صدانت

کارل لوویت به سال ۱۹۴۵ در تبعید کتاب “معنا در تاریخ” را نگاشت، کتابی که به مانیفست منتقدان و مخالفان مدرنیته تبدیل شد و جوابیه فاخر و مفصل هانس بلومنبرگ را تحت عنوان “مشروعیت دوران مدرن” در پی داشت. این کتاب را که در اصل به انگلیسی نگاشته شده بود، هانو کستینگ و راینهارد کوزلک به آلمانی ترجمه کردند.
مجادله لوویت و بلومنبرگ بر سر اصالت و خودآیینی مدرنیته در برابر سنت دینی، مجادله ای آشنا برای مای ایرانی است، مایی که از انقلاب مشروطه به این سو درگیر جدال سنت و مدرنیته (یا به تعابیر دیگر، جدال قدیم و جدید و جدال سنت و تجدد) بوده است؛ از همین حیث درانداختن این بحث و بی شک پی گیری مجدانه آن در فضای فکری جامعه ایرانی بسی سودمند خواهد بود. کتاب معنا در تاریخ در جلسه ای به تاریخ ۲۴ مرداد ۹۷ با حضور زانیار ابراهیمی (مترجم)، دکتر حسینعلی نوذری و شروین طاهری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. ادامه مطلب “نقد و بررسی کتاب «معنا در تاریخ» اثر کارل لوویت”

مصاحبه کاوه بهبهانی با هفته‌نامه شهرِ راز درباره‌ی شهر و شهروندی

شنبه 19 خرداد 97 – شماره 254

ادامه مطلب “مصاحبه کاوه بهبهانی با هفته‌نامه شهرِ راز درباره‌ی شهر و شهروندی”

آن‌هایی که شکاک یا ملحد هستند، باور و فهم متدین‌ها را تحلیل فلسفی می‌کنند. مثلاً شخصی به نام آنتونی کنی لاادری‌گر است. قبلاً متأله مسیحی و مدرس بوده، اما شکاک شده است. ایشان یک شخص دین‌باوری مثل آلوین پلانتینگا یا ریچارد سوئین برن را تحلیل فلسفی می‌کند و دلایل آن‌ها را برای اثبات وجود خدا یا خداباوری نقد می‌کند. لازم نیست که خودش خداباور باشد. وقتی تحلیل می‌کند، نمی‌تواند ملحدین را تحلیل کند، باید کسانی را تحلیل کند که فهم دینی دارند. ادامه مطلب “تحلیل فلسفی از «فهم متدینین» نه گوهر دین”

تحلیل و نقد گفتمان تئودیسه‌های سنتی در پاسخ به مسئلۀ شر

نویسنده: نعیمه پورمحمدی (استادیار فلسفه دین دانشگاه ادیان قم)

چکیده:

مهمترین تئودیسه‌های سنتی در پاسخ به مسئلة شاهد محور شر عبارتند از تئودیسه‌های «اختیار»، «پرورش روح»، «خلوص»، «تسلیم و وابستگی به خدا»، «مکافات و هشدار»، «جبران» و «قدردانی». به الگوی فکری حاکم بر این تئودیسه‌ها «گفتمان تئودیسه» می‌گوییم. گفتمان تئودیسه‌ها از جهات مختلف فلسفی قابل انتقاد است. در این مقاله انتقادهای گوناگون به گفتمان فلسفی تئودیسه‌ها را استخراج، صورت بندی، مقوله سازی و ارائه کردم. این نقدهای گفتمانی به شش جهتِ ۱) «شخص تئودیسه پرداز»، ۲)«ماهیت شرور»، ۳)«ماهیت جهان»، ۴)«ماهیت خدا»، ۵)«زبان تئودیسه»، و۶)«عمل تئودیسه پردازی» قابل تقسیم و بیان هستند. توضیح اینکه، 1) تئودیسه‌ها با تکیه بر شخص تئودیسه‌پرداز به این دلیل که «نظری»، «سوژه محور» و «غیرتاریخی»اند، قابل نقدند. 2) تئودیسه‌ها از جهت ماهیت شرور به این دلیل که «انتزاعی»، «ذات‌گرایانه»، «ناظر محور» و «درجه دوم» اند، قابل نقدند. 3) تئودیسه‌ها از جهت ماهیت جهان به این دلیل که «علّی» و «خدامحور» اند، قابل نقدند. 4) تئودیسه‌ها از جهت ماهیت خدا پیروی «خداشناسی سنتی» هستند و این امر قابل انتقاد است. 5) تئودیسه‌ها از جهت زبان «غیرتراژیک» و «غیررازورزانه» اند و این امر قابل نقد است. 6) تئودیسه‌ها از جهت عمل تئودیسه‌پردازی «سکولار»، «غیرمتن محور» و به دنبال «حرفه‌ای سازی» و «نظام‌مندی»‌اند واین امر قابل نقد است. پس از نقد گفتمانی تئودیسه‌های سنتی، به سراغ نمونه‌هایی از تئودیسه‌هایی که در دوران مدرن ارائه شده‌اند رفتم و گزینه‌هایی را یافتم که با یک «چرخش گفتمانی»، دستور زبان تئودیسه ها را متحول کرده‌اند: «تئودیسه‌های مبتنی بر صلیب»، «تئودیسة اعتراض»، «تئودیسة روایی» و «تئودیسۀ فمینیستی» نمونه‌هایی از این تئودیسه‌ها هستند که اصلاح گفتمانی پیدا کرد‌اند؛ یعنی گفتمان آنها «عملی»، «ابژه محور»، «تاریخی»، «عینی»، «ناذات گرا»، «غیرعلّی»، «تراژیک» و «متن محور» شده است و «زبان درجه اول» دارند.

ادامه مطلب “مقاله نعیمه پورمحمدی با عنوان «تحلیل و نقد گفتمان تئودیسه‌های سنتی در پاسخ به مسئلۀ شر»”

رابطه بیناشخصی عنوان گفتگویی است با دكتر آرش نراقی. او در بخش اول این گفتگو به شرح رابطه تفهمی می پردازد. رابطه ای كه منحصر به مناسبات انسانی است و سطح عالی آن رسیدن به یك رابطه صمیمانه است. ایشان در ادامه، نوعی از روابط بیناشخصی را شرح میدهد كه “رابطه شكوفاننده” نام دارد. همچنین به راههای تقویت این نوع رابطه اشاره میكند اما آن را همانند سایر روابط دارای چالشهایی میداند كه راه حل عبور از آن “گفتگو” است و البته این گفتگو برای موثر واقع شدن نیازمند ویژگی هایی است. آرش نراقی در انتها، به رعایت نكاتی اخلاقی به هنگام پایان دادن به برخی روابط اشاره دارد… ادامه مطلب “نشست جمعیت خیریه غدیر با آرش نراقی پیرامون «رابطه بیناشخصی»”

تأمّلی دربارهٔ رابطهٔ «مرگ» و «زندگی» و نسبت آنها با «عشق»
(بخشی از مجموعهٔ «کلماتِ باطل»)

تقدیم به صدیق قطبی

مسعود زنجانی ادامه مطلب “تأمّلی دربارهٔ رابطهٔ «مرگ» و «زندگی» و نسبت آنها با «عشق»”

کتاب «دیانت و عقلانیت» یادداشت‌ها و مقالات رضا بابایی در حوزۀ دین‌شناسی، با رنگ‌وبوی روشنفکری دینی و سمت‌وسوی آسیب‌شناسی است. بسیاری از این یادداشت‌ها و مقالات، سابقۀ نشر در مجلات علمی و فضاهای مجازی دارند؛ اما نویسنده با نظرداشت نقدها و بازخوردها، همۀ آنها را بازنویسی و ویرایش کرده است؛ چنانکه در مقدمۀ کتاب می‌نویسد: «این یادداشت‌ها و جستارها، در طی سالیانی دراز پدید آمده‌اند؛ اما همگی در سال 1396 بازنگری و ویرایش علمی شده‌اند.»

بنیان کتاب بر «عقلانیت درون‌دینی» است؛ یعنی نویسنده، اجزای نظری و مناسکی منسوب به دین را به پیش‌فرض‌ها، مبانی و مقبولات دینی عرضه می‌كند تا درنگرد كه آیا میان آنها ارتباطات منطقی و ارگانیک وجود دارد یا نه. او به‌اجمال می‌پذیرد كه پاره‌ای از باورها و توصیه‌های دینی، از سنجش‌های خردبسنده می‌گریزند، اما اولا خط قرمز دین خردستیزی است و ثانیا باورها و رفتارهای منسوب به دین را باید با عقلانیت درون‌دینی سنجید. منطق این سنجش و ارزیابی نیز در خود دین صورت‌بندی می‌شود، نه در بیرون از آن. بنابراین کتاب از چشم‌انداز عقل خودبنیاد در دین نمی‌نگرد، بلکه عقلانیتی را که می‌توان از طریق انسجام‌گروی(Coherentism) از باورها و آموزه‌های کلی دین آموخت، معیار ارزیابی‌ها قرار داده است. ادامه مطلب “معرفی و بررسی کتاب دیانت و عقلانیت با حضور رضا بابایی”

سخنرانی آرش نراقی با عنوان «دین و نقش آن در مدیریت عواطف» در بنیاد توحید ادامه مطلب “سخنرانی آرش نراقی با عنوان دین و نقش آن در مدیریت عواطف”

چند روز پیش فایل صوتی هفت دقیقه‌ایی از دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی منتشر شد که دربارهٔ زبان فارسی و زبان‌های محلّی بود. این هفت دقیقه بخشی از کلاس درس ایشان در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران در تاریخ یکم خرداد ۱۳۹۷ است. (صوت کامل این جلسه) چنان‌که در فایل منتشرشده نیز شنیده می‌شود، استاد ابتدا خاطره‌ای از دوران حضورشان در آکسفورد و برخوردشان با جُنگی خطی می‌گویند که شامل اشعاری به سبک هندی از فردی انگلیسی‌زبان و عضو کمپانی هند شرقی است. سپس از اهداف انگلیسی‌ها در آموختن زبان فارسی و آشنایی با فرهنگ ایرانی سخن می‌گویند که با این کار زبان فارسی را در هند برانداختند و با رواج زبان اردو راه را برای زبان انگلیسی گشودند و اندک‌اندک آنچه خواستند، کردند. استاد در این بخش می‌گویند: «[انگلیسی‌ها] بعد از اینکه مسلّط شدند، گفتند گور بابای زبان فارسی، شما زبان فارسی براتون خوب نیست. شما بیایید اردو رو که یک زبان محلّی است، اینو بگیرید بزرگش کنید و همین کار رو کردند. می‌دونستند که زبان فارسی شاهنامه داره، مثنوی داره، سعدی داره، حافظ داره، نظامی داره؛ می‌تونه با شکسپیر کشتی بگیره. ولی زبان اردو چیزی نداره که با شکسپیر کشتی بگیره. بعد از مدتی بچّهٔ هندی میگه: گور بابای این زبان اردو. من که می‌تونم شکسپیر بخونم، چرا این شعرهای ضعیف و این ادبیات چی چی… اصلاً زبانم رو انگلیسی می‌کنم، چنانکه کردند» (از ۱:۱۳ تا ۲:۷ از فایل منتشرشده) پس از آن با اندرزی مشفقانه به ماجرای این روزهای زبان‌های محلّی اشاره‌ای کوتاه می‌کنند و به سیاست روس‌ها در آسیای میانه می‌پردازند که هر قومیّت کوچکی را پرورش می‌دهند و آنها را از زبان فارسی و فرهنگ ایرانی دور می‌کنند تا آنچه انگلیسی‌ها در هند کردند، اینها در آسیای میانه بکنند. یعنی با پرداختن به زبان‌های محلّی و از بین بردن زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در آسیای میانه، جوان قوم قزاق که زبان‌ محلّی‌‌اش آثاری مانند آنچه در زبان فارسی می‌بینیم، ندارد، می‌گوید حال که زبان ملّی من از لحاظ دارا بودن آثار ادبی چنین است من پوشیکن می‌خوانم، لرمانتف می‌خوانم و روس می‌شود.  ادامه مطلب “ماجرای دفاع محمدرضا شفیعی کدکنی از زبان فارسی در کلاس درس”