صدانت

اشاره. طی سالیانِ اخیر، در برخی از مقالاتم در حوزۀ نواندیشی دینی، با وام کردنِ مفهوم « شباهت خانوادگی»[1] از فلسفۀ ویتگنشتاین و برکشیدنِ آموزه های نومینالیستی، به نقد تلقیِ ذات گرایانه از دین همت گمارده ام.[2] در این میان، خصوصا در ماه های اخیر، با پرسش های متعددی دربارۀ حدود و ثغور موضع نومینالیستیِ خویش و چراییِ ذات نداشتنِ دین مواجه شده ام.[3] برخی ازمنتقدانِ نواندیشان دینی متاخر نیز، در آثار خویش از مقولاتی چون « اصل دین» و « خودِ دین» که طنینی ذات گرایانه دارند، بهره برده اند. در این نوشتار، می کوشم با تبیینِ مفاهیم « ذات گرایی»[4]،« نومینالیسم»[5] و انواع آن، همچنین برکشیدنِ مفهوم « تاریخمندی»، تلقیِ خویش از نسبت میان دین و ذات گرایی را تقریر کرده، استدلال نمایم که « دین»، به دو معنا، ذات و اصلی ندارد. ادامه مطلب “مقاله سروش دباغ با عنوان ذات دین”

دکتر سید جواد طباطبایی اخیراً مقاله‌ای نوشته‌ است با عنوان “زبان ملی و برنامه آموزش زبانهای محلی“، در شماره شهریور-مهر نشریه ایرانشهر امروز.[1] آن مقاله ابعاد جدیدی از نگاه طباطبایی به مقوله آموزش زبانهای محلی در ایران را آشکار می‌کند که پیش از این ایشان بیشتر در لفافه و به صورت ضمنی بدانها پرداخته بود و بر این اساس شایسته بررسی موشکافانه است. موضوع این نوشتار نقد مقاله مزبور است.  ادامه مطلب “نقدی بر نظر جواد طباطبایی در مورد آموزش زبان ترکی”

چه وقت دیگران دوزخ می‌شوند؟ وقتی که با نگاه‌شان می‌خواهند تو را در قاب تصویری که از تو دارند، بخشکانند. تویی که ماهیتی سیّال و همیشه جاری داری، تویی که جایی بند نمی‌شوی، تویی که هویت‌‌ات در بستر زمان شکل می‌گیرد،‌ دیگر می‌شود و هر بار رنگی جدید می‌پذیرد.
دیگری «چو آبگینه‌ی شکسته‌ای است» که گر چه شمه‌ای از حقیقت را می‌گوید، اما از گفتن همه‌ی حقیقت ناتوان است. ادامه مطلب “جهنم، یعنی دیگران ؟”

اخلاق فضیلت در سنت‌های ایرانی، اسلامی و یونانی پرسابقه است. نام‌های مسکویه، فارابی، ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی را بارها به عنوان فیلسوفان مهم فرهنگ و تمدن خود شنیده‌ایم اما از دیدگاه‌های آنها درباره روش زندگی و خوشبختی (سعادت) کمتر اطلاع داریم.
آثار فردوسی و سعدی و حافظ را به عنوان متن ادبی خوانده‌ایم و لذت برده‌ایم، اما از حکمت عملیِ موجود در آثار آنها کمتر به عنوان روشی برای بهتر زیستن و حل مسائل عملی بهره گرفته‌ایم. ادامه مطلب “سخنرانی علیرضا صالحی با عنوان «سنت اخلاق فضیلت ایرانی-اسلامی-یونانی»”

جان مکی در کتاب Ethics: Inventing Right and Wrong  سعی دارد نشان دهد که ارزش‌های عینی وجود ندارند. هرچند که تمرکز او در این کتاب بیشتر روی ارزش‌های اخلاقی است، از آنجایی که در کتاب او عنوان شده استدلال‌های او در مورد اخلاق در مورد زیبایی هم صدق می کند، در این یادداشت علاوه بر اخلاق به مواردی زیبایی شناختی نیز اشاره می‌کنیم. از نظر او مواضع اخلاقی و زیبایی شناختی ما انسان ها صرفا رویکردی هستند که ما داریم. ممکن است در فرهنگی برخی از این ارزش‌ها کارآمد و مفید در نظر گرفته شده و از این رو پذیرفته شوند. البته وقتی مکی می‌گوید ارزش‌ها عینی نیستند و موضع شک گرایی اتخاذ می‌کند، تفاوت بین اعمال خشونت آمیز و مهربانانه یا تفاوت بین آثار هنری زشت و زیبا را نفی نمی‌کند. چرا که این تفاوت ها وابسته به ذهن انسان هستند – معیارهایی که معرفی می‌کنیم یا خواسته‌هایی که داریم. آنچه مکی نفی می‌کند، وجود ارزش‌های مستقل از ذهن انسان است، از نظر او ارزش‌ها مانند خوبی/بدی یا زشتی/زیبایی وجودی مستقل از ذهن بشر ندارند. او در مقابل عینی‌گرا یا وقع گرا قرار می‌گیرد که مدعی است ارزش‌های اخلاقی مستقل از ذهن انسان ها وجود دارند و وجود یا عدم وجود آنها تفاوت بزرگی در زندگی انسان ایجاد می‌کند. اگر موضع عینی‌گرا را بپذیریم آنگاه قضاوت‌های اخلاقی یا زیبایی شناختی ما در صورتی صحیح هستند که با واقعیت‌های عینی اخلاقی و زیبایی شناختی مطابقت داشته باشند. از نظر عینی گرا صرف اینکه یک عده عملی را تمجید می‌کنند یا اثری را تحسین می‌کنند نمی‌تواند تعیین کننده درستی/نادرستی یا زیبایی/زشتی عمل اخلاقی یا قضاوت زیبایی شناختی باشد. ادامه مطلب “شک گرایی جی ال مکی درباره ارزش های اخلاقی”

پرینستون- شکر شیرین است، اما اخلاق تولید آن اینگونه نیست. «شوگر راش» [Sugar Rush]، یعنی گزارش اخیری که بوسیله بنیاد بین المللی آکسفام [Oxfam] و به عنوان بخشی از کمپین «در پس برندها» [Behind the Brands] منتشر شد، نشان داده است که استفاده ما از شکر ما را درگیر زمینخواری هایی میکند که حقوق برخی از فقیرترین کشورها را نقض میکند. مصرف کنندگان مطلعتر و اخلاقی تر می¬توانند این رویه را تغییر دهند. ما به لحاظ ژنتیکی طوری برنامه ریزی شده ایم که چیزهای شیرین را دوست داشته باشیم، و زمانیکه مردم ثروتمندتر میشوند، شکر بیشتری مصرف میکنند. افزایش بهای شکر تولیدکنندگان را بر آن داشته است که در جستجوی زمین بیشتری باشند تا زیر کشت نیشکر ببرند. جای تعجب نیست که زمانیکه منافع فقرا با منافع ثروتمندان در تعارض قرار میگیرد این فقرا هستند که منافع خود را از دست میدهند. گزارش بنیاد آکسفام نمونه های بیشماری از تولیدکنندگانی بدست میدهد که بدون رضایت مردم زمین¬هایشان را از چنگشان به در آورده و کشاورزان را به کارگرانی بدون زمین تبدیل کرده اند. توجه شما را به نمونه ای جلب میکنم. ادامه مطلب “پیتر سینگر: تلخی شکر”

ادامه مطلب “سخنرانی محسن رنانی با عنوان «آموزش و پرورش، کارخانه تولید بذر توسعه»”

تغییر را این روزها می‌توان از هر کجا سراغ گرفت. کافی است کمی از جریان پرشتاب زنده‌گی کناره بگیریم و به آن‌چه در برابرمان هست بنگریم. در گذشته که تغییرات کم و کند بود، چشم‌ها از دیدن‌شان بیش‌تر خیره می‌شد. اکنون اما همه‌جا شاهد و ناظر آن هستیم. لازم نیست به جای دوری بنگریم. کافی است به خودمان خیره شویم و به تأمّل در نفس بپردازیم و از خود بپرسیم که امروز و دی‌روزِ “من” چه نسبتی با هم دارند؟ دین نیز در جامعه‌ی ما تغیییر یافته است. اما ملاحظه‌ی تغییرات دین اندکی دشوارتر است. تغییرات دین در کوتاه مدّت نمایان نمی‌شود زیرا مستلزم تغییر درونی‌ترین لایه‌های امر اجتماعی است. برای این‌که کلّی‌گویی نکرده باشم لازم است مفهوم “درونی‌ترین لایه‌های امر اجتماعی” را توضیح دهم. ادامه مطلب “تأمّلاتی در باب چشم‌انداز تحوّلات دین در ایران معاصر”

سه بخش عمده وجوه ناسازگاری باورهای دینی با باورهای غیردینی ادامه مطلب “سه بخش عمده وجوه ناسازگاری باورهای دینی با باورهای غیردینی”