دانش فلسفه علم، معرفتی درجه دوم است که به پژوهش عقلی در باب روش و ساختار علم می پردازد. در دوران جدید، توجه به فلسفه علم، هم به خاطر پیشرفت علوم، و هم نقش بی بدیل علوم تجربی در میانه ی معرفت های بشری، افزایش یافته است.
امروزه درس فلسفه علم از واحدهای الزامی یا اختیاری بسیاری دانشگاه ها در زمینه های دانشی مختلف است.
سلسله جلسات پیش روی، درس های دکتر مهدی نسرین در دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۸۳ می باشد. این درس ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفه علم ارایه شده است.
.
.
جلسه اول درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
1_ بررسی مقاله شیلیک
2_ رویکرد پوزیتیویستی
3_ اصل تحقیق پذیری معنی
4_ ابتنای معارف بر معرفت حسی بی واسطه
5_ معیار معنی داری
6_ مفهوم مشاهده پذیری
7_ بی معنایی گزاره های متافیزیکی
هر مکتب فلسفی بعد از پدید آمدن کم کم دست خوش تغییرات و تحولات می شود و همیشه افرادی درون مکتب هستند که ارتودوکس به حساب می آیند و افرادی هم هستند که در برابر این اصولی که افراد ارتودکس از آن ها جانبداری می کنند می ایستند. پوزیتویسم هم از زمانی که این واژه توسط اگوست کنت استفاده شد دچار تغییراتی شد، و دیگر افرادی بودند که پوزیتویسم بشمار می آمدند اما بر سر موضوع واحدی صحبت نمی کردند. مثلا به طور مشخص پوزیتویسم ماخ و کنت با پوزیتویسم حلقه ی وین متفاوت بوده است. در اینجا شیلیک می خواهد پوزیتویسم را معرفی کند.
از منظر شیلیک پوزیتویسم یعنی مکتبی که هدفش طرد متافیزیک است و این را وظیفه ی خود می داند.
.
.
جلسه دوم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
1_ تفکیک میان نظریه ی معنا و معناداری
1_ اضافه بار معنایی
2_ گزاره های ناظر به واقع
3_ ارتباط ميان فلسفه و علم
4_ مفروضات پيشيني در گزاره هاي علمي
5_ حالات روان شناختي
6_ نتایج بحث شلیک
7_ تعدیل تحقیق پذیری به تایید پذیری
8_ تفاوت میان فیلسوفان تحلیلی و قاره ای
9_ بررسی نظریات و آراء بریجمن در پوزیتیویسم منطقی
10_ عملیات گرایی بریجمن
ادعای فلسفی حلقه وین این است که وقتی نظریات علمی عوض شد، فلسفه ها نیز عوض میشود. چون در زمان شیلیک نظریه نیوتون درباره زمان مطلق رد شده بود و نظریه نسبیت تایید شده بود، گزاره هایی که در مورد زمان مطلق صحبت میکنند فاقد معنا هستند، چون مطابق نظریه انیشتین نمیتوان گفت اضافه معنایی چیست.
حلقه وین علم را به صورت جریانی میدیدند که هر روز موفق تر میشود، بنابراین علم امروز نسبت به علم گذشته موفق تر است، ولی در علم هیچ مفهومی را نمی توان به صورت مطلق تعریف کرد و معنای ثابتی از آن را در نظر گرفت و همواره باید منتظر تغییر مفاهیم به کار رفته در یک علم بود. بنابراین فلاسفه نمی توانند گزاره های جهان شمول کلی درباره مفاهیم علمی بگویند و در هر لحظه باید آماده تحول این مفاهیم بود.
.
.
جلسه سوم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
الف) برخی نکات ناظر به مباحث پیشین
1_ معنای مشاهده پذیری
2_ زمان در فیزیک نیوتون و انیشتن
3_ تبیین و پیش بینی
4_ معناداری و صدق
5_ معناداری گزاره های تاریخی
6_ معناداری در نسبت با واقع جهان
ب) ادامه ی سخن در باب نظریه ی بریجمن
1_ نسبت میان واژگان علمی با مفهوم اندازه گیری
2_ گشودگی نسبت به پیش فرض ها
3_ پیوند و گسست میان مفاهیم نظری
4_ لزوم پذیرش تکثر مفاهیم نظری
5_ خصلت نسبی در معرفت علمی
6_ بررسی برخی نمونه های گزاره های علمی در نسبت با نظریه ی بریجمن
در روانشناسی، موضع حلقه ی وین ، رفتارگرایی منطقی است و طبق این رای هر گزاره ای که در آن یک محمول روان شناختی مثل خوشی ، شادی و…به کار رفته باشد ، اگر معنادار باشد ، باید قابل ترجمه باشد به مجموعه ای از گزاره هایی که فقط در آن محمول های فیزیکی به کار رفته باشد . تفاوتی که در این جا میان شلیک و حلقه ی وین با بریجمن هست این است که موضع سخن در بریجمن مفاهیم است ولی شلیک و حلقه ی وین گزاره هاست . طبق نظریه ی رفتارگرایی ، مثلا آدمی که تظاهر می کند که دیوانه است ، این فرد اگر در تمام شرایط ممکن به گونه ای عمل کند که نشان دهنده ی دیوانگی وی باشد ، پس دیوانه است . یا اگر فردی دندان درد داشته باشد ، این گزاره وقتی معنادار است که به مجموعه گزاره های رفتاری متناهی قابل ترجمه باشد. مثل آن که به طرف دندان پزشکی حرکت کند و یا دستش را روی صورت خود قرار دهد و ضربان قلب وی بالا باشد ، و ….دیگر این سخن که کیفیت دندان درد دو نفر در عین رفتارهای واحد ، متفاوت باشد ، قابل فهم نیست .
.
.
جلسه چهارم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
بررسی آراء و نظریات رودلف کارنپ
1_ تفاوت سئوالات درونی و بیرونی
2_ افزودن چهارچوب زبانی جدید و پذیرش آن
3_ اشکال نومینالیست ها و پاسخ کارنپ
4_ جمع بندی
برشی از جلسه: عنوان مقاله ای که از کارنپ مرور می کنیم این است: تجربه گرایی، معنا شناسی، هستی شناسی. مقاله با این جمله آغاز شد که تجربه گرایان رادیکال (نومینالیست ها) به هویات مجرد به دیده تردید می نگرند. بنظر می رسد حتی اگر بتوان زبان نومینالیستی ساخت چندان به مذاق علم فیزیک خوش نمی آید زیرا فیزیک واقعا از اعداد استفاده می کند و آنچه به عنوان کمیت اشیاء می شناسد و با مقادیر عددی نشان می دهد، واقعا وجود دارد. (اما از فلاسفه علم پوزیتیویست همچون ماخ انتظار می رفت که هویات مجرد را به کلی از علم خارج کنند. اما بنظر می رسد که نتوان چنین حرکتی انجام داد). تجربه گرایان کلاسیک همچون لاک و هیوم تنها اطلاعاتی که از راه حواس (given) به دست می آیند را دارای معنا می دانند. در این صورت باید به سمت یک زبان نومینالیستی رفت. اما در مقابل چنانچه منکر هویات مجرد نشویم آنگاه گرفتار رئالیسم افلاطونی و متافیزیک استعلایی خواهیم شد؟ پس پرسش اول در این مقاله این است که بالاخره ما به عنوان تجربه گرا با هویات مجرد چه کنیم؟
.
.
جلسه پنجم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
۱_بررسی آراء و نظریات پاپر
۱. استقراء و تمیز علم از غیر علم
۲. مقاومت نظریات در برابر ابطال
۳. حدس و ابطال پذیری
۴. هدف علم؛ نزدیکی به حقیقت
۵. جمع بندی:
۲_دیدگاه پاپر درباره کارنپ
از دیدگاه پاپر 4 دوره در کار کارنپ وجود دارد: 1- دوره به دست دادن زبان فیزیکالیستی که مبتنی بر داده های فیزیکی است. 2- دوره تز علوم یکپارچه که به زبان فیزیکالیستی بسیار نزدیک است. 3- دوره نقض منطقی زبان که تلاش می کند گزاره ها را در درون یک زبان فرمال بر اساس قواعد شخصی صورت بندی کند. 4- دوره چهارچوب های مفهومی که به علم نزدیکند.
از نظر پاپر، دیدگاه کارنپ همواره چنین بوده است که گزاره های علمی باقی بمانند و گزاره های متافیزیکی حذف شوند. در نهایت به ملاحظات عملگرایانه متوسل می شود.
.
.
جلسه ششم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
ادامه ی سخن در باب نظریه ی پاپر
1_ آزمون استنتاجی نظریات
2_ قواعد روش علمی
3_ نسبت میان قواعد منطقی و قواعد روش شناختی ناظر به نظریه
4_ التزام به قواعد روش شناختی تعمیم کننده
5_ نقد نظریه ی قراردادگرایان
6_ رابطه ی میان مشاهده و فرآیند ابطال
7_ سه ضلعی جزم گرایی، روان شناسی گرایی و تسلسل
نقد پاپر به قراردادگرایان مانند نقد راسل به شکاکیت افراطی است. راسل در مورد شکاکیت افراطی می گفت که اتخاذ موضع شکاکانه اگر چه به لحاظ منطقی سازگاری دارد، ولی یک موضع ابطال ناپذیر است و راهی برای معرفت باز نمی کند. پاپر به همین منوال قائل است موضع قراردادگرایان اگر چه ناسازگاری منطقی ندارد، ولی اتخاذ آن نوعی ابطال ناپذیری را نتیجه می دهد. یعنی گزاره های مورد نظر قراردادگرایان را می توان به لحاظ منطقی پذیرفت ولی از این نظر که این ها قواعدی برای جلوگیری دائمی نظریات از حذف شدن اند، نوعی ابطال ناپذیری را سبب می شود. از این نظر که اختلاف میان پاپر و قراردادگرایان در اموری مانند سادگی و توانایی شناخت واقع جهان است و این امور، دست آورد های منطق و تجربه نیستند. آن چه فیصله بخش اختلاف در این جاست، سؤالات و ملاحظات بیرونی است.
.
.
جلسه هفتم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
مرور و بررسی مقاله ی «تقویت» نظریه ها از هیلاری پاتنم
1- شمای استاندارد علم و مروری بر نظریات پاپر
2- دو روایت کلان شمای استاندارد و مبنای هنجاری آن ها
3- نقد آراء پاپر توسط پاتنم
4- شمای دوم یا ساختار انقلاب های علمی
5- مفاهیم محوری نظریه ی کوون
1. معنای پارادایم
2. انقلاب علمی
3. سنجش ناپذیری پارادایم ها
6- شمای سوم در نظریات علمی
7- روند دیالکتیکی پیشرفت نظریات علمی
8- مروری بر سه شمای بیان شده برای نظریات علمی
تقویت نظریه ها در آراء پاپر معادل این است که این نظریه ها جوهره ی قوی تری دارند. ولی یک ابطال گرا علی الاصول نمی تواند از تقویت نظریه ها یا توصیه به استفاده از برخی نظریه ها سخن بگوید. مگر آزمون سخت را تاب آوردن چه خصوصیتی برای یک نظریه است؟ از این نظر چرا باید علم در مرحله ای با مواجهه به چنین نظریاتی، متوقف شود؟ تنها مبنایی که بر اساس آن می توان از توصیه هایی در ناحیه ی علم، دفاع کرد، مبنای استقراءگرایانه ی شمای استاندارد است. یعنی معنای یک توصیه این است که تاکنون موارد موید زیادی نسبت به فلان نظریه وجود داشته است، و به احتمال زیاد، رفتار جهان پس از این هم موافق این نظریه است.
پاپر در برابر این تفسیرها از سخنان خود قائل بود که این تفسیرها دچار سوء فهم و سوء برداشت است.
.
.
جلسه هشتم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
1. نقد و بررسی نظریه ی انقلاب های علمی کوهن
1- قیاس ناپذیری پارادایم ها
1.تفاوت ارزش های حاکم بر پارادایم
2.ضایعات علمی پارادایم ها
3.تفاوت مقولات و مفاهیم در پارادایم ها
2- نسبی گرایی در نظریه ی کوون
3- معقولیت و معیار علم
2. بررسی نظریات کواین و خوانش مقاله ی دو جزم تجربه گرایی
1.دو جزم تجربه گرایی
2.تفکیک گزاره های تالیفی و تحلیلی
3.مصادیق گزاره های تالیفی و تحلیلی
4.مساله ی ترادف
5.راه های تشخیص ترادف
6.معنی و مصداق، ذاتی و عرضی
7.ارتباط جزم اول و جزم دوم
کواین می گوید شهوداً هر گزاره ای برای معناداری، دو جزء دارد، یک جزء زبانی و یک جزء ناظر به واقعیت، صدق یک گزاره بسته به مطابقت اجزاء زبانی گزاره با اجزاء واقعیتی است. در این میان با گزاره هایی مواجه ایم که فهم صدق آن ها کلی و مربوط به جزء واقعیتی آن هاست. مثل گزاره های کلی یا گزاره های وجودی. تا برسیم به گزاره هایی که جزء واقعیتی آن ها صفر است و صدق آن ها صرفاً بسته به جزء زبانی است. شهود حامی تفکیک گزاره های تحلیلی و تألیفی همین است که صدق برخی گزاره ها بسته به جزء واقعیتی آن هاست و صدق برخی گزاره ها بسته به جزء زبانی آن هاست.
.
.
جلسه نهم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
ادامه ی بررسی مقاله ی دو جزم تجربه گرایی کواین
1. توسع در معنا و مصداق تحلیلی
2. مروری بر اشکال ها به راه حل ترادف
3. نظر کارنپ در تفکیک تحلیلی و تالیفی
4. نقد کواین به نظریه ی کارنپ
5. ارتباط میان دو جزم
برشی از جلسه:
ارتباط میان دو جزم مهم است. وقتی نشان داده شود که گزاره های تحلیلی وجود ندارند، دیگر این ایده که می توان معنای برخی گزاره ها را، صرفاً به خاطر کلمات به کار رفته در آن فهمید قابل دفاع نیست، و برای بررسی هر گزاره ای باید به جهان خارج رجوع کرد. جمله ی کلیدی کواین در این مقاله این است که هیچ گزاره ای ، حتی گزاره های منطقی، مصون از تغییر نیست.
.
.
جلسه دهم درسگفتار فلسفه علم
صوت این جلسه – متن این جلسه
موضوعات مطرح شده:
خوانش و بررسی مقاله ی ایان هکینگ
1. مسایل اصلی کتاب ساختار انقلاب های علمی
2. تصویر دو وجهی فلسفه ی علم پیش از کوون
3. مولفه های تصویر مستقر از فلسفه ی علم پیش از کوون
4. دو اعتبار از پارادایم و نسبت آن ها با معقولیت
5. برخی نکات پایانی
برشی از جلسه
بعد از کوون افراد دودسته شدند، برخی سعی کردند به تصویر استاندارد بازگردند و از آن دفاع کنند و برخی نیز مانند لاکاتوش سعی کردند با تعدیل هایی در کوون، امکان جمع میان نقاط قوت نظریه ی او و نظریه ی استاندارد را فراهم آورند. برنامه ی لاکاتوش یک هسته ی ابطال ناپذیر دارد و یک کمربند ابطال پذیر که به نوعی جمع میان نظریه ی کوون و پایر است.
.
.
کلاس درس فلسفه
درس فلسفه علم
سطح مقدماتی
دکتر مهدی نسرین
دانشگاه صنعتی شریف
سال 1383
.
.
پایان تاریخ دروغ مبارکباد !
تاریخ تمدن مادی بشر در یک کلام تاریخ دروغھای بشر است . دروغی بنام تمدن ، دروغی بنام فلسفه ،
دروغی بنام علم ، دروغی بنام تکنولوژی ، دروغی بنام رفاه و پیشرفت ، دروغی بنام آزادی و دموکراسی
و برابری ، دروغی بنام سوسیالیزم و فمینیزم ، دروغی بنام حقوق بشر ، دروغی بنام انترناسیونالیزم ،
دروغی بنام ناسیونالیزم و … و دروغھائی ھولناکتر از این دروغی بنام مسیحیت که از عداوت با مسیح
برخاسته بود ، دروغی بنام صھیونیزم که از عداوت با موسی برخاسته بود و دروغی بنام اسلام که از
عداوت با محمد (ص) و علی (ع) برخاسته بود و … و دروغی لطیف تر و شیطانی تر از ھمۀ اینھا دروغی
بنام عشق و ایثار که اشد آدمخواری بود . و نیز دروغی عظیم بنام تاریخ . و بشمارید صدھا دروغ دیگر را :
تعلیم وتربیت ، صلح جھانی ، استقلال ، فضیلت ، تقوا و زھد ، روحانیت و قداست و دروغی بنام بھداشت
و درمان ، و دروغی دگر بنام تروریزم ، و دروغی دگر بنام مبارزه با تروریزم ، و دروغ مدرن دیگری بنام
انقلاب و پدر ھمۀ دروغھا یعنی مدرنیزم . و دروغھای مکتبی مثل اصالت وجود ، اصالت انسان ، اصالت زن ،
اصالت دل و اصالت ھنر ، رومانیزم ، اکسپرسیونیزم ، ھیپی گری ، درویشی گری ، بھائی گری ، انرژی
درمانی ، احضار روح ، و دروغھای به اصطلاح علمی : روانشناسی ، جامعه شناسی ، مردم شناسی ،
انسان شناسی ، روح شناسی و…. .
و در ھزارۀ سوم شاھد رسوائی و فروپاشی تاریخ دروغھای بشری ھستیم که خود بدست خود رسوا
شده و به خود براندازی مبتلا گردیده است و بھمراه نظامھای جھانی خود در خود می شکند . ھزارۀ سوم
ھزارۀ بحران است : بحران لایۀ اوزون ، بحران ایدز ، بحران اعتیاد ، بحران خودکشی ، بحران تروریزم ،
بحران مالی ، بحران لیبرالیزم ، بحران انرژی ، بحران نان ، بحران پزشکی ، بحران زناشوئی ، بحران
جنسی ، بحران امنیت ، بحران عشق ، بحران آنفولانزا ، بحران آب ، بحران اخلاق، بحران سونامی، بحران
زلزله ھا و… و اینھا یعنی بحران علم و تکنولوژی و تمدن بشری و بحران تاریخ : پایان تاریخ : آخرالزمان !
در دورانی ھستیم که براستی جز خدا پناه و یاوری نیست . ولی نه آن خدائی که خود دروغ اکبر و جھانی
ترین دروغ بشر بود و ھر فرد و گروھی خودش را بنام خدا می پرستید . بلکه خدائی در ھیبت انسانی .
ھموئی که ناجی موعود نامیده می شود .
در حقیقت ظھور این خدای انسانی و انسان خدائی است که ھمۀ دروغھا را رسوا کرده و دروغگویان را
افشاء نموده است و دروغشان را برسرشان شکسته است .
ظھور انسان راستین است که انسان دروغین را با خودش به بن بست و خودبراندازی کشانیده است .
ظھور انسان بر انسانیت مبارکباد !
از کتاب ” دایره المعارف عرفانی ” استاد علی اکبر خانجانی جلد پنجم ص 64
ظهور انسان راستین هم دروغی دیگر است برای اینکه تفکر خودرا راست ودرست جلوه دهید انسان راستین توهم است خیال است وهرگز به انجام نخواهد رسید انسان راستین خودش بزرگترین دروغ است
آقای حجت جانان شما فرمودید ظهور انسان راستین دروغ است. در این بیان شما از دروغ نام برده شده پس شما قائل به صدق ، راست، دروغ، و بودن هستید.
شما توصیف خودتان را ارائه بفرمایید.
چه چه چیز راست است؟
حقیقت همین جهان فیزیکی هست که می ببنبد
چگونه حقیقت جهان فیزیکی را اثبات میکنید؟
خیلی ها تلاش کردند جهان فیزیکی را تبیین کنند شکست خورند. اینحرف ششما نشان دهنده ناآشنایی با فلسفه است
لطفا روشن بدون ابهام آن راتوصیف کنید.
حرفتون بی دلیله.
واقعیت می تونه مادی یا غیر مادی باشه و برای حذف هر کدوم نیاز به دلیل هست.
اخلاق که متکی به عقل است راست است میبایست تا حد ممکن اخلاقی زیست البته واضح است که منظور من اخلاق جدای از دین است که ممکن است بعضی مواردش را دین تایید کند وبعضی دیگر را تایید نکند انچه باید مبنای رفتار ادمیان باشد اخلاق بر مبنای عقل است ولی نمیتوان الگوی تام وتمامی ارائه کرد الگوها همه مشروط وناقص ومحدود هستند انسان کامل ادعایی بیش نیست ووجود خارجی ندارد
با سلام
اگه نتونه الگوی کاملی ارائه بده, خیلی کارا نیست.
با توجه به نقصی که اخلاق مبتنی بر عقل داره، باید از نظامی بهره گرفت که بتونه این خلأ رو پر کنه.
برخی متون دینی، اخلاق رو هدف بعثت انبیا معرفی کرده؛ لذا باید بتونه نظامی رو ارائه بده که این خلأ رو بپوشونه.
البته جدا کردن اخلاق از دین کار راحتی نیست؛ حتی اگر بگید اخلاق رو از عقل بگیریم، این با حساب برخی ادیان جور درنمیاد. وقتی عقل جزء منابع یک دین محسوب میشه، کل اخلاق از دین گرفته میشه که بخشی از احکام اخلاقی با عقل به دست میاد و بخشی با بقیه منابع اون دین.
فکر میکنم حقیقت جهان فیزیکی! رو بشه با دسترسی مستقیم به وجود له نفسه اثبات یا درک کرد به هرحال به نظر من حقیقت جهان فیزیکی به اندازه انسان راستین عجیبءغریب و دور از دسترسه
سلام،
این درسگفتار می توانست کمتر ثقیل باشد.
دانشگاه شریف است دیگر.
به دوستان علاقه مند دکتر و غیر دکتر هم عرض کنم که بهتره چیزایی را که نمی فهمم، تلاش کنم تا درک کنم تا بالاخره بفهمم. نیازی به ایرادگیری نیست. یعنی کدام سخن هست که ایراد نداشته باشد. آنهم ( در اینجا ) فقط یک یا دو ایراد – کاملا مشخص!؟ – داشته باشد.
سپاسگذارم از زحمتهای صدانت