگاهی به رفتار و اندیشه دینی انسانها با در نظرگرفتنِ نتیجه و کارکرد و اثربخشی های: افراط و تفریط گرا تا ارزشمند بر زیستِ آدمی.جیمز در ص399 می گوید “خیرخواهی را که تمام پارسایان و حد اعلای آن را که در برخی از آنان وجود دارد نیروری اجتماعی خلاقی به حساب آوریم که فضیلت های بسیاری را به تنهایی در جامعه متحقق می سازند”.

کتابِ تنوع تجربه های دینی همانطور که از نام ش پیداست این انگاره را بر ذهنِ ما متبادر می کند که گویی تنوع و تکثر بی شماری وجود دارد در تجربه های یکایک انسانها نسبت به مقولات دینی ، یعنی کتاب از فردیت انسانی به موضوعِ کلی و عمومی همچون رفتار دینی می رسد .

جیمز در موردِ کتابِ خودش می گوید (ص 19) اگر بررسی نامبرده پژوهشی روان شناختی باشد باید موضوع بحث آن نه نهاد های دینی بلکه احساسات دینی و انگیزش های دینی باشد .

چرا این کتاب را باید خواند؟

حال که به شرحِ معرفی آن چند سطری نوشتم می خواهم دلیلی بیاورم تا مخاطب بداند که اصلا چه نیازی به خواندن این کتاب هست؟ به فرض اینکه در روان شناسی دینی کلاسیک به قلم ویلیام جیمز آشنا شوم -چه بر من اضافه می شود که تا کنون نبودِ؟

جیمز این کوشائی را به انجام آورده که رابطه میانِ داشتنِ فرایض دینی  یعنی بودن در دین و انسانِ بهتر بودن را به چشم ما نشان بدهد.نشان دادنی با شرحِ مقولاتِ متنوع ، وقتی که او از پارسایی می نویسد و می گوید ریاضت و قدرت روح و خلوص و خیرخواهی در انسان پارسا وجود دارد ، ذهنِ ما را به کنجکاوی می کشاند که پارسا بودن چیست و چه رابطه ای میانِ انسان دیندار و پارسا بودن اش هست؟ ریاضت چگونه به عملی خطرناک بدل می شود و چطور به خودسازی روح می رسد؟ خیرخواهی در تجزیه مستقل خودش چه در انسان پدید می آورد؟یا کشیش ام ویانی در این کتاب شرح مواجه خویش با ستیز های نفسانی اش را می گوید (که) چرا مبارزه با نفس اینقدر به دیدِ دقت در تاریخ ادیان و معنویت ها به پیش برده شده است؟ همین توصیفات برای این کتاب شاید این ارزش را داشته باشد که مخاطب با حوصله میانِ برگ های آن قدم زند و از خود نپٌرسد که چه ارزش هایی در من می تواند مرا به فردی بهتر از حال بدل کند و آیا از این تحول می توانم احساس بهتری  داشته باشم؟ (روان شناسی عامه پسند می خواهد به این سبک پرسش  سریعا پاسخی بدهد اما باید به افسوس گفت که پاسخ های سریع ، دوام و قوامِ ماندگاری ندارند) نیاز است به  پرسشی عمیق تر و دقیق  برخورد که نیاز به بهتر بودن چیست ( یک پرسش غایت شناسی فلسفی) و بهتر بودن با  شناختِ چه مقولاتی همگام است ؟ (یک پرسش معرفت بخشِ معنایی)  .

اما بدین آسانی هم نیست ، زیرا جیمز نمی خواهد یک الگو به ما بدهد و بگوید هر که این الگو را انجام بدهد همه چیز برای ش آسوده خواهد شد و فراموش نباید کرد که در حال مواجه با دستگاه شناختی یک فیلسوف هستیم . برای مولف این اهمیت بخش است  که انسانها شناخت شان از تنوع مقولات دینی و تجربه هایی که  به آن داشتند افزوده بشود .  بسیار با عناوین دین یا الزام های دینی بر می خوریم اما کمتر به این موضوع توجه داشته ایم که نقشِ تحول درونی این مقولات در انسان چه است؟ فرض کنید که فردی انسان پارسا شد ، حال این پارسا بودن اش چه چیزی را در او افزودن کرده که بطور مشخص آنرا لمس  کند؟  نقشِ پذیرائی دین و معنویت  را  بسیار می گویند اما کسی که به واقع دارد با یکی از الگو ها به نامِ قدرت روح زندگی می کند و قدرت روح اش را از الگوهای دینی و رابطه خویش با آفریدگار در اختیار دارد ؛ این قدرت روح بنا به تجربه هایی که از زندگی نامه افراد به نظر می رسد چه چیزی را در زندگی آن افراد دگرگون می کند؟ برای پاسخِ این پرسش ها به سوی مطالعه کتاب باید رفت و از پاسخ های ساده باید خود را رهانید.  سرآخر باید گفت که این کتاب به شناختِ معنوی اندیشی در افراد کمک می کند.

.

---

.

در یادداشت مترجم کتاب تنوع تجربه های دینی می‌خوانیم

ویلیام جیمز در این کتاب با روشی تجربی و با رجوع به منابع و مستندات فراوان درباره نحوه مواجهه انسان با امر دینی و قدسی کنکاش می‌کند و ضمن ارائه تعریفی خاص از دین به نمودها و جلوه‌های حیاتی دینی در صاحبان تجربه دینی و مؤمنان در ادیان مختلف می‌پردازد. او از بحث دین و عصب‌شناسی شروع می‌کند و پس از تعریف کلی دین به بررسی دو رویکرد نسبت به دین می‌پردازد: دین سالم‌اندیشان و دین بیماراندیشان. در فصل مربوط به «آیمان‌آوری» به شرح مبسوط کیفیت منقلب شدن فرد از بی‌ایمانی به ایمان و شور دینی می‌پردازد و در فصلی دیگر پس از شرح مقام قدیسی یا پارسایی، ارزش این کیفیت را در زندگی تبیین می‌کند و پس از آن درباره ویژگی‌های مختلف حیات دینی به صورت خاص به عرفان و فلسفه نظر می‌اندازد و در پایان کتاب نتیجه‌گیری کلی خود را از آثار و نتایج و ارزش و ضرورت زندگی دینی بیان می‌دارد. کثرت منابع و مستندات پژوهشی و عمق تفکرات و کاوش‌های وی به راستی حیرت‌انگیز است.

انتشارات حکمت این کتاب را در 578 صفحه منتشر کرده است.

.

---

.

عنوان کتاب: تنوع تجربه های دینی

دسته بندی(ها) : دین

ناشر: انتشارات حکمت

تاریخ نشر: مهر ۱۳۹۳

شابک : 978-964-8713-037-4

زبان : فارسی

.

---

.

معرفی کتاب ” تنوع تجربه های دینی از ویلیام جیمز ” به قلم میلاد عطائی

.

---

.