متن پیش‌رو اولین جلسه از سلسله جلسات پرونده «فلسفه تحلیلی در زندگی روزمره» است که به صورت ۱۴ گفتگوی اینستاگرامی به میزبانی محمدرضا واعظ و به همت موسسه فرهنگی هنری پیدایش(رویش دیگر) در بهار ۱۴۰۱ برگزار شده است. فیلم تمام جلسات در انتهای این صفحه موجود است. ادامه مطلب “پرونده‌ی فلسفه تحلیلی در زندگی روزمره”
تاریخ دین تاریخی پیچیده است. هر قدر که بیشتر در آن نظر می‌کنیم و آن را به مطالعه می‌گیریم، با نکات تازه‌تری مواجه می‌شویم. یکی از مفاهیمی که می‌تواند بخشی از این تاریخ را به ما بنمایاند، مفهوم بسته‌بندی دین[2] و دین بسته‌بندی‌شده[3] است. در ادبیات جامعه‌شناسی دین اغلب دین بسته‌بندی‌شده در برابر دین زیسته[4] قرار داده می‌شود و دوگانه‌ی دین بسته‌بندی شده/دین زیسته صورت‌بندی می‌شود (Bouma, ۲۰۱۸). اما اولاً این دو لزوماً در تقابل با هم نیستند و هم‌زمان می‌توانند وجود داشته باشند و ثانیاً در یک سطح از واقعیت قرار ندارند زیرا یکی ناظر به زیستن دینی است و یکی ناظر به سازمان‌دهی و صورت‌بندی دین است و در زبان فارسی ما این دو سطح را به درستی از هم جدا می‌کنیم و دین زیسته را در «دین‌داری» مورد بحث قرار می‌دهیم و آن را از «دین» جدا می‌کنیم. بنابراین، من دین بسته‌بندی شده را در برابر دین پیشابسته‌بندی قرار می‌دهم و از این دو مفهوم دو مرحله‌ی تاریخی متفاوت از حیات دین را مراد می‌کنم. به‌عنوان مثال، ما می‌توانیم از اسلام بسته‌بندی‌شده و اسلام پیشابسته‌بندی سخن بگوییم. بگذارید نخست از دین پیشابسته‌بندی سخن بگویم. ادامه مطلب “مقاله حسن محدثی با عنوان «بسته‌بندی دین یا واسازی دین؛ مورد نزاع کدیور-سروش»”
برجسته‌ترین پیامد گسترش شبکه‌های اجتماعی اهمیت یافتن سخن بوده است: برای انسانِ امروز، به سخن درآوردن شخصی‌ترین اندیشه‌هایش (در قالب یک «توئیت»، «استوری»، «پُست»، «کامنت»، «ویدئوی یوتیوب» و …) و داد‌وستد آنها با دیگر اندیشه‌ها گویی سرنوشت‌سازترین کار روزانه‌ی انسان شده است. اکنون، سکوت، گوشه‌گیری و درخودفرورفتن فضایلی عارفانه نیستند چرا که دیگر کمتر کسی از وسوسه‌ی از-خود-سخن-گفتن در امان است؛ اینترنت پر است از «عارفان» پرسخن! ادامه مطلب “نوشتار بعثت علمی با عنوان «شبکه‌های اجتماعی و شرمِ نافرهیختگی»”
چنانچه گفته‌اند فلسفهٔ سیاسی به ایضاح مفاهیم سیاسی، معیارها، قواعد و اصول هنجاری سیاست، نظریه‌ها یا ایدئولوژی‌های سیاسی و سیاست کاربردی می‌پردازد. باید توجه داشت که فلسفهٔ سیاسی این ایضاح را به نحو توصیفی انجام نمی‌دهد بلکه اولا و بالذات هنجاری است؛ یعنی با این موضوع سر و کار دارد که به لحاظ اخلاقی چه چیزی درست و چه چیزی نادرست است؟ به عبارتی فلسفهٔ سیاسی در جست‌وجوی حقیقت در باب شیوه‌ی سامان‌بخشی به زندگی اجتماعی و سیاسی‌مان است. فلسفهٔ سیاسی می‌پرسد چه شیوه‌ای برای سامان دادن به زندگی اجتماعی و سیاسی ما درست است؟
ما در این دوره چند پرسش را انتخاب کردیم تا پیرامون آنها اندکی تأمل و استدلال کنیم و چالش‌های پیش روی مباحث را طرح کنیم. در جلسه نخست پیرامون چیستی و چرایی فلسفهٔ سیاسی سخن خواهیم گفت. در جلسهٔ بعد نیز با این پرسش آغاز می‌کنیم که اصلا چرا دولت یا حکومت باید وجود داشته باشد و چه دلایلی برای آن وجود دارد؟ سپس به این می‌پردازیم که دولت در سیاستگذاری‌های خود چگونه باید بیندیشد و در پی تحقق چه هدفی باشد؟ و پس از آن به مسائل چالش‌برانگیزی مثل حقوق بشر و آزادی و محدودهٔ آن و دموکراسی و برابری و عدالت اجتماعی و… خواهیم پرداخت. ادامه مطلب “ثبت‌نام دوره‌ی درآمدی بر فلسفه سیاسی تحلیلی”
حقوق بشر عنوانی است که حوزه‌ای وسیع را در بر می‌گیرد. من بنا ندارم حقوقی را که در اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد شناسایی و بحث قرار گرفته دقیقاً تعیین کنم، همین بس که بگویم این اعلامیه مشتمل بر سی ماده است و بسیاری از این مواد بیش از یک حق را تعریف کرده‌اند.[1] شبیه این سخن را می‌توان دربارهی دیگر اعلامیه‌های حقوق بشر که از آنها باخبرم گفت. از جمله اعلامیه قاهره دربارهی حقوق بشر در اسلام که دارای بیست‌وپنج ماده است و بسیاری از آنها نیز بیش از یک حق را تعریف می‌کنند.[2] معمولا این حقوق را به دو دسته‌ی عمده تقسیم می‌کنند. حقوق مدنی مانند آزادی بیان و حقوق اجتماعی همچون حق برخورداری از سطح مطلوب زندگی.[3] گاهی از این دو دسته تحت عنوان حقوق منفی/سلبی و مثبت/ایجابی یاد می‌شود، زیرا دسته اول عمدتاً متضمن آزادی از قیود بیجا و دسته دوم شرط تامین برخورداری‌های مثبت و موجه‌اند. ادامه مطلب “مقاله ویلیام شپرد با عنوان «حق ناحق بودن»”
در عنوان این نوشتار، و نیز در متن، ضمیر متکلم وحده را هدف‌مند انتخاب کرده‌ام تا از همین آغاز ادعای تعیین تکلیف برای دیگران یا دعوی طرح نظریه‌ای علمی در گستره‌ی کلام، دین یا معرفت‌شناسی دینی را نفی کنم و فروتنانه بیان کنم که آنچه در پاسخ به پرسش‌های بالا می‌نویسم دیدگاه من بر مبنای فهم من از دین و قرآن است، فهمی شخصی که با آن اندیشه و دلم آرام گرفته است. همچنین امیدوارم که این عنوان روشن کند که بنای این نوشتار نقد یا دفاع یا پاسخ به هیچ‌یک از سخنان و نوشته‌های اندیشمندان حوزه‌ی دین و معرفت‌شناسی دینی در این موضوع خاص نیست و منظور تنها مطرح کردن دیدگاهم است برای علاقه‌مندان تا شاید در کنار دیدگاه‌های متفاوت و متنوع دیگر، این را نیز در گوشه‌ای از رواق اندیشه قرار دهند.
دیگر اینکه اگرچه بیشتر منطقی می‌نماید که نخست به “ضروری اسلام را چه می‌دانم” بپردازم و سپس به “چرا مسلمانم”، اما چون این سطور را به عنوان یک مسلمان و برای خواننده‌ی مسلمان نوشته‌ام به نظرم می‌آید که ترتیب حاضر تناسب بهتری دارد. ادامه مطلب “نوشتار فرهاد شفتی با عنوان «چرا مسلمانم؟ ضروری اسلام را چه می‌دانم؟»”
به تازگی، نشست‌هایی مجازی درباره «اقتصاد سیاسی محیط زیست» به روایت «شهرام اتفاق» در «کلاب‌هاوس صنعتی شریف» برگزار می‌شود که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است. این اتاق در کلاب‌هاوس، فضایی برای گفتگو و اندیشیدن است که تحت حمایت «انجمن دانشگاه صنعتی شریف – سوتا» و به همت و درایت «محمدرضا حیدری» و «محمد یزدانفر» برپا شده است.
در این نشست‌ها سخنان غیرمتداول و تازه‌ای درباره محیط زیست بیان می‌شود که با آنچه به‌طور متداول می‌خوانیم یا می‌شنویم تفاوت دارد. اغلب اظهارات و محتواهای محیط زیستی روزمره، محدود به ذکر مصیبت درباره محیط زیست است و غالباً به ارایه فهرستی طویل از مصائب و تخریب‌های محیط زیستی در جهان یا کشور بسنده می‌شود. رویکردی که ضمن دربرداشتن وجوه مثبت و آگاهی‌بخش خود، تهی از هرگونه فهم چرایی پدیده‌هاست. اما «اقتصاد سیاسی محیط زیست» پا را از توصیف وضعیت موجود فراتر گذاشته و از رهگذر کنکاش درباره زیربناهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی، به تحلیل آن «چرایی» می‌پردازد.
شهرام اتفاق نگارش کتاب‌ها و مقالات متعددی را در حوزه «اقتصاد سیاسی محیط زیست» در کارنامه خود دارد و موضوع هر نشست نیز، مطالعه یک یا دو فصل از کتاب اوست. محمدرضا حیدری به عنوان پژوهشگر محیط زیست در دانشگاه میشگان فعالیت می‌کند و محمد یزدانفر کنشگر محیط زیست است.
ادامه مطلب “درس‌گفتارهای اقتصاد سیاسی محیط زیست در کلاب‌هاوس محیط زیست صنعتی شریف”
کتاب اخلاق‌شناسی نوین: نظریه‌های اخلاقی تازه‌ترین درس‌نامۀ منتشرشده در فلسفۀ اخلاق
کتاب اخلاق‌شناسی نوین؛ نظریه‌های اخلاقی نوشتۀ شیفرلندو و با ترجمۀ ابوالقاسم فنائی و ایمان عباس‌نژاد از سوی انتشارات سروش مولانا روانۀ بازار شد.
شاید بتوان فلسفۀ اخلاق را کاربردی‌ترین زیرشاخۀ فلسفه نامید. کتاب اخلاق‌شناسی نوین در یازده فصل طرح درس جامع و گام‌به‌گامی است برای آشنایی با نظریه‌های اخلاقی در فلسفۀ اخلاق (اخلاق هنجاری). شهرت علمی نویسنده در رشته فلسفۀ اخلاق، تخصص ابوالقاسم فنایی (دارای دکتری فلسفۀ اخلاق از دانشگاه شفیلد و استاد صاحب‌نظر در این حوزه در ایران) در موضوعی که در آن دست به ترجمه زده است، و محتوای نظام‌مند کتاب که می‌کوشد خواننده را در مسیری درست برای آشنایی و یادگیری این رشته پله‌پله راهنمایی کند از نکاتی است که می‌تواند ترجمۀ فارسی این کتاب را در جایگاه یکی از بهترین منابع برای آشنایی ابتدایی و پیشرفته با فلسفۀ اخلاق قرار دهد. ادامه مطلب “کتاب اخلاق‌شناسی نوین: نظریه‌های اخلاقی”
سوءاستفادۀ عامدانه و مکرر از حیواناتِ حس‌مندِ بی‌گناه توأم با ستم، درد، رنج، محبس‌های دلهره‌آور، استفادۀ ابزاری، تجارت، و مرگ باید تصورناپذیر باشد. اما آزمایش‌های حیوانی دقیقاً همین طور است: «عادی‌سازی امر تصورناپذیر».[i] تعداد حیواناتی را که سالانه در آزمایش‌های حیوانی استفاده می‌شوند ۱۱۵٫۳ میلیون برآورد می‌کنند. باتوجه‌به ستم، درد، رنج، و مرگی که بر آنان می‌رود، آزمایش حیوانی یکی از بزرگ‌ترین معضلات اخلاقی عصر ماست.
این عادی‌سازی دقیقاً در مقابل دانشی قرار می‌گیرد که اکنون از گستره و طیف ستم‌پذیری حیوانات داریم. نمی‌توانیم چشممان را بر پیچیدگی آگاهیِ حیوانات، به‌ویژه حس‌مندیِ حیوانات (که بر اساس ظرفیت تجربۀ درد و لذت تعریف می‌شود)، ببندیم. برخلاف اجدادمان، ما اکنون می‌دانیم (به همان اندازه مستدل که دربارۀ انسان‌ها می‌دانیم) که حیوانات، به‌ویژه پستانداران، پرندگان، و خزندگان، نه‌تنها درد را تجربه می‌کنند، بلکه بُهت، ترس، پریشانی، ضربۀ روانی، اضطراب، دلهره، آشفتگی، انتظار، و وحشت نیز با شدت‌وحدت کمتر یا بیشتر از انسان‌ها بر آنان می‌گذرد. این نتیجه‌ای است که از بسیاری کتاب‌های علمی و مقالات مجلاتِ علمی همتاسنج به دست آمده‌است.
این عادی‌سازی روی اعتماد مفرط بشر به اعتبار علمیِ آزمایش‌های حیوانی بنا شده‌است. اما نقدهای علمیِ جدید ورق را برگردانده‌است، به‌ویژه در ارتباط با اعتمادناپذیری آزمایش‌های حیوانی، پیش‌بینی‌ناپذیری محیط‌های آزمایشگاهی، ناهمخوانی بیماری‌های انسان با «مدل‌های حیوانیِ» بیماری‌ها، فیزیولوژی و عملکرد ژنتیک متفاوت بیناگونه‌ای، و پیدایش آزمایش‌های مرتبط با انسان که قدرت پیش‌بینیِ بیشتری دارند. نتیجه اینکه، اکنون دیگر درست یا منطقی نیست (اگر هیچ‌گاه بوده باشد) که بگوییم یگانه انتخاب اخلاقی‌مان بین آزمایش‌های حیوانی و کنارگذاشتن پیشرفت علمی است. ادامه مطلب “استدلالی اخلاقی علیه آزمایش‌های حیوانی”
محسن آزموده: عرفان و تفكر و زیست عرفانی، در میان ادیان و آیین‌های گوناگون، همواره به حقیقتی واحد و آرامش درونی و پالایش روانی فرا می‌خواند و از این حیث در روزگار عسرت روشی برای مقابله با مصایب و دشواری‌هاست. در میانه قرن چهاردهم میلادی، در هنگامه استیلای كلیسا، جنگ و تبعیض اجتماعی و فراگیری بیماری مهلك طاعون، عارفی مسیحی در مجموعه‌ای از نامه‌ها به دوستش از ابرهای ندانستن و فراموشی سخن گفت و مریدان را به مراقبه فراخواند. حاصل این نامه‌ها كتابی شد با عنوان ابرهای ندانستن كه به تازگی با ترجمه صبا ثابتی توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است. این كتاب تاكنون به زبان‌های گوناگون ترجمه شده و مفسران و صاحب‌نظران زیادی درباره آن نوشته‌اند. روز پنجشنبه 16 تیرماه مصطفی ملكیان، پژوهشگر نام‌آشنای فلسفه و اخلاق درباره این كتاب گفتاری ارایه كرد كه گزارشی از آن از نظر می‌گذرد. با این توضیح كه آنچه درباره ویژگی‌های عرفان و اندیشه عرفانی و نحوه مواجهه امروزین ما با آنها بیان می‌شود، مربوط به همه سنت‌های عرفانی در ادیان و آیین‌های گوناگون است و قطعا درباره اینكه این رویارویی چگونه باید باشد، دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی وجود دارد.
*********
كسانی كه عرفان جهانی از نظر او مخصوصا عملا پیشرفت داشته‌اند، از شهرت و اینكه مورد توجه مردم قرار بگیرند، گریزان بوده‌اند. بنابراین چندان هم عجیب نیست نویسنده كتاب «ابرهای ندانستن» كه احتمالا یكی از راهبان عالی‌مقام مسیحی بوده، اجازه نداده كه كسی به هویت او به عنوان نویسنده پی ببرد و هنوز بعد از 600 سال معلوم نیست نویسنده این كتاب و شش كتاب دیگر كیست.
ادامه مطلب “سخنرانی مصطفی ملکیان درباره کتاب ابرهای ندانستن”
