فرهنگ یعنی چه؟ فرهنگ در تکاپو برای دمکراسی چه جایی دارد؟
رویکرد فرهنگی به مسائل سیاسی تا چه حد مشکل گشاست؟
فرهنگ یعنی چه؟ فرهنگ در تکاپو برای دموکراسی چه جایی دارد؟ رویکرد فرهنگی به مسائل سیاسی تا چه حد مشکل گشاست؟
در این گفت و گو آقای رامین جهانبگلو استاد فلسفه سیاسی در تورنتو و خانم آزاده کیان استاد جامعه شناسی در دانشگاه پاریس و آقای علی علیزاده تحلیلگر و استاد سیاسی حضور دارند.
آقای جهانبلگو بیشتر با رویکرد فرهنگی شناخته شده است و در طول برنامه منظورشان را از رویکرد فرهنگی توضیح خواهند داد.
خانم کیان به عنوان استاد جامعه شناسی بیش از فرهنگ در واقع به تجربه زیسته یا زندگی روزمره مردم اعتنا می‌کند و آن را قابل اعتنا و مطالعه می‌داند.
آقای علیزاده اما به رویکرد فرهنگی مظنون است.
رامین جهانبگلو: من فکر می‌کنم ما به دو صورت می‌توانیم درباره مفهوم فرهنگ صحبت کنیم اول اینکه ما فرهنگ را به مجموعه ای از ارزش ها و معیارها و هنجارها و شناخت ها و دانش های بشری می‌گوییم که به زندگی بشر(به صورت فردی یا اجتماعی) معنا می‌بخشد و به بشر اجازه می‌دهد از یک وضع طبیعی به یک وضع اجتماعی عبور کند. اما در قسم دوم ما فرهنگ را به عنوان یک امر اکتسابی می‌شناسیم و نه به عنوان یک امر طبیعی. بنابراین ما وقتی می‌گوییم شخصی با فرهنگ است یعنی کسی که رشد و بلوغ یافتگی و فراگیری را دارد. فرهنگ طبیعتا در جوامع مختلف بشر و در طول تاریخ با این رشد فکری و بلوغ یافتگی هم بوده و اجازه می‌دهد که انسان در سه نوع، ارتباطش را در درجه اول با خودش(آگاهی یافتن) و بعد با دیگری و در نهایت با جهان اطراف برقرار کند. بدون فرهنگ ما به دنیای اطراف و خودمان نمی توانیم معنا ببخشیم. و اما در توضیح رویکرد فرهنگی که من از آن یاد کردم. در اینجا(رویکرد فرهنگی) مراد من از فرهنگ در معنای دوم فرهنگ است یعنی مسئله رشد فکری، مسئله تحقق یافتگی فکری و اینکه یک جامعه و یا افراد یک جامعه چگونه می‌توانند خود را در یک مرتبه بالاتری از مسئولیت اجتماعی و فکر اجتماعی و گشودگی و گشایششان به جهان اطراف پیش ببرند. به باور من اصلاحات فکری و طرح پروژه روشنگری در ایران به مراتب مهمتر از عمل سیاسی و ایدئولوژیک اندیشی است و من این را رویکرد فرهنگی می دانم.
کیان:در جامعه شناسی وقتی ما از فرهنگ صحبت می‌کنیم در واقع یکی از معانیش آن چیزهایی است که در افراد یک گروه اجتماعی مشترک است که این می‌تواند یک جامعه یا یک گروه اجتماعی خاصی باشد. فرهنگ به نظر من با فعالیت بسیار نزدیکی دارد و معنایی که من از فرهنگ دارم بیشتر با فعالیت و تجربه همراه است. من فعالیت را به معنای بسیار گسترده به کار می‌برم و در این راستا با تعریفی که آقای جهانبگلو داده اند مشکل دارم چرا گه به باورم این تعریف از فرهنگ مربوط به دروان روشنگری است یعنی فکر و فرهنگ در جایی از طرف روشنفکران ساخته می‌شود و بعد در سطح جامعه تسری پیدا می‌کند یا نمی کند.در حالیکه به نظر من تمام افراد بسر در فرهنگ سازی شرکت دارند و در ضمن فکر نمی کنم که بتوان از فرهنگ متعالی و فرهنگ برگشت ناپذیر سخن گفت. من اصلا دید خطی نسبت به تاریخ و به تبع فرهنگ، ندارم و در واقع رتبه بندی نمی کنم. اما فکر می‌کنم به عنوان یک گروه اجتماعی خاص خودم از درون آن صحبت می‌کنم و افراد از درون جایگاه های خاصی صحبت می‌کنند یک سری ارزش ها را من برای خودم قائل هستم که ممکن است که دیگری به این ارزش ها معتقد نباشد.
علیزاده:اول اینکه فرهنگ وجود دارد و مفهوم تخیلی نیست و ابزاری مناسب برای فهم مسائل اجتماعی و سباسی و تاریخی است. دوم من با خود فرهنگ یا کار فرهنگی کردن به هیچ وجه مشکلی ندارم.کسانی که مدرسه سازی،دانشگاه سازی و فرهنگ سازی کردند و یا کسانی که در دهه شصت یک کتاب را با هزار سختی ترجمه کردند به وزارت ارشاد رفتند و منتشر کردند.در مورد ارزش کاری مختاری ها و پوینده کردند ذره ای شک و تردید نیست.
گرهی که من دارم درباره اولویت دادن کار فرهنگی به ساحت های دیگر مثل کار سیاسی و غیره است.با این توجه که منظور من از کار سیاسی در سطح کلان(تغییر قانون اساسی و..) نیست.بلکه هر گونه تلاش جمعی جهت خودساماندهی مسائلمان را من کار سیاسی می دانم.
سوم اینکه که می خواهم بگویم امر مشترک میان روشنفکران روشنگری ما حتی سکولارها، و کسانی که اسلامگرایان پیروز انقلاب ۵۷ شدند، وجود دارد.هر دو به امکان مهندسی فرهنگی از بالا اشاره می‌کنند.حداد عادل چند مدت پیش از کلمه مهندسی فرهنگی استفاده کرده بودند،آقای خامنه ای مرتب از امر فرهنگ و لزوم مقابله با تهاجم فرهنگی سخن گفته اند. و این نشان می‌دهد که برای آن ها هم فرهنگ یک امر تو پر است که انگار می توان از بالا آن را ساخت و این تفاوت چندانی با روشنفکران سکولار ما ندارد.آن ها هم فکر می کنند که می شود فرهنگ جامعه را عوض کرد.
سه قسمت کنم،از کسی که در تاکسی می نشیند و ناراحتی اش را از مسائل زیست روزمره بیان می کند و می گوید تا فرهنگ تغییر نکند نمی توان جلو برویم و تا نیروی های اسلام گرا و اپوزوسیون به نظرم نگاهی مدرن و نئوفاشیستی از فرهنگ دارند.
.
مهمان‌های برنامه:رامین جهانبگلو، علی علیزاده و آزاده کیان
برنامه ی پرگار | بهمن ۹۳
.