مقاله ی “مسئله جبر و اختیار از دیدگاه مولانا”، دکتر ابراهیمی دینانی

غلامحسین ابراهیمی دینانی ، مسئله جبر و اختیار از دیدگاه مولانا

یکی از پیچیده ترین مسائل فلسفی و کلامی، مسأله جبر است و اختیار. این مسأله هرگاه با مسائلی دیگر چون «جبر و تفویض»، «خیر و شر»، «حق و تکلیف» و نظایر آن ها گره بخورد، پیچیده تر میشود. مولانا در خلال مثنوی و دیوان شمس تبریزی این مسأله غامض را با چاشنی اندیشه چاره جوی و ذوق سرشار خود شکافته و هرچند پاسخی روشن برای آن نیافته، لیکن به تر از هر متکلمی در این عرصه پر تزاحم ظاهر شده است.
این مقاله، نظری و گذری است بر این مسأله، با توجه به نگرش مولانا جلال الدین محمد بلخی.

جبر و اختیار، یک مسئله عقیدتی، دینی، کلامی، فلسفی و علمی است. همه افراد بشر از خردسال تا کهنسال و از شرقی تا غربی، از آغاز تا پایان عالم بـه نحـوی بـا ایـن مسئله سروکار دارند. همه آنان چه بی دیـن و چـه متـدین در مـورد ایـن مسئله سـخن گفته اند. این که آیا طبیعـت را «مـن» بوجـود آورده ام، یـا «طبیعـت» در «مـن» تـصرف می کند، آیا «من» تاریخ را میسازم، یا تاریخ مرا میسازد، برای همه ملـل و افـراد بـشر مطرح است. بدین ترتیب چگونه میتوان میان جبر و تفویض، میـانگینی معقـول پدیـد آورد؟! پیش از این باید بدانیم که «جبر و تفویض»، چه تفاوتی با «جبر و اختیار» دارد. در مباحث کلامی از «جبر و تفویض» صحبت میشـود، در مقابـل جبـر، اختیـار اسـت . یعنی کاری را من میتوانم انجام دهم و هم میتوانم انجام ندهم، امـا تفـویض چیـست؟ متکلمان در این مقوله بسیار سخن گفته اند، لیکن از عهده ی حـل آن بـر نیامـده انـد، در صورتی که این مسئله برای عارفان حل شده است و اساساً آن ها درصدد طرح آن هم بـر نیامده اند. متکلمان معتقدند که «انسان اختیار دارد، لیکن این اختیار را خداوند بدو تفویض کرده است و خود مستقلاً مختار نیست ». حال اگر به انسان اختیار داده شود، چه قدر مختار اسـت؟ ایـن مسئله بـسامدی سنگین دارد و برای همه مطرح است…

پژوهشنامه فرهنگ و ادب سال پنجم و ششم زمستان ۱۳۸۸ و بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۹ جلد دوم

دانلود مقاله جبر و اختیار از دیدگاه مولانا

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *