هستند افرادِ بسیاری که وقتی خبر مرگشان را می شنوم بسیار ناراحت میشوم. ناراحت از اینکه کاش این افراد مثل بقیه مردم عمر نمی کردند. کاش دستکم می توانستم از عمرِ خود به عمر آنها بیافزایم، که قطعا وجودِ آنها با برکت تر و مثمرثمرتر از وجود من از برای این جهان بود، همچنانکه تا زمان مرگشان اینگونه بوده است.
امروز دوست بزرگوار و عزیزم، زهیر باقری نوع پرست، خبری را برای من فرستاد که برایم بسیار ناراحت کننده بود. خبر مرگِ فیلسوفی بزرگ، «پدر حقوق حیوانات»، تام ریگان [Tom Regan] فیلسوف آمریکایی و اصالتا ایرلندی. در آگهیِ فوتِ این فیلسوف بزرگ اینگونه نوشته شده است:
“تام ریگان، فیلسوف اخلاقِ آمریکایی که طلایه دار حقوق حیوانات بود، در روز جمعه، 17 فوریه سال 2017، به علت مشکلات حاصل از بیماریِ پارکینسون، که برای سالیانِ متمادی شجاعانه با آن جنگیده بود در سن 78 سالگی درگذشت.”
تام ریگان، با نام کامل تام هوارد ریگان [Tom Howard Regan]، در سال 1983 معروفترین اثر خود با نام «دفاع از حقوق حیوانات» [The Case for Animal Rights] را منتشر کرد که همین اثر بود که شهرتی جهانی را در زمینه اخلاقِ رفتار با حیوانات [animal ethics] برای او دست و پا کرد. برجستگیِ ریگان از آنروست که درصدد گنجاندنِ حیوانات در سپهرِ حقوقی و اثبات این مطلب است که حیوانات نیز همچون آدمیان واجد حقوقی هستند. درحالیکه پیتر سینگر [Peter Singer]، مدافع آزادی حیوانات، از حیثی فایده باورانه [utilitarian] ضرورت توجه اخلاقی به حیوانات را بسیار قبلتر از ریگان مطرح کرده بود اما برجستگیِ ریگان، همانگونه که ذکر شد، به این دلیل است که او نماینده دیدگاهِ «حقوقِ طبیعی» [natural rights] است که درصدد اثبات «حقوق» برای حیوانات است، کاری که سینگر به عنوان نماینده دیدگاهِ فایده باورانه درصدد آن نیست و هیچگاه از زبانِ حقوق استفاده نمی کند.
ریگان که در فرهنگی بزرگ شده بود که گوشتخواری جزء لاینفک آن بود، طبق گفته خود، به خاطر چند رویداد، نهایتا به یک وِگَن [vegan] تبدیل شد. این رویدادها به ترتیب عبارت بودند از: یکی، مرگ سگِ محبوبشان، گِلِکو [Gleco] بود که هم او را متاثر کرد و هم به این فکر فرو برد که چرا او و خانواده اش از مرگ یک سگ احساس ناراحتی می کنند اما همین احساس را نسبت به مرگ گاوها و خوکهایی ندارند که منبعِ تولیدِ گوشت برای آنها هستند. اینجا بود که این پرسش برای ریگان مطرح شد که اگر حیواناتی که به منظور خوراک پرورش می یابند نیز «سوژه های حیات» هستند و جان دارند، آیا ما نباید به آنها به همان شیوه ای احترام بگذاریم که به حیواناتِ همدم خود، یعنی سگها و گربه ها، احترام می گذاریم؟
رویداد دوم مربوط می شود به زمانیکه ریگان، در خلال جنگ ویتنام، به همراه دانشجویانش به صف مخالفانِ جنگ پیوست و فلسفه ضدخشونتِ گاندی راهنمای آنها بود. این فعالیتِ او در دهه 1960 میلادی بود که او را به صلح طلبی [pacifism] و وِگنیسم [veganism] کشاند. او به این باور رسید که ما در فرض اینکه در استفاده از حیوانات به عنوان وسایلی برای غایات خود موجه هستیم بر خطاییم.
و نهایتا سومین رویداد مربوط می شود به ملاقات او با پیتر سینگرِ فیلسوف در سال 1973 و نهایتا انتشار اثری مشترک و جُنگ-گونه در اخلاق با عنوان حقوق حیوانات و تکالیفِ انسانها [Animal Rights and Human Obligations]. ریگان نگاهِ فایده باورانه و نتیجه گرایانه [consequentialist] سینگر به حیوانات را غیرقابل دفاع می دانست و به همین دلیل نیز درصدد دفاع از موضعِ دیگری از منظر وظیفه شناسانه [deontological] بود، و همین بود که او را به عنوان پدر «حقوقِ» حیوانات مطرح کرد. از نظر او، حقوق برای انسانها و از جمله حیوانات طبیعی است. این ما نیستیم که این حقوق را به آنها می بخشیم، بلکه حقوقِ آنها را کشف می کنیم.
ریگان تمامیِ زندگی خود را صرف براندازیِ همه راههایی کرد که به نوعی ناقضِ حقوق حیوانات بودند. او که به مدت بیش از سی سال استاد فلسفه در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی بود بیش از سی اثر را در زمینه اخلاق و حقوق حیوانات نگاشته و یا ویراستاری کرده است. در سال 2000، دانشگاهِ ایالتی کارولینای شمالی بالاترین مدال خود را [William Quarles Holladay Medal] به او اهدا کرد. در زمان بازنشستگی اش در سال 2001، کتابخانه دانشگاه به افتخار او آرشیو حقوقِ حیواناتِ تام ریگان را راه اندازی کرد که اولین نوع خود در جهان محسوب می شود. ریگان تنها خود را محدود به فعالیت دانشگاهی نکرد و همراه با همسرش نانسی بنیاد فرهنگ و حیوانات [www.cultureandanimals.org] را راه اندازی کرد. او دارای دو فرزند و چهار نوه بود.
در حال حاضر، کتاب «حقوقِ حیوانات، خطاهای انسانها» [Animal Rights, Human Wrongs] توسط نگارنده این مقاله به فارسی در دست ترجمه است.
.
.
خداحافظ «پدر حقوقِ حیوانات»
بهنام خداپناه
.
.