دورنمای گفتار: ارائه‌ی دسته‌بندی‌ای از دیدگاه‌های مختلف در پاسخ به این پرسش که: چه تبیین‌های فلسفی‌ای در عصر مدرن از پدیده تنوع ادیان ارائه شده است؟ و پاسخ به این پرسش که: کدام یک از این دیدگاه‌ها پدیده‌ی تنوع ادیان را، از نظر فلسفی، بهتر تبیین می‌کند؟
دیدگاه‌های مختلف در تبیین فلسفی تنوع ادیان
´۱- نسبی‌انگاری دینی (Religious Relativism)
´۲- تعلیق‌انگاری دینی (Religious Suspensionism)
´۳- انحصارگرایی دینی ستیزه‌گر (Militant Religious Exclusivism)
´۴- انحصارگرایی دینی دوستانه (Moderate Religious Exclusivism)
´۵- شمول‌انگاری دینی (Religious Inclusivism)
´۶- خداناباوری ستیزه‌گر (Militant Atheism)
´ ۷- خداناباوری دوستانه (Friendly Atheism)
´ ۸- ندانم‌انگاری (Agnosticism)
´۹- کثرت‌انگاری دینی (Religious Pluralism)
´کدام یک از این دیدگاه‌ها پدیده‌ی تنوع ادیان را، از نظر فلسفی، بهتر تبیین می‌کند؟
´از نظر صاحب این گفتار، دیدگاه نهم (کثرت‌انگاری دینی) پدیده‌ی تنوع ادیان را از نظر فلسفی بهتر تبیین می‌کند.
´ در ادامه، دیدگاه‌ها را به صورت مختصر توضیح می‌دهم و نقد می‌کنم و از دیدگاه نهم دفاع خواهم کرد.
۱- نسبی‌انگاری دینی (Religious Relativism)
´نسبی‌انگاری دینی: تلقی‌های مختلفی از امر قدسی وجود دارد و راهی برای داوری میان این تلقی‌ها وجود ندارد، پس تلقی هر گروه برای همان گروه حقیقت است.
´نقد: ۱- فقدان وجه هنجاری: «حقیقت» به وجه وصفی فروکاسته می‌شود.
´نقد ۲: نسبی‌انگاری راه را بر گفت‌وگو می‌بندد، پس مستعد خشونت‌پروری و فریب‌آمیزی است.
۲- تعلیق‌انگاری دینی (Religious Suspensionism)
´تعلیق‌انگاری دینی: گفت‌وگو و استدلال در باب حقیقی یا ناحقیقی بودن ادیان را رها کنیم. هر کس به دین یا نادیانت خودش باشد.
´نقد: تعلیق‌انگاری نظری، همان ندانم‌انگاری است.
´تعلیق‌انگاری عملی دائمی، خلاف حقیقت‌جویی است.
´تعلیق‌انگاری عملی مقطعی، اما گاهی به مصلحت است.
۳ و ۴- انحصارانگاری دینی (ستیزه‌گر و دوستانه)
´انحصارانگاری دینی: خداوند تنها در یکی از ادیان، تجلی یافته است و ادیان دیگر از تجلی الهی، و رستگاری، بی بهره‌اند.
´انحصارگرایی یهودی، مسیحی و اسلامی.
´نقد: انحصارانگاری با تعالی خداوند ناسازگار است: خدا متعالی‌تر از آن است که تنها در یک دین تجلی کند.
´انحصارانگاری دوستانه، «حقِ ناحق بودن» را به رسمیت می‌شناسد، اما انحصارانگاری ستیزه‌گر خیر.
۵- شمول‌انگاری دینی (Religious Inclusivism)
شمول‌انگاری دینی: خداوند در یک دین، تجلی تام و تمام داشته است اما برخی ادیان دیگر هم از تجلی‌های ناقص الهی، و درجات پایینی از رستگاری، بهره‌مندند.
´نقد: شمول‌انگاری، همان انحصارانگاری اما در قالبی ملایم است.از دیدگاه تعالی‌انگاری الهی، اما خدا متعالی‌تر از آن است که تجلی تام و تمامی در یک دین داشته باشد. تجلی الهی یا فراگیر است و یا وجود ندارد.
۶ و ۷- خداناباوری (ستیزه‌گر و دوستانه)
´خداناباوری: جهان فاقد آگاهی (consciousness) است و آگاهی انسانی هم قابل فروکاست به عصب‌های مغزی است (ذهن همان مغز است: طبیعی‌باوری naturalism)
´از دیدگاه خداناباورانه، همهی ادیان باطل‌اند.
´نقد: خداناباوری هنوز نتوانسته است پدیده‌ی «آگاهی» را تبیین کند. خداناباوری دوستانه «حق ناحق» بودن را به رسمیت می‌شناسد.
۸- ندانم‌انگاری (Agnosticism)
´ ندانم‌انگاری: باورهای متافیزیکی (یا دست‌کم برخی از آن‌ها) شناختنی نیستند.
´نقد: علم هم بنیان‌های متافیزیکی دارد، بر این اساس ندانم‌انگاری به شکاکیت عام می‌انجامد، که بنا بر آن حتی باورهای جاافتاده‌ی علمی شناختنی نیست.
´تفاوتی میان باورهای متافیزیکی دینی و غیر دینی (از آن جهت که متافیزیکی‌اند) نیست.
۹- کثرت‌انگاری دینی(Religious Pluralism)
´کثرت‌انگاری دینی: ادیان بزرگ جهان همگی تجلی حق (the Truth) اند و رستگاری‌آور.
´جان هیک (John Hick) (1922—2012)از مؤثرترین فیلسوفان کثرت‌انگار در قرن بیستم
´ جهان ابهام دارد و می‌توان آن‌را دینی یا غیر دینی تفسیر کرد.
´ ادیان جهان الگوی رهایی‌بخشی مشترکی دارند.
´تجربه‌ی دینی توجیه معرفتی برای دین می‌آورد. اما این تجربه‌ی دینی را به شکل مشابهی در ادیان مختلف می‌توان دید. پس تجربه‌ی دینی برای ادیان مختلف توجیه معرفتی می‌آورد.
´ادیان مختلف پاسخ‌های متفاوتی به حقیقت الوهی‌اند.
´همهی ادیان بزرگ جهان نجات‌آورند، زیرا همهی آن‌ها چارچوبی اخلاقی دارند.
´خروج از خودمحوری به حق‌محوری
.
.
نتیجه‌گیری
´کثرت‌انگاری دینی، هم از نظر فلسفی قابل دفاع‌ترین گزینه است و هم با قابل دفاع‌ترین بخش سنت‌های الهیاتی ادیان توحیدی (الهیات سلبی) پیوند وثیقی دارد.
´«کثرت‌انگاران ادیان جهان، متحد شوید».
´کثرت‌انگاران ادیان جهان می‌بایست وارد کارزار دفاع فلسفی از کثرت‌انگاری دینی شوند.
´کثرت‌انگاری دینی، مخالفان فلسفی بسیار جدی‌ای یافته است (مثل آلستون و پلانتینگا).
.
.
منابعی برای مطالعه‌ی بیشتر
´Hick, John. “Religious Pluralism.” Edited by Donald M. Borchert. Encyclopedia of Philosophy. Thomson Gale, 2006.
´Basinger, David. “Religious Diversity (Pluralism).” In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta, 2014. http://plato.stanford.edu/archives/fall2014/entries/religious-pluralism/.
´Norton, Michael Barnes. “Religious Pluralism.” Internet Encyclopedia of Philosophy, n.d. http://www.iep.utm.edu/rel-plur/.
´Tuggy, Dale. “Theories of Religious Diversity.” Internet Encyclopedia of Philosophy, n.d. http://www.iep.utm.edu/reli-div/.
´Basinger, David. Religious Diversity: A Philosophical Assessment. Aldershot: Ashgate, 2002. این اثر، دفاعی فلسفی از انحصارگرایی دینی است
.
.
صوت سخنرانی مسأله‌ی تبیین فلسفیِ تنوعِ ادیان
پاورپوینت سخنرانی مسأله‌ی تبیین فلسفیِ تنوعِ ادیان
pdf سخنرانی مسأله‌ی تبیین فلسفیِ تنوعِ ادیان
.
.
مسأله‌ی تبیین فلسفیِ تنوعِ ادیان
انجمن ادب و هنر لندن
دسامبر سال ۲۰۱۶
یاسر میردامادی
.
.