گزارش نشست «کار جنسی زنان : مواجهه با مسئله تن‌فروشی در ایران»

روز دوشنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۵ موضوع «کار جنسی زنان : مواجهه با مسئله تن‌فروشی در ایران» در نشست گروه علمی-تخصصی مسائل و آسیب‌های اجتماعی با حضور دو سخنران، دکتر حسین اسدبیگی (روان‌شناس بالینی و رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی بهزیستی کشور یا اورژانس اجتماعی) و پیام روشنفکر( محقق و دانشجوی دکترای پژوهشی عوامل اجتماعی سلامت) و یک ویدئوی اسکایپ با دکتر سعید مدنی ( جامعه‌شناس و نویسنده) مورد کند و کاو قرار گرفت.

ابتدا ویدئوی اسکایپ شامل گفت‌و‌گوی دکتر احمد بخارایی (مدیر گروه مسائل و آسیب‌های اجتماعی) با دکتر سعید مدنی، نویسنده کتاب: روسپی‌گری در ایران (چاپ ۱۳۹۵)، به مدت ۴۰ دقیقه پخش شد (لینک ‌فایل‌های صوتی و تصویری این اسکایپ و نیز لینک فایل صوتی سخنرانان پس از پخش ویدئو در پایان این گزارش آمده‌است).

در گفتگوی انجام شده با دکتر سعید مدنی، دکتر احمد بخارایی به طرح این مقدمه این بحث پرداخت و گفت: به گفته بهزیستی، سن آسیب‌های اجتماعی به 16 سال و سن دختران آسیب‌دیده به کمتر از این سن رسید‌ه‌است. طبق گفته کارشناسان در همایش بررسی آسیب‌های اجتماعی در تهران 8 هزار باند فساد زنان آسیب‌دیده وجود دارد. طبق آمار مرکز بازپروری سازمان بهزیستی 12 درصد زنان آسیب‌دیده خیابانی متاهل‌اند و میانگین سنی آنها 25 سال است. همچنین طبق تحقیقات مرکز پژوهش‌های دانشگاه بهشتی 40 درصد مردان متقاضی، متاهل هستند.

پس از آن، سعید مدنی (جامعه‌شناس و مولف) که با اسکایپ ضبط شده در جلسه حضور داشت در خصوص لفظ کارگر جنسی اظهار داشت: هر واژه‌ای بار معنایی خاصی دارد. من از موضع یک ناظر اجتماعی با کاربرد هر واژه‌ای که بار منفی نسبت به زنان آسیب‌دیده داشته ‌باشد مخالفم، زیرا این زنان بیش از آنکه توبیخ شوند قربانی جامعه‌ای هستند که زمینه را برای وادار شدن آنها به امور خلاف فراهم می‌کند.

سعید مدنی افزود: کاربرد واژه کارگر جنسی بیشتر در جوامعی به کار می‌رود که این اعمال یک شغل محسوب می‌شود درحالی که در کشور ما این وضعیت وجود ندارد و از همه مهم‌تر اینکه هرگونه اقدام برای رسمیت دادن به این خشونت همه جانبه به زنان به نوعی تایید وضعیت موجود است و من کاملا با این موضع مخالفم.

وی خاطرنشان کرد: مطالعات در سطح جهانی نشان داده بیش از 90 درصد زنان آسیب‌دیده روسپی زمانی که از آنها سوال می‌شود آیا از اقدام خود احساس رضایت می‌کنند، تاکید دارند نه تنها از کارشان رضایت ندارند، بلکه از آن متنفر هم هستند. این تنفر نشان می‌دهد هیچ رضایتی در این رابطه وجود ندارد. مطالعات نشان می‌دهد مبنا و انگیزه در این اقدام، تامین درآمد است.

مدنی تاکید کرد: از این رو اجبار جزء لاینفک زندگی هر زن آسیب‌دیده‌ای است و از همین رو است که من معتقدم آنها قربانی هستند؛ قربانی شرایط و جوامعی که آنان را به سمت این اجبار سوق داده‌است.

این جامعه‌شناس در تحلیل این آسیب اجتماعی در ایران نیز گفت: باید تاکید کنم وضعیت اجتماعی آن قدر نامطلوب است که کمتر کسی در میان ناظران اجتماعی و مسئولان رسمی پیدا می‌شود که وخامت این وضعیت را انکار کند.خوشبختانه امروز در جامعه پذیرفته شده که با انکار نمی‌توان مشکلی را حل کند. هر چند خیلی دیر به این نتیجه رسیده‌ایم.

مدنی افزود: مشکلات اجتماعی ایران ریشه‌های ساختاری دارند. در واقع نقش عوامل کلان اقتصادی و اجتماعی در بروز آنها بسیار موثر است. به همین دلیل درمان مسئله‌ای مثل اعتیاد را کمتر می‌توان در خود اعتیاد پیدا کرد، زیرا سیاست‌های کلان نادرست اقتصادی و اجتماعی و عدم توجه به مسائل اجتماعی ما را به سمتی برده که امروز با مجموعه بحران‌های متوالی در این حوزه مواجه هستیم.

این پژوهشگر اجتماعی تاکید کرد: جدا از 8 سال، از ۸۴ تا ۹۲ که اساساً مسائل اجتماعی مسکوت بودند، در دوره اخیر هم رویکرد حاکم بر دولت، رویکرد آشتی‌جویانه با مسائل اجتماعی نبوده‌است.در واقع اقتصاد دانانی که سکان سیاست‌های اقتصادی دولت را در دست دارند از دیدگاه‌های کلاسیک پیروی می‌کنند و همان طور که اقتصاد و حل مسائلی چون اشتغال و فقر و نابرابری را به دست نامرئی بازار موکول کرده‌اند، مسائل اجتماعی را هم به همین دست‌های نامرئی سپرده‌اند. درحالی که یک رشد بی‌کیفیتی که حاصل سرمایه‌گذاری در بخش نفت، پتروشیمی و تا حدی خودرو است نمی‌تواند مسائل اجتماعی و حتی اقتصادی را حل کند.

دکتر مدنی گفت: حاکم شدن دیدگاه‌های اقتصادی بر کل برنامه‌‌های توسعه وضعیت به مراتب بدتری را پیش روی ما قرار می‌دهد به همین دلیل به نظر من مجموعه روند موجود به رغم دغدغه‌هایی که اعلام می‌شود، به رغم اشک‌هایی که ریخته می‌شود، به رغم نگرانی‌هایی که ابراز می‌شود و … نمی‌تواند مسئله آسیب‌های اجتماعی ایران را حل کند مگر اینکه دولت توجه مشخصی به سیاست‌های اجتماعی کند.

مدنی در خصوص سیاست‌های اجتماعی نیز گفت: منظور از سیاست‌های اجتماعی، سیاست‌هایی است که به امور اجتماعی هم شان و هم سطح امور اقتصادی توجه دارند.

این جامعه‌شناس در خصوص وجود باندهای فساد اظهار کرد: زنان آسیب‌دیده جزء جمعیت پنهان جامعه قلمداد می‌شوند. از این رو ارزیابی و تخمین آنها بسیار دشوار است. هر چند روش‌هایی برای این کار وجود دارد. من در کتابم با استفاده از این روش‌ها سعی کردم تخمین‌هایی براساس تعداد زندانیان و تعداد افراد بازداشتی داشته باشم. اما به هر حال ما نیازی به عدد و رقم نداریم چون نظام فکری و ارزشی جامعه ایران نشان می‌دهد حتی وجود یک زن آسیب‌دیده هم باید مورد اعتراض و انتقاد قرار گیرد.

این پژوهشگر با اظهار تاسف گفت: این درحالی است که نه تنها مداخله‌ای برای کنترل و بهبود این وضعیت صورت نگرفته برعکس جامعه در معرض شوک‌ها و تنش‌های اقتصادی و نامطلوب قرار گرفته که فقر و نابرابری افزایش یافته‌است.

وی نیز در خصوص اصطلاح کارگر جنسی اظهار کرد: شاید به کار بردن واژه کارگر جنسی مقداری بودار باشد. شاید کسانی که از این اصطلاح استفاده می‌کنند، به دنبال قبح‌زدایی هستند. این نام در کشورهایی که به‌عنوان شغل پذیرفته شده است، استفاده می‌شود.

پس از پخش این ویدئوی اسکایپ، اولین سخنران، دکتر حسین اسدبیگی، روانشناس بالینی و رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی (اورژانس اجتماعی) بهزیستی کشور بود که در ابتدا با اشاره به خدمات اورژانس اجتماعی گفت: در 192 شهرستان، مرکز اورژانس اجتماعی داریم. تاریخچه تاسیس آن به سال 1367 باز می‌گردد که در مراکزی در تهران و مشهد از این زنان نگهداری شد. سال 77 دفتر مداخله در بحران و خانه سلامت به‌منظور کاهش طلاق راه‌اندازی شد و در نیمه دوم سال 78 این مرکز در 9 استان شروع به کار کرد. سال 81 خط تلفن 7رقمیر‌برای تهران در نظر گرفتیم. در سال 83 نیز شماره 123 را برای خط بحران بهزیستی ایجاد کردیم. در سال 87 ، 100 خودرو به این مراکز اختصاص داده شد و نام آن به اورژانس اجتماعی تغییر یافت. در حال حاضر درصدد هستیم برای شهرستان‌های دورافتاده نیز مرکز تاسیس کنیم.

رئیس اورژانس اجتماعی کشور در خصوص ویژگی‌های اورژانس اجتماعی نیز گفت: شبانه‌روزی و رایگان بودن از ویژگی‌های آن است. اولویت با زنان و کودکان است و تخصصی، به موقع و در دسترس بودن شعار ماست. گروه‌های هدف ما گسترده است: خشونت‌های خانگی، همسرآزاری، زنان آسیب‌دیده اجتماعی، کودکان خیابانی و کار و کلیه افرادی که در شرایط بحرانی به سر می‌برند.در زمینه زنان آسیب دیده، آن‌ها را جذب و در مراکز بهداشتی تحت کنترل قرار می‌دهیم و سعی می‌کنیم افرادی که در خانه نیستند را به خانواده بازگردانیم.

سخنران دوم برنامه، پيام روشنفکر، دانشجوی دکترای پژوهشی مرکز تحقيقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی بود. وی در ابتدای صحبت، تاريخچه‌ کوتاهی از فعاليت‌های پژوهشی خود طی يک دهه در اين موضوع را شرح داد و افزود که از سال 1384 به عنوان همکار متدولوژی در پروژه‌ دکتر سعید مدنی آغاز و هم اکنون در پروژه ای که در حال حاضر در آن به عنوان مجری مشترک با دکتر وامقی مشغول به پژوهش هستند و در 21 استان کشور درحال اجراست ختم می‌شود. در ادامه‌ بحث به يکی از پژوهش‌های متاخر خود در محله‌ دروازه غار تهران اشاره کرد که با رويکرد اجتماع محور و مشارکتی با زنان دارای کار جنسی به همراه تيمی از همکاران‌شان در مرکز تحقيقات دانشگاه انجام شده و از سال 1392 اغاز و تا تابستان امسال ادامه داشته‌است.

روشنفکر چهار رويکرد عمده در مواجه با موضوع را رويکرد ممنوعيت‌گرا(Prohibition)، رويکرد کنترلی(control)، رويکرد متساهل يا سهل‌انگار(tolerate) و رويکرد قاعده‌مندساز (regulation) برشمرد که در تقاطع با ديدگاه‌های مختلف جرم انگارانه (criminalization)، مخالفت با بردگی (abolitionism) و جرم زدایانه (legalization) انواع مختلفی به خود مي‌گيرد. سخنران با نشان دادن نقشه‌ وضعيت کارجنسی زنان در جهان عنوان کرد که در مناطق محدودی از جهان اين کار هم قانونی و هم قاعده‌مند است.

در ادامه بحث، سخنران مروری گذرا بر پروبلماتيک رشته‌های مختلف در زمينه‌ موضوع کارجنسی زنان داشت و گفت: در رشته‌های مختلف پژوهشگران از منظرهای متنوعی به موضوع پرداخته‌اند. به عنوان نمونه در رشته توسعه، بحث‌هایی از منظر مسئله‌ بازماندگان توسعه، هزينه‌های توسعه يا توسعه‌ در خدمت انسان در مقابل توسعه‌ رشدمحور مطرح می‌شود. در اقتصاد نيز بحث‌های متنوعی از جمله در زمينه‌ شکست‌های بازار(market failure) ؛ منطق اقتصادی تجارت و صنعت سکس، بازارهای متداخل ازدواج و سکس و ازدواج حمايتی و موارد مشابه پيرامون اين موضوع وجود دارد. مسئله علوم سلامت عمدتا کنترل انتقال ايدز، سقط جنين، بيماری های مقاربتی و موارد مشابه است. در حقوق و جرم‌شناسی مسایلی چون غيرقانونی ديدن تقاضا برای روسپيگری، مقابله با سازماندهی و موارد مشابه بحث شده‌است. مطالعات خانواده از زاويه‌ تغييرات يا بحران در خانواده‌ هسته‌ای، پيامدهای طلاق، افزايش سن ازدواج، زندگی‌های جايگزين و .. به موضوع پرداخته‌است. روان‌شناسان مسئله را در ارتباط با اختلالات روانی زنان؛ پيامدهای روانی کارجنسی؛ تجربه خشونت جنسی در کودکی، ضعف مهارت‌های زندگی و موارد مشابه بحث کرده‌اند و رشته‌های سياست اجتماعی به حمايت‌های اجتماعی؛ خدمات اجتماعی مورد نياز اين گروه و مواردی اينچنين می‌پردازند.

اين مرور اجمالی از سوی روشنفکر، مقدمه‌ای برای ورود به بحث مواجهه‌ جامعه‌شناسان با موضوع شد و در اين خصوص ضمن اشاره به ضعف موجود در شناخت جامعه‌شناسانه از اين پديده که ناشی از محدوديت‌هایی است که پژوهشگران اين حوزه طی دهه‌های گذشته با آن مواجه بوده و به نوعی جزو ليست سياه پژوهشی (research black lists) محسوب مي‌شده ‌است، عنوان کرد که اين امر منجر به محدوديت‌هایی برای مداخلات شده ‌است هرچند مختصر تغييراتی در نگاه سياست‌گذاران قابل مشاهده است که ممکن است باعث بهبود شناخت و اقدامات اين حوزه شود.

وی در محور ديگری از سخنانش به بحث مايکل بوروی در خصوص انواع فعاليت‌های جامعه‌شناسانه اشاره کرد و با ارجاع به مقاله‌ “بحران در آکادمی” دسته‌بندی وی از انواع چهارگانه‌ جامعه‌شناسی را دستمايه‌ بحث خود قرار داد. بر اين اساس وی نگاه‌های جامعه‌شناسانه به موضوع را در يک تقسيم بندی تحليلی به چهار دسته‌ نگاه حرفه‌ای، سياست‌گذار، انتقادی و نگاه جامعه‌شناسی مردم مدار تفکيک کرد.

در توضيح اين رويکردها به موضوع و با ذکر اين توضيح که ممکن است ترکيبی از اين رويکردها را بتوان در کارجامعه‌شناسان مشاهده کرد، سخنران کارهای جامعه‌شناسان حرفه ای را دارای زبانی تخصصی و گفتگویی معطوف به درون و بيشتر متاثر از نگاه پوزيتويستی و مسئله پنداشتن کارجنسی زنان و دغدغه‌هایی با فاصله از گروه هدف عنوان کرد هرچند در اين ميان به نگاه کارکردگرایی کلاسيک که مي‌تواند اين پديده را واجد فوايدی بداند نيز اشاره شد. روشنفکر دغدغه‌ جامعه‌شناسان سياستگذار را نيز که عمدتا در رشته‌هایی چون رفاه و خدمات اجتماعی متبلور است را عموما مبتلا به اين آسيب دانست که در پاسخ به مسايل سفارش داده‌شده از سوی سياستگذاران برای مداخله در موضوع شکل مي‌گيرند. هرچند در اين زمينه نيز مي‌توان نقشی اصلاحی متصور بود اما فاصله‌ اين نگاه با جهان گروه هدف حتی بيشتر از گروه اول است.

سخنران دو گرايش عمده در نگاه انتقادی را مثال زد و افزود: يکی که مسئله را در ارتباط با نقد نظام سرمايه داری و کالایی شدن روابط جنسی و مسايلی چون تجارت سکس، بيگانگی و اشکال برده‌داری نوين تحليل مي‌کند و ديگری که در نقد مردسالاری در ديدگاه‌های فمینيستها در سه جريان مختلف؛ موافقين (ليبرال يا سويسال فمینيستها يا حتی فمینيستهای پروستيتوت)، مخالفين و جريان سوم دنبال می‌شود. اما توجه سخنران به نگاه جامعه‌شناسی مردم مدار بود که با نقل قولی از پائولو فريره آنرا توضيح داد که معتقد است:

حقیقت آن است که ستمدیدگان نه در حاشیه‌اند و نه کسانی هستند که در بیرون از جامعه زندگی می‌کنند. آنها همیشه داخل جامعه بوده‌اند. داخل نهادی که از آنها موجوداتی برای دیگران ساخته‌است و راه حل مسئله ترکیب شدن آنها با نهاد ستمگری نیست بلکه تغییر دادن آن نهاد به شکلی است که آنها بتوانند تبدیل به موجوداتی برای خود شوند…

Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York, Continuum

منبع: وب سایت انجمن جامعه شناسی

.

---

.