نخستین همایش علمی امید اجتماعی در ایران

نخستین همایش «امید اجتماعی در ایران» در روزهای هفتم و هشتم اسفندماه ۱۳۹۶ از سوی موسسه رحمان با همکاری ۲۱ انجمن علمی، دانشکده، مرکز پژوهشی، نهاد مدنی و دستگاه اجرایی در دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
در این نشست؛ چیستی مفهوم و دستاوردهای نظری در حوزه امید اجتماعی، وضعیت امید اجتماعی در ایران، سبب شناسی امید اجتماعی و راهکارهای ارتقاء امید اجتماعی، به عنوان چهار موضوع اصلی مطرح شد و پیرامون آن‌ها بحث شد.
همایش با قدردانی از حضور و مشارکت استادان، محققان، دانشجویان، کنشگران مدنی، مسئولان، اصحاب مطبوعات و رسانه‌ها وشبکه‌های اجتماعی، برضرورت توجه عمومی به مسأله امید اجتماعی لذا با تاکید برمباحث مطرح شده درهمایش ، اهتمام بیشترصاحب‌نظران، محققان، نخبگان، کنشگران، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را به مسائل زیر جلب می‌کند:

۱- امید مفهومی است که خود را در ساحت‎ها و عرصه‌های مختلف از روانشناسی، جامعه‌شناسی و سیاست تا الهیات، اخلاق و فلسفه می‌گنجاند.

۲- امیدهای اجتماعی آرزواندیشی یا توهم نیست بلکه ظرفیتی است که در تعامل واقعیت و تخیل خلاق سبب می‌شود گروه‌های مختلف در جامعه، نه تنها شناسایی و دیده شوند بلکه عاملیت فعال و مؤثر به سوی بهبود وضع موجود پیدا کنند.

۳- در یک جمع بندی کلی از دیدگاه‌ها می توان گفت؛ امید مستلزم شناختن،گشودن و اکتشاف راه های بهبود وضعیت موجود و فرا رفتن از حتمیت‌های امروزی و ایجاد گرایش جمعی برای پیمودن این مسیرها است.

۴- ‘تولید امید اجتماعی’ و به همان میزان ‘تولید اجتماعی امید’، منبع تداوم و استمرار حیات اجتماعی در وضعیت‌های بحرانی است.

۵- امید ماهیتا سازه اجتماعی است در عین حال علاقه اجتماعی به معنای نگرشی که ارتباط مسئولانه فرد را با انسان‌های دیگر فراهم می‌کند و رشد و تحول و سعادت فرد را همسو با منافع اجتماعی پیش می‌برد، نقش مهمی در شکل‌گیری امید اجتماعی و بهبودباوری دارد.

۶- برحسب دو معیار، مفهوم‌سازی امید اجتماعی آغاز می‌شود؛ اول فرایند وفاق برای تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک درباره جامعه خوب یا جامعه‌ای که به سمت زیست بهتر حرکت می‌کند، و دوم توافق اجتماعی درباره راه‎هایی به سوی تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک.

۷- آنچه که در ایران می باید مورد توجه قرار گیرد، کارکرد اساسی امید به عنوان عامل تولید و تداوم جامعه در جهت مقابله با بحران هاست که مغفول واقع شده است. مجموعه تحقیقات کمّی و کیفی انجام شده از طریق پیمایش های ملی و مطالعات موردی، نشان می دهد وضعیت امید اجتماعی در ایران پایین تر از حد متوسط قرار دارد.همچنین برخی شواهد تجربی دیگر از منظر جامعه شناسی نهادی، نشان دهنده تهدید به از هم گسیختگی اجتماعی جامعه ایران است. علاوه بر این برخی مطالعات انجام شده در این حوزه حاکی از آن است که آحاد جامعه از عوامل ساختاری انتظار برآورده شدن و یا همراهی با اهداف و آرزوهای خود را ندارند.

۸- مساله‌مند شدن مقوله امید اجتماعی در جامعه ایران، بازتاب پدید آمدن مسایل جدید و فعال شدن نیروها، و مطالبات و امیدهای متفاوت و متکثری است که دیگر به راحتی در چارچوب نسخه‌های امید بخش موجود نمی‌گنجند. از جمله این نیروها می‌توان به کارگران و طبقات محروم جامعه(با مطالبات اقتصادی)، زنان(با مطالبه عدالت و برابری جنسیتی)، قومیت‌ها(با مطالبه تکثر فرهنگی و عدالت اجتماعی)، جوانان(با مطالبه تنوع سبک زندگی و اشتغال) و مسایلی همچون محیط زیست اشاره کرد. این مطالبات و امیدها، هم در روایت‌های تاریخی ارئه شده از تحولات جامعه ایران نادیده گرفته شده‌اند و هم در چارچوب صف آرائی جریان‌ها و نیروهای معاصر به حاشیه رانده شده‌اند.

۹- ناتوانی و ناکارامدی در پاسخ به مطالبات قدیم و جدید، بالا بردن انتظارات نسبت به زندگی مطلوب و ناکارامدی و ناهماهنگی ساختاری در پاسخگویی به مطالبات اجتماعی از عوامل مؤثر کاهش امید اجتماعی محسوب می‌شود.

۱۰- امید اجتماعی مشروط به شرایط سیاسی و دگرگونی آن در گرو تحولات سیاسی است. فروکاهش امید اجتماعی به وضعیت‌های روانشناختی،فردی و شخصی یکی از مهمترین منابع تولید ناامیدی اجتماعی است زیرا سبب می‌شود شرایط سیاسی بهبودباوری حتی در سطح فردی نیز نادیده گرفته شود.

۱۱- یکی دیگر از منابع تولید ناامیدی اجتماعی، تمرکز بر موانع حل مسائل بر موانع حل مسائل به جای تکیه بر حل مسأله است. ضعف نهادهای امید که یکی دیگر از منابع تولید ناامیدی است از جمله با “اصلاح اصلاحات” قابل ترمیم است. امید ورزیدن به سیاست، در امید داشتن به سیاست ورزان و نهادهای سیاسی خلاصه نمی‌شود. امید سیاسی به معنای امید بستن به کنش‌های فعالانه و خلاقانه شهروندان در عین باور به امکان بهبود اوضاع است.

۱۲- ترمیم وضع نابسامان امید اجتماعی در ایران مستلزم اندیشیدن به شرایط سیاسی امید اجتماعی است.

۱۳- روندها و روال‌های مشارکت عموم مردم در عرصه سیاست با موانعی رو به روست که ترمیم امید اجتماعی از جمله در گرو رفع آن موانع است. برخی از این موانع خصلت حقوقی دارند از جمله تورم قوانین و مقرراتی که بر سر راه تشکیل و فعالیت سمن‌ها همچون مانع عمل می‌کنند.

۱۴- تسهیل مشارکت انتخاباتی چه بعنوان انتخاب کننده چه بعنوان انتخاب شونده می‌تواند مشارکت سیاسی و در نتیجه امید اجتماعی را ارتقا دهد.

۱۵- جدی گرفتن مسئولیت اجتماعی دانشوران و پژوهشگران عرصه‌های علوم انسانی و اجتماعی در شرایط کنونی جامعه ایران می‌تواند ظرفیت‌های نهاد دانشگاه را به نفع ترمیم امید اجتماعی فعال سازد.

۱۶- ترمیم شبکه‌های امید و نهادهای امیدساز، مانند نهادهای واسط مانند سمن‌ها می‌تواند به بهبود وضع امید اجتماعی مدد رساند.

۱۷- از دیگر راهکارهای ارتقا امید اجتماعی بسط امکان مشارکت سیاسی عموم مردم است. که مستلزم به رسمیت شناختن تکثر سیاسی در کشور است.

۱۸- امید بذر هویت ماست. برای داشتن جامعه‌ای امیدوارتر، دموکراتیک‌تر، عادلانه تر و صلح طلب‌تر، پیرامون همین چشم انداز، هویتی دموکراتیک، عدالت طلب و صلح جو شکل می‌گیرد که در قالب جنبش اجتماعی، برای ایجاد آینده‌ای که در دسترس و واقعی است، تلاش میکند.

۱۹- برآیند مجموعه مباحثی که در این همایش دو روزه مطرح شد بر لزوم انتقال نومیدی اجتماعی از دایره پاسخ‌ها به دایره مسأله‌هاست. نومیدی اجتماعی راه حل هیچ مسأله‌ای نیست بلکه خود، عین مساله است. جدی گرفتن این مسأله، مستلزم مشارکت فراگیر نهادهای عمومی و مدنی است.

۲۰- برای ترمیم امید اجتماعی و ارتقای امیدواری به بهبود همه‌جانبه اجتماعی، باید از همۀ ظرفیت‌های فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی سود برد و این منوط به گفتگوی گشاینده در میان نخبگان با هم، نخبگان با مردم و نخبگان با حاکمیت است و مؤسسۀ رحمان افتخار دارد در حد توان محملی را برای گشودن ابواب این گفتگوها فراهم سازد. از همه نهادهای علمی،مدنی، سیاسی و اجرایی می‌خواهیم که این گام نخست را با قدم ‎های استوارتر و سنجیده تر ادامه دهند.