مقاله ابوالقاسم فنائی با عنوان «در باب اسلام، مسلمانی، و روشنفکری دینی»

مقاله ابوالقاسم فنائی با عنوان «در باب اسلام، مسلمانی، و روشنفکری دینی»

در باب اسلام، مسلمانی، و روشنفکری دینی

ابوالقاسم فنائی

به نظر می‌رسد در بحثی که اخیراً درباره‌یِ نظریه‌های جدید برخی از روشنفکران دینی مطرح شده چهار پرسش زیر با یکدیگر خلط می‌شوند:

چه کسی مسلمان است و چه کسی مسلمان نیست؟

چه کسی روشنفکر دینی است و چه کسی روشنفکر دینی نیست؟

چه چیزی را می‌توان به اسلام نسبت داد؟ یا اسلام چیست؟

چه کسی حق دارد چیزی را به اسلام نسبت دهد؟

من بدون اینکه از اشخاص نام ببرم، می‌کوشم در این رابطه نکاتی را مطرح کنم و امیدوارم این نکات به برطرف شدن برخی از ابهامات کمک کند.

چه کسی مسلمان است و چه کسی مسلمان نیست؟ ادامه مطلب “مقاله ابوالقاسم فنائی با عنوان «در باب اسلام، مسلمانی، و روشنفکری دینی»”

«خیلی دور، خیلی نزدیک»: مجموعه نشست‌های دورنما با دین‌پژوهان و اسلام‌پژوهان ایرانی ساکن خارج از ایران، به میزبانی زهیر میرکریمی

«خیلی دور، خیلی نزدیک»: مجموعه نشست‌های دورنما با دین‌پژوهان و اسلام‌پژوهان ایرانی ساکن خارج از ایران، به میزبانی زهیر میرکریمی

«خیلی دور، خیلی نزدیک» عنوان مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای زنده‌ی مجموعه‌ی دورنما در محیط اینستاگرام است که از زمستان ۱۴۰۰ آغاز شده است و در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه دارد. در هر نشست از این مجموعه، میزبان به سراغ یکی از دین‌پژوهان و اسلام‌پژوهان ایرانیِ ساکن خارج از ایران می‌رود و پس از آشنایی با کارنامه‌ی علمی و پژوهشیِ او، در موضوعی خاص پرسش‌هایی درباره‌ دین‌پژوهی و اسلام‌پژوهی مطرح می‌کند. در پایان هر نشست همراهان و مخاطبان در محیط اینستاگرام می‌توانند پرسش‌های خود را با مهمان مطرح کنند. ادامه مطلب “«خیلی دور، خیلی نزدیک»: مجموعه نشست‌های دورنما با دین‌پژوهان و اسلام‌پژوهان ایرانی ساکن خارج از ایران، به میزبانی زهیر میرکریمی”

تقریری از جلسات قرآن و سه پرسش اساسی؛ بخش ۱ از ۴

تقریر مهدی ایرانمنش از دیدگاه فرهاد شفتی ارائه شده در مجموعه جلسات «قرآن و سه پرسش اساسی»؛ بخش اول: مخاطب قرآن کیست؟

تقریر مهدی ایرانمنش از دیدگاه فرهاد شفتی ارائه شده در مجموعه جلسات «قرآن و سه پرسش اساسی»؛ بخش اول: مخاطب قرآن کیست؟

برای دریافت فایل PDF به انتهای صفحه مراجعه کنید

پرسش اول:  مخاطب قرآن کیست؟

 یادداشتی از فرهاد شفتی: از صدانت و دوست ارجمند، مهدی ایرانمنش، سپاسگزارم که همّت کرده و تقریری از پنج نشست “قرآن و سه پرسش اساسی”  که در صدانت برگزار شد را در زمانی بسیار کوتاه به صورت نوشتار زیر درآوردند. همچنین سپاسگزارم که پیش از انتشار، به من فرصت تنقیح آنرا دادند، اگرچه همین باعث تاخیر در انتشار این نوشتار شد. در بازبینی انجام شده، سعی کردم ضمن حفظ ماهیت گفتاری آن با کمی ویراستاری و در مواردی جابجا کردن و به طور معدود اضافه کردن برخی توضیحات، بر انسجام و روشنی این متن که در اصل، گفتار و گفتگو بوده است بیفزایم.

همانگونه که در متن آمده است، پرسش اصلی در واقع این است که قرآن به چه کار امروز ما می‌آید. برای تبیین پاسخم به این پرسش اما باید از گردنه‌ی دو پرسش اساسی دیگر عبور می‌کردم، اول اینکه مخاطب قرآن کیست و دوم اینکه آیا قرآن به دین نگاهی کثرت‌انگار دارد یا نگاهی انحصارگرا. پس از پاسخ به این دو پرسش می‌توان با نگاهی آبدیده‌تر به پرسش قرآن و امروز و ما پرداخت.

مایلم در این یادداشت دو نکته را توضیح دهم. اول اینکه مباحث این سه پرسش وابسته به یکدیگرند. پاسخ به پرسش سوم بر مبنای پاسخ‌های پرسش اول و دوم‌ است. از همین روی شاید خواندن بخش‌های آخری این نوشتار بدون حداقل مروری بر بخش‌های نخستین و میانی، مبنا و منطق سخن را دچار ابهام کند. نکته‌ی دوم اینکه در پاسخ به این سه پرسش، به مناسبتِ موضوع، جریان اندیشه به تدریج به سوی سر منزل مقصود روان است. گمانم این است که باور و فهمی که از موضوعات مختلف مطرح کرده‌ام  تنها با نزدیک شدن به بحث‌های پایانی آشکار می‌شود. ادامه مطلب “تقریری از جلسات قرآن و سه پرسش اساسی؛ بخش ۱ از ۴”

میزگرد طبیعت‌گرایی با حضور حسین شیخ‌رضایی، علی حسین‌خانی و حسن امیری‌آرا

میزگرد طبیعت‌گرایی با حضور حسین شیخ‌رضایی، علی حسین‌خانی و حسن امیری‌آرا

میزگرد طبیعت‌گرایی با حضور حسین شیخ‌رضایی، علی حسین‌خانی و حسن امیری‌آرا

فلسفه زیر چتر علم

منبع: روزنامه اعتماد، شماره ۵۲۵۰، چهارشنبه ۱۵ تیر ۱۴۰۱

محسن آزموده :مباحث و آثار فلسفی میان اهل فرهنگ در ایران بسیار طرفدار دارند. اما در میان این آثار پرمخاطب کمتر نامی از مفهوم طبیعت‌گرایی یا طبیعی‌گرایی (naturalism) به میان‌ می‌آید و اصطلاح رایج ناتورالیسم در میان اهل فرهنگ بیشتر به عنوان یک مکتب یا جریان ادبی شناخته شده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد امروزه طبیعت‌گرایی، گرایش یا بحث غالب در مجامع علمی فلسفی در جهان است. در نتیجه این کنجکاوی برای مخاطب پدید می‌آید که طبیعت‌گرایی یعنی چه و چرا این قدر مورد توجه است؟ در جامعه ما که در ظاهر این‌قدر به مباحث فلسفی علاقه‌مند است، چرا در این‌باره این اندازه کم بحث می‌شود و در مورد آن کتاب یا مقاله بسیار اندک است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، نزد سه تن از اعضای هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران رفتیم. حسین شیخ‌رضایی، علی حسین‌خانی و حسن امیری آرا، پژوهشگران فلسفه هستند و هر یک در این زمینه، نوشته‌ها و مقالات قابل توجهی نگاشته‌اند. یکی از انگیزه‌های ما از پرداختن به این موضوع، همایشی با موضوع طبیعت‌گرایی بود که در اسفندماه سال ۱۴۰۰ در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد. در این همایش شمار زیادی از چهره‌های فلسفی بین‌المللی حضور داشتند. همین رویداد و اقبال شایان توجه متخصصان فلسفه از سراسر دنیا، نشان‌گر اهمیت و رواج بحث درباره طبیعت‌گرایی در روزگار ما است. علاقه‌مندان به مباحثی که آن اساتید ارایه کردند، برای استفاده از فایل دیداری و شنیداری همایش می‌توانند به سایت موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران مراجعه کنند. ادامه مطلب “میزگرد طبیعت‌گرایی با حضور حسین شیخ‌رضایی، علی حسین‌خانی و حسن امیری‌آرا”

مقاله حسین دباغ با عنوان «مولانا و عشق بی ادب»

مقاله حسین دباغ با عنوان «مولانا و عشق بی ادب»

مولانا و عشق “بی ادب”: چرا تلقی مولانا از عشق می تواند اخلاق سوز باشد؟

حسین دباغ

انتشار اولیه در نشریه حیات معنوی/ سال چهارم/ شماره یازدهم/ بهار ۱۴۰۱

آیا عشق ضرورتا آدمی را اخلاقی تر می کند؟ آیا در ساختار عشق عنصری نهفته است که ضرورتا توانایی اخلاقی زیستن را فراهم می کند؟ به نظر می رسد پاسخ مولانا مثبت باشد. نه تنها آدمیان که حتی شاید حیوانات به باور او با عشق بدل به موجودات اخلاقی تری می شوند. من در این نوشته استدلال می کنم که تقریر مولانا از یک تعارض رنج می برد. او از یک طرف عشق را درمان خودخواهی ما آدمیان می داند که “اخلاق ساز” است ولی از طرفی دیگر وقتی از عالم انسانی ارتفاع میگیرد و عشق را امری الهی قلمداد می کند خاصیت ویرانگری عشق “اخلاق سوز” می شود. ادامه مطلب “مقاله حسین دباغ با عنوان «مولانا و عشق بی ادب»”

گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی؛ ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست

گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی؛ ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست

گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی

ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست

محسن  آزموده

روزنامه اعتماد، شماره ۵۲۴۲، دوشنبه ۶ تير ۱۴۰۱

درآمد: مصطفی ملکیان، پژوهشگر نام‌آشنای فلسفه و اخلاق در ایران در یک دهه اخیر، عمدتا بر اصالت فرهنگ و اولویت فرد و توجه به درونیات انسان یعنی باورها، احساسات و خواسته‌های او تاکید داشته و کمتر به اصلاحات اجتماعی و مهم‌تر از آن نهاد سیاست پرداخته است. از این رو مقدمه تحلیلی و خواندنی او بر کتاب «فلسفه سیاسی» (درآمدی کامل) می‌تواند نشان‌گر چرخش یا تحولی -ولو ناچیز- در دیدگاه‌های او تلقی شود. او البته در بخش پرسش و پاسخ نشست رونمایی این کتاب به روشنی گفت که قبلا به اهمیت سعادت جمعی به عنوان شرط حصول سعادت فردی، کمتر توجه داشته است. ملکیان البته بلافاصله تاکید کرد، هنوز هم میزان تاثیر قوت فرد را در برابر جامعه کم نمی‌داند و اصلاح فرهنگی را پایدارتر و ماندگارتر تلقی می‌کند، ضمن آنکه معتقد است اصلاحات سیاسی و اجتماعی تنها موجبات سعادت فردی را ایجاب می‌کند و لذت و بهروزی بالفعل به خود شهروندان بستگی دارد. آنچه می‌خوانید گزارشی از سخنرانی مصطفی ملکیان در جلسه رونمایی کتاب «فلسفه سیاسی» (درآمدی کامل) نوشته فیل پاروین و کلر چمبرز است که با ترجمه روان و دقیق جواد حیدری، مترجم و پژوهشگر علوم سیاسی منتشر شده و انتشارات سروش مولانا آن را منتشر کرده است.

ادامه مطلب “گفتار مصطفی ملکیان در نشست رونمایی از کتاب فلسفه سیاسی؛ ضرورت جمع عقلانیت و اخلاق در سیاست”

نوشتار «دفاع از “اصالت فرهنگ” ملکیان» به قلم حسین حسینی

نوشتار «دفاع از "اصالت سیاست" ملکیان» به قلم حسین حسینی

دفاع از “اصالت فرهنگ” ملکیان

به قلم حسین حسینی

استاد ملکیان هم مثل هر متفکر دیگری قابل نقد است و تبعا نمی‌توان همه‌ی آرای ایشان را دربست پذیرفت یا یکسره رد کرد. خودشان هم نشان داده‌اند که مدافع نقد و نقادی‌اند و چنین رویکردی را در آثارشان می‌بینیم.

در این نوشته‌ی کوتاه به توضیح نظریه “اصالت فرهنگِ” استاد ملکیان و دفاع از آن می‌پردازم. در نوشته‌های بعدی امیدوارم نقدهایی هم که به آرای ایشان به نظرم می‌رسد، مطرح کنم. برای نمونه، با جبرگرایی ایشان مخالفم و به نظرم، این جبرگرایی با تمام پروژه فکری ایشان مانند اصالت فرهنگ، عقلانیت و معنویت یا دغدغه‌ی اصلاح‌گری فردی و اجتماعی در تضاد جدی است.

در ابتدا باید گفت که ملکیان به هیچ وجه کار سیاسی یا اقتصادی را کم‌اهمیت نمی‌داند. اصلا مگر می‌شود سیاست و اقتصاد را دست‌کم گرفت و به زندگی خود ادامه داد؟ سیاست است که روابط داخلی و خارجی مربوط به قدرت را سامان می‌دهد و تاثیر آن در زندگی هر روز ما غیر قابل انکار است. ادامه مطلب “نوشتار «دفاع از “اصالت فرهنگ” ملکیان» به قلم حسین حسینی”

درس‌گفتارهای بازخوانی کتاب نیروی حال اکهارت تُله با تدریس ایرج شهبازی

درس‌گفتارهای بازخوانی کتاب نیروی حال اکهارت تُله با تدریس ایرج شهبازی

شش سخنرانی، درباره “خودشناسی و زیستن در زمان حال”  در جلسات مربوط به “بازخوانی کتاب نیروی حال”، از اکهارت تُله، ایراد شده‌اند به شما تقدیم کردم که به لطف حق، با استقبال خیلی خوب علاقه‌مندان روبه‌رو شد. ازآن‌جاکه اندیشۀ «زیستن در زمان» حال مانند یک شمشیر دولبه است و می‌تواند آسیب‌های زیادی به بار بیاورد، لازم دیدم باز هم یادآوری کنم که همواره باید مراقب باشیم، به نام زندگی در زمان حال، از گذشته و آینده غافل نشویم. به همین سبب یک سخنرانی کوتاه را که در سال ۱۳۹۵ در پژوهشگاه علوم انسانی ارائه کرده‌ام، به شما تقدیم می‌کنم. هدف این سخنرانی آن است که تبیینی از زندگی در زمان حال به دست بدهد که با درس‌آموزی از گذشته و برنامه‌ریزی برای آینده تعارضی نداشته باشد. در آغاز بخش پنجم نیروی حال نیز به همین مسأله اشاره کرده‌ام، ولی در این‌جا، به تفصیل بیشتری، این موضوع مهم بررسی می‌شود. پیشاپیش به خاطر برخی مطالب تکراری در این سخنرانی از شما پوزش می‌طلبم، ولی باور دارم که این سخنرانی می‌تواند تکمیل‌کنندۀ مباحث پیشین باشد و به برخی از پرسش‌ها و نقدهای نظریۀ زیستن در زمان حال پاسخ بدهد.

از کسانی که این هفت سخنرانی‌ را گوش‌ می‌کنند، خواهشمندم که کتاب‌های اکهارت تله را با دقت تمام بارها بخوانید و در آنها تأمل کنید. این سخنرانی‌ها به هیچ وجه شما را از آن کتاب‌های عمیق و ارزشمند بی‌نیاز نمی‌کنند. هدف این سخنرانی‌ها ارائۀ چارچوب اصلی اندیشۀ اکهارت تُله است و مطالب مهمی در لابه‌لای کتاب‌ها هست که در این سخنرانی‌ها نیامده‌اند. ادامه مطلب “درس‌گفتارهای بازخوانی کتاب نیروی حال اکهارت تُله با تدریس ایرج شهبازی”

درس‌گفتارهای احمد رجبی با عنوان درآمدی به فلسفه متاخر هایدگر، شرح و تفسیر رساله اینهمانی و تمایز

درس‌گفتارهای درآمدی به فلسفه متاخر هایدگر، شرح و تفسیر رساله اینهمانی و تمایز

در این درس‌گفتارها کوشیده شده است از طریق شرح و تفسیر دو نوشتار مهم و مشهور “اصل اینهمانی” و “قوام هستی‌خداشاختی متافیزیک” از رساله “اینهمانی و تمایز”، درآمدی به چارچوب اندیشه متاخر و پس از گشت هایدگر به دست داده شود. تاکید اصلی در مسیر تفسیر این دو متن، بر مساله امکان عقلانیت و حقیقت در فلسفه است، بدین معنا که بر خلاف دیدگاه رایج، هایدگر متاخر دقیقا دغدغه عقلانیت و مسئولیت آزاد عقلانی انسان در تعلق به افق الزام‌آور حقیقت را دارد. نقد بنیادینی که او به متافیزیک وارد می‌کند، برخاسته از بحرانی‌ست که سیر تاریخی متافیزیک به واسطه نگاه بنیادگذارانه میان عقل و وجود تا هگل و نهایتا نیچه به سوی آن پیش رفته، و آن چیزی نیست جز اندراج وجود ذیل عقل خوداندیش و تبدیل آن به اراده به قدرت و بی‌معنا شدن افق ظهور و وجود و حقیقت، و بدین ترتیب، بی‌معنایی عقل و عقلانیت، و نیز تداوم آن بحران تا کنون در نگاه سلطه‌گرانه به جهان و انسان.

اندیشه متاخر هایدگر و مفاهیم بنیادین آن، نظیر رویداد، پوشیدگی، بی‌بنیادی، تاریخ و تقدیر وجود و مانند آن، در پرتو این مساله بنیادین شرح و تفسیر می‌شوند که به چه معنا برای امکان عقلانیت و حقیقت، باید گشودگی عقل به وجود به منزله افق حقیقت، بر اساس احراز و به رسمیت شناختن عرصه مقدم فعل ظهور در تقدم مطلقش و از این حیث در دسترس‌ناپذیری‌اش از نو طرح شود و چگونه اندیشه هایدگر یکسره معطوف به کشف و نشان دادن چنین ضرورتی به عنوان ضابطه بنیادین پدیدارشناسی‌ست.

تفسیر دو متن مذکور، این مجال را فراهم می‌کند که ساختار اندیشه متاخر هایدگر، فارغ از شیوه بیان نیمه‌شاعرانه و اشارت‌وار معمول او در سالهای واپسین حیات فکری‌اش، توجه را به شیوه تحلیل و واسازی دقیق او در خصوص مبانی نهایی عقلانیت سوق دهد، یعنی تحلیل اصل اینهمانی به عنوان نقطه آغاز بداهت عقلی و نیز اصل تمایز هستی‌شناختی میان موجود و وجود.

این درس‌گفتارها در قالب درس تفسیر متون فلسفی در دوره ارشد فلسفه دانشگاه تهران در نیم‌سال دوم ۱۴۰۰-۱۴۰۱ توسط احمد رجبی (استادیار گروه آموزشی فلسفه دانشگاه تهران) ارائه شده است. ادامه مطلب “درس‌گفتارهای احمد رجبی با عنوان درآمدی به فلسفه متاخر هایدگر، شرح و تفسیر رساله اینهمانی و تمایز”

مجموعه ایران پایدار

مجموعه ایران پایدار

ایران سرزمینی است که کثرت و تنوع اجتماعی از هزاره‌ها پیش تا کنون ویژگی قالب آن بوده است. در این سرزمین مردمانی از تیره‌ها، اقوام، ادیان و مذاهب گوناگون آمده‌اند و بدون آنکه به صورت کامل از صحنۀ تاریخ ایران محو شوند اثری بر جای نهاده و رفته‌اند.

در چنین سرزمینی یافتن بنیان و هدفی مشترک، به غیر از خود مفهومِ «ایران»، که ایرانیان با تمامی تفاوت‌ها و کثرت‌هایشان بتوانند حول آن گرد آیند امری ناممکن است. هر هدف و بنیانِ دیگری را که برگزینیم سبب حذف گروهی از ایرانیان خواهد شد که نتیجۀ آن ناممکن شدن همکاری همۀ آنان برای رسیدن به آینده‌ای بهتر است.

از سوی دیگر باقی ماندن ایران و تبدیل شدن آن به آشیانی امن برای تمام ایرانیان، جز از طریق محیط‌زیست و جامعه‌ای پایدار ممکن نیست؛ هرگونه بی‌ثباتی در هر یک از این حوزه‌ها می‌تواند سبب ناپایداری حوزۀ دیگر و در نهایت کل زیست‌بومِ ایران شود.

بر این اساس است که نام این سایت را «ایرانِ پایدار» نهاده‌ایم؛ چرا که به گمان ما تنها هدفی است که ایرانیان با همۀ کثرت‌های زیبایشان می‌توانند حول آن گرد آیند.

اما داشتن هدفی نیکو تنها گام نخست رسیدن به آینده‌ای بهتر است؛ برای رسیدن به هدف، نیازمند نقشه‌ای هستیم که مخاطرات مسیر پیش‌رو را نشان داده و از بین تمامی مسیرهای موجود، مناسب‌ترین مسیر را به ما بنمایاند. رسیدن به چنین نقشه‌ای برای آیندۀ ایران نیازمند آن است که جغرافیا و تاریخ ایران را به نیکی بشناسیم؛ وضعیت آن را دریابیم؛ به عوامل رسیدن به این وضعیت آگاه شویم تا در نهایت بتوانیم به پرسش چگونگی رسیدن به وضعیتی بهتر یا به عبارتی ایرانی پایدار پاسخی در خور و شایسته دهیم. به همین دلیل است که سایتِ ایرانِ پایدار پاسخ‌گویی به ۴ پرسش بنیادین زیر را مهم و اساسی دانسته و رسیدن به پاسخ آنها از منظر اندیشمندانی که به نوعی تلاش کرده‌اند به یک یا تمامی این پرسش‌ها پاسخ گویند را لازم و ضروری می‌داند:

ایران چیست؟

وضعیت ایران چگونه است؟

چرا وضعیت ایران اینگونه است؟

چگونه می‌توان این وضعیت را بهبود داد؟

پاسخ ما به ۴ پرسش فوق هرچه باشد، بی‌گمان عمومی سازی دانش برآمده از این پاسخ‌ها بخشی از راه‌حل رسیدن به ایرانِ پایدار است؛ به همین دلیل تلاش کرده‌ایم تا به اشکال گوناگون پاسخ‌های داده شده به این پرسش‌‌ها را با سایر ایرانیان نیز به اشتراک بگذاریم.

این تمامی آن چیزی است که می‌توان دربارۀ سایت ایرانِ پایدار گفت و به کوتاه‌ترین شکل ممکن در شعار این سایت نیز انعکاس یافته است:

«ایرانِ پایدار بستری برای ایران‌شناسی و ایران‌شناسی بنیانی برای پایداریِ ایران»

ادامه مطلب “مجموعه ایران پایدار”