یک زندگی معنادار ، پیتر سینگر

درگذشتِ یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین اشخاصی که در حوزه حقوق حیوانات فعالیت می­کرد، می­توانست بار دیگر مباحث عدیده­ای را مورد توجه قرار دهد و توجهات را به خود جلب نماید، لیکن در ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۸ زمانی که او –یعنی هنری اسپیرا- فوت کرد، درگذشت ایشان متاسفانه اصلاً مورد توجه واقع نگشت و توجهات را به خود جلب ننمود و فقط شاهد بودیم که در “نیویورک تایمز” سه ستون مختصر به آگهی درگذشت ایشان اختصاص یافته بود. اما زندگی هنری اسپیرا یک نکته بسیار مهمی را به همه ما گوشزد می­کند که فقط به جنبش نوین دفاع از حقوق حیوانات اختصاص نمی­یابد و توجه ما را جلب می­کند به اینکه هر فردی حتی به تنهایی می­تواند موجب بروز تاثیراتی شگرف در عالم شود حتی در همین دوره جدید. نیز این نکته را یادآوری می­نماید که حتی می­توان به هیچ دینی معتقد نبود ولی معنایی در زندگی خود یافت و زندگی را معنادار نمود.

.

یک زندگی معنادار

پیتر سینگر

اشاره

توجه اصلی نوشتار حاضر، معطوف است به مبحث بسیار مهم و مبنایی معنای زندگانی که یکی از اصلی ترین مباحثی است که در فلسفه دین و فلسفه اخلاق و ادیان طرح میشود. یکی از ماندگارترین جملاتی که در این زمینه بیان شده، مربوط به نیچه است که می گوید: هرآنکس که چرایی زندگی را بداند، چگونگی آن را نیز درخواهد یافت. پیتر سینگر در این مقاله می کوشد با اشاره به نحوه زندگی یکی از فعالان حوزه حمایت از حیوانات، یعنی هنری اسپیرا، در باب معناداری زندگی مطالبی بیان نماید و آن را مقدمه ای قرار دهد تا در باب یکی از کتابهایش “اخلاق در عمل: هنری اسپیرا و جنبش حامی حقوق حیوانات“ سخن بگوید که آن کتاب را در نکوداشت هنری اسپیرا نگاشته است.
مشخصات کتابشناختی نوشتار حاضر بشرح زیر است:

A meaningful life. By Peter singer. “Ethics into Action”. Oxford. 1998, pp: 192-196.

درگذشتِ یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین اشخاصی که در حوزه حقوق حیوانات فعالیت می­کرد، می­توانست بار دیگر مباحث عدیده­ای را مورد توجه قرار دهد و توجهات را به خود جلب نماید، لیکن در ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۸ زمانی که او –یعنی هنری اسپیرا- فوت کرد، درگذشت ایشان متاسفانه اصلاً مورد توجه واقع نگشت و توجهات را به خود جلب ننمود و فقط شاهد بودیم که در “نیویورک تایمز” سه ستون مختصر به آگهی درگذشت ایشان اختصاص یافته بود. اما زندگی هنری اسپیرا یک نکته بسیار مهمی را به همه ما گوشزد می­کند که فقط به جنبش نوین دفاع از حقوق حیوانات اختصاص نمی­یابد و توجه ما را جلب می­کند به اینکه هر فردی حتی به تنهایی می­تواند موجب بروز تاثیراتی شگرف در عالم شود حتی در همین دوره جدید. نیز این نکته را یادآوری می­نماید که حتی می­توان به هیچ دینی معتقد نبود ولی معنایی در زندگی خود یافت و زندگی را معنادار نمود.

اولین باری که هنری را دیدم، مربوط می­شود به سال ۱۹۷۳ که در آن زمان دوره­های آموزشی خاصی را در نیویورک برای بزرگسالان برگزار می­کردم. آن زمان به ایشان پیشنهاد دادم تا در زمینه “رها سازی و آزادی حیوانات” مطالبی بنگارد و دست به تحقیق بزند من نیز در آن زمان در حال جمع­آوری مطالب برای نگارش کتابی در همین موضوع بودم. در همان آوان وقتی این موضوع را در کلاس نیز طرح نمودم، ۲۰ تن از علم­آموزان نیز مشتاقانه اعلام آمادگی کردند تا مشارکتی در این زمینه داشته باشند –البته اکثر آنها از قبل نیز در این خصوص فعالیتی داشته بودند. مدتی در این زمینه به مباحثه و گردآوری مطالب مشغول بودیم و در این اثنا نیز شناختی از همدیگر به دست آورده بودیم. در این میان فردی بود که توجه همه ما را به خود جلب نموده بود. آن فرد، لباسهایش چروک و موهایش همیشه ژولیده بود، رفتارش خیلی سطح پائین می­نمود و سلوک و رفتارش خاکی بود، هر وقت با او حرف می­زدم احساس می­کردم که دارم با یک شخصیت از گروه گنگسترهای توی فیلمها حرف می­زنم. ولی اینها مانع علاقمندی من و البته همه ما به او نمی­شد. طرز رفتار و طرز فکر او بسیار دلنشین بود بعدها دریافتم که طرز رفتارهای وی متاثر است از دورانِ فعالیتش در میان ملوانهای کشتی­های تجاری که در حوزه مک کارتی رونق داشت، آنها دارای گرایشهای چپ بودند که بعداً توسط دولت مرکزی برچیده شدند. این فرد در نیوجرسی برای این شرکتهای تجاری کار می­کرده و زمانی که اعتراضات مدنی به اوج رسید، به جنوب کشور نقل مکان کرده بود و حتی در زمان اوج قدرت فیدل کاسترو به کوبا نیز رفته بود.

اینک سالهای سال از آن دوره می­گذشت و او به تعلیم و تربیت برای زاغه­نشینان و اقلیتهای مذهبی مشغول شده بود. خب این فرد که منظورم همان “هِنری” است، در آن کلاسها چه می­کرد و چه چیزی یاد می­داد؟ او مقاله مرا که مربوط به رهاسازی و آزادی حیوانات بود مطالعه کرده و بسیار تحت تاثیر آن قرار گرفته بود و ذوق و قریحه خود را نیز در این زمینه به کار گرفت و آن مقاله را نیز سرلوحه خود قرار داد. وی همواره دلمشغول دستگیری از فقرا و ناتوان­ها بود و در این میان مسئله حیوانات نیز مورد توجه وی قرار گرفته بود. هیچ حیوانی و هیچ موجودی به اندازه موشهای ازمایشگاهی و پرندگانی که گرفتار قفس­ها هستند، رنج ندیده­ و حقوق­شان پایمان نشده است. هنری این موضوع را بسیار مورد توجه قرار داد و حوزه تدریسش نیز به همین مساله اختصاص یافت و همواره در این زمینه دست به تحقیق زد و هیچگاه –حتی زمانی که از امکانات لازم نیز محروم بود- متوقف نشد. وی معتقد بود که “نباید علم را صرفاً به خاطر خودِ علم یاد گرفت اگر دیدی که اشکالی و نقصی در جایی وجود دارد، ضروری است که در آن زمینه دست به تکاپو زده و بیاندیشی و باید به خودت بگویی که آیا من می­توانم راهکاری به این اشکال پیدا کنم یا نمی­توانم؟” او یکی از روزها سر کلاس بلند شد و این پرسش را از همه پرسید که “اگر می­خواهید این جلسات تداوم یابد، آیا بهتر نیست به جای انجام بحث­های صرفاً فلسفی و انتزاعی، به دنبال راه­هایی جهت باز کردن گره این مشکلات باشیم؟

اندک زمانی پس از این ماجرا من نیویورک را ترک کردم و به ملبورن بازگشتم اما در آنجا معمولاً هنری یک شنبه­ها دیرهنگام به من زنگ می­زد و همواره با من در تماس بود و از پیشرفت­هایش برایم می­گفت و از من می­خواست که نظر و پیشنهاداتی بدهم. چیزی که توجه مرا به خود جلب می­نمود، این بود که هنری در کارهایش تداوم و پشتکار داشت و نیز پیشرفت­های چشمگیری به دست آورد و راهکارهایی نیکو رخ می­گشود. بالاخره شاهد بودیم که برای اولین بار در قرن ۲۰ جنبش­هایی بوجود آمد که با کالبدشکافی موجودات زنده در خلال تحقیقات مخالفت می­کرد و مباحثات مربوط به این زمینه مبرزتر و آشکارتر از هر زمان دیگر انتشار می­یافت و مقالات بیشتری در این حوزه چاپ می­شد. جنبشی که ذکر کردم معتقد بود رنجی که به هنگام کالبد شکافی حیوانات زنده صورت می­پذیرد، رنجی است کاملاً غیر قابل وصف و غیرقابل باور. هر روز نیز که می­گذرد، با پیشرفت علم، شاهدیم که تعداد بیشتری از حیوانات به این بلاها گرفتار می­آیند. این جنبش توانست با نیرو گرفتن و قوی­تر شدندش، راهکارهای خوبی در ممانعت از این کارها ارائه دهد و اثرات عملی نیکویی نیز به بار آوَرَد. در عرض دو سال، هنری و یارانش توانستند از انجام برخی آزمایشات عجیب و غریبی که بر روی حیوانات انجام می­گرفت، ممانعت کنند مثلا از ادامه آزمایشهایی که در موزه طبیعی امریکا انجام می­گرفت -که در طی آن، محلولهایی به گربه­ها تزریق می­شد و آنها را فلج و ناتوان جنسی می­کرد- جلوگیری کردند و حتی توانستند منع قانونی برای آن کارها ایجاد کنند و سپس سراغ شرکت Revlon رفتند که در آنجا خرگوشها را از ناحیه چشم، کم­بینا می­کردند و آزمایشهایی در حوزه بینایی انجام می­دادند. آنها توانستند بر روال آزمایشهایی که در این شرکت­ها صورت می­پذیرفت، اثر بگذارند و حتی توانستند اعتراضات مردمی در این خصوص به راه اندازند طوری که امروزه شاهدیم که  دیگر چنین آزمایشاتی بر روی حیوانات در این شرکتها صورت نمی گیرد.

هنری توانست بعد از یک دهه تلاش ستودنی ورود برخی رنج ها را بر حیوانات تقلیل دهد او تمامِ وقت و توجهِ خود را مصروف مسائل مربوط به حوزه حیوانات نمود. او می­دید که در کنار حیواناتی که مورد ازمایشات متعدد قرار می­گیرند، میلیونها حیوان نیز کشته می­شوند تا از آنها برای انسانها غذا فراهم آید. تولید غذا از حیوانات مهمترین و وسیع­ترین حوزه­ای بود که توجه هنری را به خود جلب نمود.

امروزه نحوه رفتار آدمیان با حیوانات و بالاتر از آن با محیط زیست، بسیار نادرست است. انسانها با به کار بستن روشهای نادرست در نحوه کشاورزی، آسیب­های جبران ناپذیری به بار آورده­اند. از این­رو دهه آخر عمرِ هِنری مصروف توجه به حیواناتِ مزرعه­ها شد. یکی از دوراندیشانه­ترین ابتکارات هِنری، این بود که توانست مرکز تحقیقاتی برای “موجودات زنده زمان آینده” در دانشگاه هاپکینز بوجود آورد که امروزه یکی از معتبرترین مراکز تحقیقی دنیاست که توجه ویژه­ای به سلامت عمومی، محیطی و حیوانات مبذول می­دارد و تلاش میگردد اوضاعی خوب برای حیوانات فراهم آید. بسیار خوب خواهد بود که در برنامه غذایی مردم جهان تغییراتی ایجاد شود و نحوه نگرش­ها تغییر یابد تا همه انسانها بکوشند از مصرف گوشت حیوانات خودداری کنند و این تصمیم فقط منحصر به کشورهای صنعتی و پیشرفته نیز نشود و به همه مردم دنیا تسری یابد.

ما غالبا خیال می­کنیم که محال است یک فرد بتواند تغییراتی در جهان ایجاد کند و تنها کسانی توانایی ایجاد  تغییر را دارند که بسیار متمول و ثروتمند و یا خیلی خوش شانس بوده و بر رأس امور قرار داشته باشند. شرکتهای چند ملیتی با صرف میلیاردها دلار و با به کار گرفتن افراد زبده می­توانند بر باورهای مردم کشورها و مناطق مختلف تاثیراتی فراوان برجای گذارند. با وجود چنین شرکتهایی چگونه سازمانها و نهادهای کوچکی مثل جنبش حمایت از حقوق حیوانات می­توانند تاثیرات خوب و چشم گیری داشته باشند؟

اما موفقیت­های هنری توانست به همه نشان دهد که می­توان بر نهادها و سازمانهای بزرگ نیز تاثیری شگرف نهاد و حتی بر آنها غلبه نمود. او توانسته بود با فعالیت در کنار انسانهای دون­پایه و تدریس در مناطق محروم، اراده­ای پولادین به دست آورد که بموجب آن توانست در کار خویش دوام آورد. چنین دانشی، قدرت افزاست و نیروبخش. هر فردی می­تواند از او الگوبرداری کرده و در کارهایش مداوت را یاد گیرد و گام در راه پیشرفت بگذارد. این یک نکته ساده اما مهم است که هر فردی می­تواند با یک تصمیم، به خِیلِ افرادی بپیوندد که همان تصمیم را اتخاذ نموده­اند و تک تک افراد اگر دست به دست هم بدهند، با انجام اموری جزئی، موجب بوجود آمدن تغییراتی عظیم شوند.

تلاشهای هنری در تقلیل برخی رنج­ها در جهان موثر افتاد. او در این راه، برای زندگانی خودش معنایی تراشید[۱] و به زندگی­اش سمت و سویی خاص بخشید طوری که وقتی در پایان زندگی­اش، ایستاد و به عقب نگریست، احساس شور و شعف زاید الوصفی داشت چرا که وی زندگی اش را صرف انجام کاری کرد که برایش مهم، ارزشمند و دلنشین و مفید بود.

من برای آنکه بتوانم به بهترین وجه “معناداری زندگی او” را برای دیگران ترسیم کنم، صلاح را بر این دیدم که در باب زندگی و مشغله او کتابی بنگارم و نحوه زندگی او را به مخاطبانم بازگو کنم. حدود سال ۱۹۹۰ بود که به هنری گفتم یک روز پیش او خواهم رفت و با او به همه گروه­ها و کارهایی که کرده و نهادهایی که تشکیل داده، سر خواهم زد و آنها را برای دیگران نیز بازگو خواهم کرد تا دیگران نیز بدانند که وی چکارهایی کرده و چه کارهایی را می­توان برای آینده نیز انجام داد. اما پنج سال، از آن ماجرا می­گذشت و من بخاطر  مشغله­های فراوانی که داشتم، نتوانستم به وعده­ای که داده بودم، عمل نمایم. اما در آوریل۱۹۹۶ بود که جنبش محیط سبز در سِنا از من طرفداری کرد و من نامزد ریاست این جنبش بودم که در همین اثنا به فکر وعده­ای که به هنری داده بودم، افتادم. در همان آوان توانستم مقدمات سفر را مهیا کنم و در خلال آن، قرار بود در ماه­های مه و آوریل چند سخنرانی در اروپا داشته باشم و سپس به امریکا رفته و در ژانویه در واشنگتن سخنرانی کنم. در ۲۱ آوریل، فاکسی به هنری فرستادم و به او گفتم از آنجا که من در کاندیداتوری جنبش حمایت از محیط زیست شکست خورده­ام، قصد دارم تا در باقی فرصت، موضوعات خاصی مِن جمله نگارش کتاب در باب ایشان را در حوزه کار خود قرار دهم. به او گفتم می­خواهم تا دو یا سه سال آینده، کتابی که درباب ایشان نگارش نمایم به دست نشر بسپارم. به او گفته بودم که آیا می­توانم چند روز قبل از سخنرانی­ام در واشنگتن، به دیدن او بروم یا نه؟

عصر همان روز تلفن زنگ زد:

* سلام، پیتر.

– جواب دادم: چطوری، هنری؟

* واقعیتش را بخواهی، بسیار اوضاع بی ریختی دارم.

– چرا؟ موضوع چیه؟

* به نوع سوم سرطان مری مبتلا شده ام؟

– یعنی چی؟ ساده تر بگو تا بفهمم.

* بگذار اینطوری بگم، اگر به تو حق انتخاب بدهند که چه نوع سرطانی انتخاب می­کنی، یقیناً این نوع سرطان را انتخاب نخواهی کرد.

از این جواب هنری، چیزی عایدم نشد. هنری ادامه داد که بسیار علاقمند است حول آن کتاب مطالبی بگوید ولی در آن محدوده زمانی که من در واشنگتن خواهم بود، هنری در دسترس نخواهد بود، زیرا وی مجبور بود به شیمی درمانی و رادیوتراپی برود و دکترها به او گفته بودند که امید به بهبودی، تقریبا صفر است. هنری به دکترها گفته بود که اگر آنها نتوانند کاری بکنند، سراغ دکترهای بهتری خواهد رفت و اگر جواب، در نهایت همین باشد، دوست دارد سراغ دکتری برود که به او کمک کند تا او زودتر بمیرد. به خاطر این ماجراها تصمیم گرفتم تا خیلی زودتر پیش هنری بروم و او را ملاقات کنم.

شش روز بعد به نیویورک رفتم. هِنری بسیار نحیف شده بود، هیچ اثری از طراوت و پویایی در او وجود نداشت، مدتی بود که فهمیده به سرطان لاعلاجی گرفتار است و وضعیت جسمانی اش نیز به سرعت در حال تقلیل و تحلیل رفتن بود. وضع ظاهری او بسیار وخیم و باور نکردنی بود. سرطان وی بسیار پیشرفت کرده و در بدنش پخش شده بود. نتیجه آزمایشات پاتولوژی، حاکی از این بود که سرطان، حتی به غدد لنفاوی او سرایت یافته و زندگی او در عرض چند ماه آینده خاتمه خواهد یافت. با همه اینها، تا آنجایی که می­توانست در باب خودش، تصمیماتش و برنامه­هایی که داشته و نحوه کارهایش برایم صحبت کرد و پرونده­ها و نوشتارهای بسیار ارزشمندش را در اختیارم قرار داد حتی فیلم­های ویدئویی­اش را که حاوی نکات بسیار لذت­بخش بودند به من داد که من نیز بعدها برنامه مستندی تحت عنوان “هِنری: طریقِ یک مرد” را در شبکه اس بی اس و جشنواره های ویدئویی متعدد پخش کردم.

قابل توجه­ترین چیزی که در باب هنری می­توانم بگویم، این است که هیچ اثری از خمودگی و پشیمانی در او وجود نداشت. او می­گفت زندگی بسیار زیبایی داشته زیرا تمام آن را صرف تحقیق در اموری کرده بود که بسیار لذتبخش و معنادار و البته مفید بوده که این فایده، هم به خودش و هم به دیگران رسیده است.

تنها چیزی که برایش رنج­زا بود، این بود که بیماری اجازه نمی­داد تا بازهم تحقیق کند. آن زمان که من با او بودم، مدام به دکتر می رفت و با تعداد زیادی قرص به خانه برمی­گشت. هنری از قفسه کتابهایش، کتابی آورد که در باب داروهای پزشکی بود، من به همراه او به دنبال دارویی خاص می­گشتیم تا بدیل داروهایی باشد که پزشکان به او داده بودند چون آن داروها مخدر بود. او دوست داشت زودتر بمیرد ولی با این حال هیچ نوع تشویش و نگرانی در او وجود نداشت.

هنری در آن بازه زمانی که دکترها پیش بینی کرده بودند، فوت نکرد. وقتی در ژانویه ۱۹۹۶ به نیویورک بازگشتم و در خلال مسافرت هایم در باب حقوق حیوانات سخن می­راندم، هنری به طور چشم­گیری قوی­تر از قبل شده بود. در آن برهه ترتیبی اتخاذ نمودم تا هنری نیز برای کسانی که او را می­شناختند، سخنرانی کند و مصاحبه­هایی انجام دهد. او توانست دو سال دیگر نیز در باب حیوانات تحقیق کند و مطالب و مباحث ذی­قیمتی برای کتابم حاصل آمد. او زنده ماند و به چشم خود انتشار کتاب “اخلاق در عمل: هنری اسپیرا و جنبش حامی حقوق حیوانات” را دید و یک هفته پس از انتشار کتاب، دیده از جهان فرو بست.

یکی از مهمترین نشانه­های داشتن زندگی معنادار این است که آدمی، خیلی راحت مرگ را با آغوش باز بپذیرد و ^*یکی از مولفه­های زندگی معنادار، این است که شغل و حرفه­ای نیکو داشته باشی که از آن لذت ببری و آن را سرلوحه زندگی­ات قرار بدهی. زندگی هِنری، فاقد بسیاری از مولفه­هایی بود که بسیاری از ما، آنها را از ضروریات یک زندگی معنادار و لذتبخش می­انگاریم. او هیچگاه ازدواج نکرد، عمر درازی نداشت، محل کارش، همان خانه­اش بود. فرزندی نیز نداشت. پدر و یکی از خواهرهایش خودکشی کرده­بودند و مادرش ناراحتی روانی داشت. ارتباطش با “رنه” تنها بازمانده خانواده­اش اصلاً خوب نبود. در زندگی­اش، هیچ تجملات و ثروتی وجود نداشت. در ۲۰ سال اخر عمرش هیچ روز تعطیلی نداشت. او در قبال مرگ قریب­الوقوعش، بسیار متین و آرام بود اصلاً حسرت روزهای گذشته را نداشت. هرچند وی فاقد بسیار از مولفه­هایی بود که بسیاری از مردم کوچه و بازار، آنها را برای داشتن زندگانی معنادار، ضروری می­پندارند، ولی او چیزی داشت که اکثر مردمان فاقد آن هستند و اکثر غالب مردم نیز هیچگاه به آن دست نمی یابند: “او برای خودش یک معنای متعالی و نیک یافته بود و این، کمال بسیار والایی است”.

.

---

.

[۱] . پس از دیدگاه هنری اسپیرا، معنای زندگی از مقوله جعل است و نه اکتشاف-م.

.

---

.

A Meaningful Life

Peter Singer

Excerpted from Ethics into Action, Oxford, 1998, pp. 192-196

The death of the world’s most effective animal rights activist does not rate with that of a drugged-out rock singer. So when Henry Spira died, on September 13, his death passed without notice, apart from a three column obituary in the New York Times. Yet Henry Spira’s life tells us something important, not only about the modern animal movement, but about the possibility of an individual making a difference in the modern world. More, it tells us of ways in which, without religion or a belief in a purpose beyond ourselves, we can find meaning in our lives.

.

---

.

یک زندگی معنادار

نویسنده: پیتر سینگر

مترجم: داود قرجالو

.

---

.