نشست نقد و بررسی کتاب پروسلوگیون با حضور مصطفی ملکیان و سوسن شریعتی

استاد ملکیان سخن خود را با اشاره به جغرافیای مباحث موجود در کتاب “پروسلوگیون” اثر سنت آنسلم آغاز کرد و راههای اثبات وجود خدا را از منظر الهیات سه دسته دانست و گفت: برخی استدلا های موجود محور، برخی معلول‌محور و برخی نیز مفهوم محورند.

در دسته اول تنها با فرض یک موجود در جهان بدون اینکه حتی یک ویژگی آن را بدانیم، وجود خدا را اثبات می کنند، که در فرهنگ مسلمانان به این استدلالها صدیقین گویند. دسته دوم استدلالها با دو پیش فرض یعنی موجودی در جهان هست و این موجود معلول است به اثبات خدا می پردازند، چنین است استدلال ارسطو برای اثبات وجود خدا. استدلال آنسلم برای اثبات خدا از این دست است که ازتعریف وجود خدا به اثبات مصداق او می پردازند و مبدع آن درغرب آنسلم قدیس است که در کتاب “پروسلوگوین” آنسلم از آن سود جست و آن را برهان هستی‌شناختی نامید، برخی نیزمعتقدند که درفرهنگ مسلمانان روایتی نظیر آن نزد فارابی هست.

آنسلم می‌گوید از تعریف خدا یعنی کامل ترین موجود قابل تصور به موجود بودن آن می رسد. که از آن زمان تا کنون موافقان و مخالفان فراوانی داشته است.

این کتاب مربوط به الهیات مسیحی قرون وسطی است.

برخی ممکن است بپرسند چرا در عصر تجربی به الهیات می پردازید؟ آن هم الهیات مسیحی و آن هم مسیحی قرون وسطی و نه مدرن؟

از دید آکادمیک جواب این است که الهیات امری دانستنی است و بایسته است که به آن بپردازیم، اما از منظر کسی که دغدغه اش حل مسئله خودش در زندگی اش است، پاسخ گونه ای دیگر است.

نخست شرح و تفسیر جملات موجود در کتاب مقدس، دوم تنظیم و سیستماتیزه کردن این کتابها، سوم تبیین جملات و چرایی بیان یک جمله در متون مقدس یعنی اینکه چرا این جمله گفته شده، چرا این جمله برای این مخاطبان گفته شده، چرا این جمله برای این مخاطبان به قصد خاص گفته شده؛ کار چهارم استدلال به سود این گزاره هاست و کار پنجم نیز دفاع از گزاره هاست.

هر الاهیدانی چند تا از این پنج کار را انجام می دهد و “پروسلوگیون” نیز کتابی در زمینه الهیات یعنی ناظر به متون مقدس است. متون مقدس صرف نظر از جنبه تعبدی حاوی حقایق بزرگ و غیر قابل چشم پوشی است، یعنی ریشه های بسیاری از مشکلات وجودی انسانی در این متون کاویده شده است و از این حیث اثر الهی دان چون ناظر به یک متن مقدس دینی است، اهمیت دارد و به تعبیر دیگر ما هیچ گاه نمی توانیم از آنچه که بنیانگذاران ادیان و مذاهب در متون مقدس دینی گفته اند، صرف نظر کنیم.

هیچ انسانی که به نیازهای اگزیستانسیال خود بها می دهد نمی تواند از متون مقدس صرف نظر کند. این متون نیاز به توجه فرزانه وار به معنایی که سیمون وی می گفت، دارد.

دلیل پرداختن به الهیات مسیحی

اولا شباهت آثار الهیات مسیحی مانع از خودشیفتگی دینی و مذهبی در میان ما می شود.

ثانیا در آثار و متون ادیان دیگر خطاها و تعارضهای فراوانی هست. از سوی دیگر به بیان سیمون وی همیشه مقایسه میان دینی که به آن التزام داریم و دینی که به آن التزام نداریم و به مطالعه آن می پردازیم، منصفانه نیست و با پیش فرض صورت می گیرد. از این رو با در نظر گرفتن آن خطاها به تعارضات احتمالی دینی که به آن ملتزم هستیم پی می بریم که موجب می شود، جزم و جمود مذهبی از میان رود.

اما دلیل سوم آن است که به دلیل اشتراکات فراوان میان ادیان ومذاهب، می توان از استدلالات و تجارب صاحبان دیگر ادیان، برای دفاع از دین ومذهب خودمان سود جوییم.

دلیل انتخاب زمان قرون وسطی برای الاهیات

بر خلاف علوم تجربی طبیعی(مثل فیزیک، شیمی و زیست شناسی) و علوم تجربی انسانی(مثل جامعه شناسی وروانشناسی و اقتصاد) که باید آخرین دستاوردها اهمیت بالایی مورد توجه قرار گیرند، در الاهیات، فلسفه، عرفان، هنر و ادبیات آخرین دستاوردها یقینا بهترین دستاوردها نیستند.

 ویژگی الهیات، فلسفه، عرفان، هنر و ادبیات

در این علوم دسته اخیر آنچه که ترک می‌شود به جهت ابطال نیست بلکه به جهت رویگردانی ماست. زیرا به هرقطار این علوم گرچه واگنی اضافه می شود، اما همیشه واگنی از آن نیز مورد غفلت قرار می گیرد و رها می شود و بدین سبب در این حوزه ها همواره روگردانی هست، اما نمی توانیم برهان ابطال داشته باشیم. از این رو به دلایل بالا همواره می توان به اثری از دوره های گذشته در حوزه الهیات پرداخت.